Ο Πραγματισμός της ισότητας

Ο «πραγματιστής» είναι εκείνος που «κρίνει βάσει του συμφέροντός του και όχι ιδεολογικά…», γράφει σήμερα ο Στ. Κασιμάτης (Τα ΝΕΑ 29.1.2022) και τρίζουν τα κόκκαλα των ιδρυτών του «Πραγματισμού», Τζαίημς, Ντιούι κ.ά..

Ο Πραγματισμός είναι η μόνη αυθεντικά αμερικανική φιλοσοφία, που αντλεί από τη φιλοσοφία του νεαρού Χέγκελ, στην οποία εμπεριέχεται μια «ζωντανή έννοια της δημοκρατίας –μέσω της σύλληψης μιας κοινωνίας πολιτών η οποία νοεί τον εαυτό της ως επικοινωνιακή κοινότητα, που πειραματίζεται και μαθαίνει».

Η φιλοσοφική «αλήθεια» του Πραγματισμού είναι σχετική και υποκειμενική και είναι σε αντιστοίχηση με την ενδεχομενικότητα και την απροσδιοριστία του κόσμου. Ο Ντιούι όπως και ο Γουίλλιαμ Τζαίημς οριοθετούν τον Πραγματισμό τους έναντι του «λογικού εμπειρισμού» του Κάρναπ και του Ράιχενμπαχ. Ο Ντιούι στρέφεται κατά του εμπειριστικού «μοντέλου του θεατή της γνώσης» σύμφωνα με το οποίο στοιχειώδη δεδομένα των αισθήσεων προσφέρουν μια σίγουρη εμπειρική βάση. Οι εμπειρίες αποκτώνται μόνον όταν ερχόμαστε ενεργά σε επαφή με την πραγματικότητα, «στα τοιχώματα της οποίας μπορεί να συντριβούν οι προσδοκίες που καθοδήγησαν τις πράξεις μας». Συνεπώς, η πραγματικότητα δεν διανοίγεται με την πρόσληψη μέσω των αισθήσεων αλλά στο πλαίσιο της πράξης, δηλαδή με κατασκευαστικό τρόπο -από εδώ προκύπτει ο Homo faber. Με άλλα λόγια αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα μόνο μέσω της επιτυχημένης και ταυτόχρονα ελεγχόμενης έκβασης των ενεργειών που συνειδητά (δηλαδή έχοντας συγκεκριμένο σκοπό) πραγματοποιήσαμε. Από εδώ προκύπτει το νόημα των πειραμάτων είτε in vitro είτε in vivo, δηλαδή των πιλοτικών προγραμμάτων είτε στην επιστήμη είτε στην οικονομία είτε στην πολιτική και τη γεωπολιτική.

Ο Ντιούι έγινε γνωστός μόνο όταν το 1979 ο Ρίτσαρντ Ρόρτυ τον υπέδειξε ως έναν από τους σημαντικότερους φιλοσόφους του 20ουαιώνα. Ουσιαστικά ο Ντιούι, όπως και ο Πραγματισμός γενικά, ανταποκρίνεται στην εποχή της κοινωνίας του ρίσκου που ήταν οι ΗΠΑ του 20ου αιώνα. Σύμφωνα με αυτή «μόνον η οδός της πράξης είναι σε θέση να τιθασεύσει νοητικά έναν κόσμο μεστό κινδύνων», μόνο μέσα από την παραγωγική διαδικασία των απογοητεύσεων παγιώνει κανείς τη συνήθεια να δρα με τον ενδεδειγμένο τρόπο για να πετύχει!

Τελικά, ο Ντιούι, όπως σημειώνει ο Χάμπερμας «αρνείται να αντιπαραθέσει το βάθος προς την επιφάνεια, τη διακινδύνευση προς την κανονικότητα, το γεγονός προς τη συνήθεια… Ο Ντιούι δεν εξερεθίζει, παρέχει ερεθίσματα. Ως δημοκρατικός στοχαστής είναι βαθιά εξισωτικός…».

Ναι, ο «πραγματιστής» Ντιούι είναι υπέρ της ισότητας και όχι υπέρ του ατομικού συμφέροντος που νομίζουν κάποιοι «κομπογιαννίτες πραγματιστές» στην Ελλάδα!