Πανδημίες, νεοφιλελευθερισμός και οικολογία

Κοροναϊός και νεοφιλελευθερισμός

Μια πανδημία με τη μορφή που έχει, σήμερα, ο κοροναϊός είναι μία "θανατηφόρος δοκιμασία για ολόκληρη τη λογική του νεοφιλελευθερισμού" επισημαίνει Fr. Lordon στη Le Monde Diplomatique. Δοκιμάζεται η "ξέφρενη κίνηση" του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Ή όπως έλεγε παλιότερα ο Ζαν Μποντριγιάρ, επιβεβαιώνεται η συνεχώς αυξανόμενη επιτάχυνσή του που οδηγεί στο χάος. Πάνω απ' όλα, η κρίση υπενθυμίζει το προφανές γεγονός ότι η κοινωνία που είναι μια συλλογική οντότητα, δεν λειτουργεί χωρίς συλλογικές δομές –δηλαδή χωρίς δημόσιες υπηρεσίες. Η διάλυση των δημοσίων υπηρεσιών, που επιδιώκουν έντονα όλοι οι νεοφιλελεύθεροι… δεν είναι απλά μια «θεσμική δολοφονία» όταν πρόκειται για τη δημόσια υπηρεσία υγείας, αλλά μία κτηνωδία, μία ανθρωπωδία. Τον Δεκέμβριο του 2019, ένα πανό διαμαρτυρόμενων εργαζόμενων στα γαλλικά νοσοκομεία έγραφε: «Το κράτος μετράει τα χρήματα, εμείς θα μετράμε τους νεκρούς». Τώρα είμαστε εκεί.

Αυτή τη στιγμή οι «μαλάκες» που μας κυβερνούν, γράφει ο Lordon, αν τους είχαν μείνει δύο γραμμάρια αξιοπρέπειας, θα έπρεπε να παραδεχτούν ότι μιλούσαν για την διάλυση(της δημόσιας Υγείας) που είχαν ήδη αναγγείλει μπροστά στο κοινό, να παραδεχτούν ότι δεν είχαν καταλάβει τίποτα ούτε για το τι είναι να ζει κανείς στην κοινότητα ούτε για το τι η εποχή απαιτεί. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, θα έπρεπε να είχαν παραδεχτεί ότι είναι υπεύθυνοι για την κατάσταση αυτή και να ανακοινώσουν ότι θα παραιτηθούν μόλις περάσει η κρίση. Όλοι έχουν καταλάβει ότι αυτό δεν είναι ακριβώς το μονοπάτι που προτίθενται να ακολουθήσουν "αυτοί που μας κυβερνούν". Αντίθετα επιχειρούν να εκμεταλλευθούν την καταστροφή, παίζουν με τον φόβο, στρατιωτικοποιούν την κοινωνία, εντείνουν τον έλεγχο και την επιτήρηση, για να δημιουργήσουν έναν νέο δυστοπικό καπιταλιστικό σύστημα, που θα υπηρετεί ομοίως το κέρδος χωρίς όρια, την υπερσυσσώρευση χωρίς φρένο…

 Πανδημίες και οικολογία

Το πρώτο βήμα των νεοφιλελεύθερων κυβερνώντων είναι να αποσείσουν τις ευθύνες τους. Δεν φταίνε αυτοί που διέλυσαν το σύστημα υγείας προς χάριν των ιδιωτών επιχειρηματιών. «Φταίνε οι Κινέζοι που καθυστέρησαν» λέει ο Τραμπ. Φταίει ο ΣΥΡΙΖΑ θα πει ο Κυριάκος Μητσοτάκης καθώς και οι "ατομικά αν-εύθυνοι"! Φταίει ο παγκολίνος, μια νυχτερίδα, ή ακόμα ένα φίδι λένε όλοι μαζί, ενοχοποιώντας τα άγρια ζώα! Είναι απαραίτητο να αποκαλύψουμε την πραγματικότητα, γιατί η κερδοσκοπία μας εμποδίζει να δούμε ότι η αυξανόμενη ευπάθεια στις πανδημίες έχει μια βαθύτερη αιτία: την επιταχυνόμενη καταστροφή των ενδιαιτημάτων, των οικοτόπων.

Από το 1940, εκατοντάδες παθογόνα εμφανίστηκαν ή επανεμφανίστηκαν. Αυτή είναι η περίπτωση του ιού της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV), της Ebola στη Δυτική Αφρική ή του Zika στην αμερικανική ήπειρο. Η πλειοψηφία αυτών (60%) είναι ζωικής προέλευσης. Ορισμένα προέρχονται από κατοικίδια ή αγροτικά ζώα, αλλά τα περισσότερα (πάνω από τα δύο τρίτα) προέρχονται από άγρια ​​ζώα.

Μόνο που τα άγρια ζώα δεν έχουν καμία σχέση με αυτούς τους ιούς. Κι αυτό παρά τα άρθρα που υποστηρίζονται από φωτογραφίες, και δείχνουν την άγρια ​​φύση ως σημείο εκκίνησης των καταστροφικών επιδημιών. Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι αυτά τα ζώα είναι ιδιαίτερα μολυσμένα με θανατηφόρα παθογόνα έτοιμα να μας μολύνουν. Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα από τα μικρόβια αυτά ζουν στα ζώα χωρίς να τα βλάπτουν. Το πρόβλημα είναι αλλού: με την αχαλίνωτη αποψίλωση, την αστικοποίηση και την εκβιομηχάνιση, προσφέρουμε σε αυτά τα μικρόβια τα μέσα για να φτάσουν στο ανθρώπινο σώμα και να προσαρμοστούν σ’ αυτό.

Αυτό τονίζει και η καθηγήτρια της οικονομίας της οικολογίας Laurence Tubiana. Το Covid-19, λέει, είναι μια "ζωονόσος, μια ασθένεια που προέρχεται από τον κόσμο των ζώων. Αλλά η εξάπλωσή του έγινε εφικτή από τον τρόπο ζωής μας. Η επέκταση του ανθρωπίνου οικοτόπου, η αποψίλωση των δασών, η «τεχνική επεξεργασία» του εδάφους προκαλούν όλο και περισσότερες αλληλεπιδράσεις μεταξύ του ανθρώπινου είδους και του άγριου κόσμου. Το 2016, το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρξε απότομη αύξηση των ζωονόσων. Το 31% των επιδημιών, όπως οι ιοί Ebola, Zika και Nipah, συνδέονται με την αποψίλωση των δασών και την υπερθέρμανση του πλανήτη. Η γρίπη δεν είναι πλέον εποχική στις τροπικές περιοχές. Οι κλιματικές αλλαγές, που συνδέονται άμεσα με τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από την ανθρώπινη δραστηριότητα, αποτελούν τον πραγματικό πολλαπλασιαστή των απειλών."

Η καταστροφή των οικοτόπων απειλεί την εξαφάνιση πολλών ειδών, μεταξύ αυτών είναι τα φαρμακευτικά φυτά και τα ζώα στα οποία η φαρμακοποιία μας πάντα βασίζεται. Όσο για τα είδη που επιβιώνουν, δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να επιστρέψουν στις μειωμένες εκτάσεις των οικοτόπων που τους αφήνουν οι ανθρώπινοι οικισμοί. Η καταστροφή του τροπικού δάσους του Αμαζονίου από τον υπερνεοφιλελεύθερο φασίστα Μπολσονάρου είναι ένα απτό παράδειγμα της «τρελής» ανθρώπινης κερδοσκοπίας και των συνεπειών της.

«Οι περισσότεροι από τους συναδέλφους μου οικονομολόγους», λέει η L. Tubiana, «δεν πίστευαν σε ένα πράσινο σχέδιο κινήτρων για να προχωρήσει η οικονομία. Για αυτούς, ήταν ακόμα μια μακροπρόθεσμη πρόταση. Πολλοί από εμάς, εμπειρογνώμονες και επιστήμονες, είπαμε ότι τα εργαλεία των μεγάλων κεντρικών τραπεζών, όπως η μείωση των επιτοκίων, πρέπει να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν το περιβάλλον. Το κάναμε λίγο. Έγιναν πράσινες επενδύσεις στην Κίνα, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη. Ωστόσο, οι τελευταίες υπονομεύθηκαν από τις μεγαλύτερες επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα. Υφιστάμεθα σήμερα τις συνέπειες».

«Η κρίση για την υγεία συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με την οικολογική κρίση», λέει η Tubiana. “Μας οδηγεί να σκεφτούμε την υπερκατανάλωση, την εξάρτησή μας από τις διεθνείς αγορές, την αλληλοδιείσδυση των οικονομιών μας... δεν μπορούμε πλέον να ζήσουμε όπως πριν...».

«Δεν πρέπει να επαναλάβουμε τα ίδια λάθη... Τα κράτη θα έχουν τα μέσα να δανειστούν, να εκδώσουν πράσινα ομόλογα. Οι θέσεις εργασίας πρέπει να ξαναανοίξουν. Μπορούμε να το κάνουμε αυτό αυξάνοντας τα επιδόματα για καθαρά οχήματα, με μεταβατική ενίσχυση για τους αγρότες, ενεργειακή ανακαίνιση σε κτίρια, ηλεκτροδότηση των μεταφορών κ.λπ.».

Αυτή είναι η πρόταση, αυτός είναι ο νέος καπιταλισμός, μόνο που θα είναι «πράσινος». Σ’ αυτόν επένδυσε ο Μπιλ Γκέητς (είχαν προηγηθεί οι φαρμακοβιομηχανίες). Αλλά μπορεί ο καπιταλισμός να επιτρέψει όρια και κανόνες; Να περιορίσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα; Αυτό είναι ψευτοπρόβλημα λέει ο Τραμπ και πολλοί άλλοι. Μπορεί να θέσει όρια στην παραγωγή, να απαρνηθεί την απορρύθμιση, την υπερκερδοσκοπία και την περίφημη «αόρατη χείρα» της αγοράς; Δύσκολο αν όχι αδύνατο… Τι απομένει; Ή θα αλλάξει το παραγωγικό μοντέλο ή θάνατος... Η καταστροφή άρχισε...

*Το κείμενο βασίσθηκε σε άρθρα της Le Monde diplomatique(Μάρτιος 2020) και σε μία συνέντευξη της οικολόγου οικονομολόγου Laurence Tubiana.