Τραμπ, Ζελένσκι και μαφιόζικος πραγματισμός

Η σκληρή δημόσια αντιπαράθεση Τραμπ-Βανς με τον Ζελένσκι προκάλεσε σοκ στην Ευρώπη και πανηγυρισμούς στους οπαδούς της MAGA.

Όλοι προσπαθούν να αποκωδικοποιήσουν έντρομοι την τακτική Τραμπ. Οι Ρώσοι την αποκαλούν razvedka boyem: «αναγνώριση μέσω μάχης: πιέζεις και βλέπεις τι συμβαίνει, μετά αλλάζεις θέση». Μόνο που αυτό είναι ο παραδοσιακός αμερικανικός «πραγματισμός». Η Πράξη είναι πάνω απ’ όλα. Δεν αναλύουμε και δρούμε, όπως στην Ευρώπη, αλλά δρούμε με βάση ένα στόχο και αναλόγως κάνουμε διορθωτικές κινήσεις. Στην περίπτωση Ζελένσκι, «Πρώτα, τον εκβιάζουμε και μετά προσπαθούμε σκόπιμα να τον φέρουμε σε δύσκολη θέση», λέει ένας διπλωμάτης στο ηλεκτρονικό περιοδικό Politico.

«Η αμερικανική πλευρά φαινόταν ότι είχε πρόθεση να προκαλέσει μια μάχη», είπε ο Ντάνιελ Φριντ, πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Πολωνία. «Το να έχεις τέτοιου είδους έκρηξη στο Οβάλ Γραφείο όταν παίρνεις αυτό που ζητάς, που είναι η υπογραφή της συμφωνίας για τα ορυκτά, δεν μπορεί εύκολα να εξηγηθεί ή να γίνει κατανοητό με όρους αμερικανικού συμφέροντος». Λάθος. Επιμένουμε ότι αυτό είναι ο αμερικανικός Πραγματισμός. Στόχος του Τραμπ δεν είναι μόνο η συμφωνία για τα ορυκτά αλλά και η συμωνία με τον Πούτιν. Ο Τραμπ επιμένει σε μία συμφωνία με τον Πούτιν προκειμένου να διασπάσει το μέτωπο Κίνας-Ρωσίας.

Όπως γράφω στο βιβλίο Homo Americanus (2008), o Πραγματισμός αντιμετωπίστηκε αρχικά από τους Ευρωπαίους ως ύβρις. Η σοβαρή αντιμετώπιση του Πραγματισμού συνέβη δύο δεκαετίες μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Τότε ο Πραγματισμός από ύβρις έγινε έπαινος!

Αλλά τι είναι ο Πραγματισμός; Ο Ντιούι, ο θεμελιωτής του Πραγματισμού στις ΗΠΑ, αρνείται τον διαχωρισμό θεωρίας και πράξης όπως συμβαίνει στην Ευρώπη και αποδίδει την πρωτοκαθεδρία στην Πράξη και δη την καθημερινή, εκεί δηλαδή που οι άνθρωποι καλούνται να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα και να επιβιώσουν. Σ’ αυτή την κατεύθυνση η σχέση «γνώσης και πράξης» γίνεται συγκεκριμένη. Η γνώση δηλαδή αποσκοπεί στην πράξη και γίνεται μία πρακτική γνώση. Η φιλοσοφία ( ως καθημερινή πρακτική γνώση αποποιείται τη δήθεν βεβαιότητα της «καθαρής θεωρίας» και την αλαζονεία του «θεμελιωτή» των επιστημών. Αντίθετα, η φιλοσοφική «αλήθεια» του Πραγματισμού είναι σχετική και υποκειμενική, ευρισκόμενη σε αντιστοίχηση με την ενδεχομενικότητα, την απροσδιοριστία του κόσμου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορεί να συνεργάζεται με τις επιστήμες και την τεχνική, επιταχύνοντας συνεχώς τις διαδικασίες της κυριάρχησης πάνω στη φύση και της βιομηχανικής ανάπτυξης. Ακριβώς, εδώ βρίσκεται η αφετηρία της προόδου και της συνεχούς «επιτάχυνσης». Ο Ντιούι όπως και ο Γουίλλιαμ Τζαίημς οριοθετούν τον Πραγματισμό τους έναντι του «λογικού εμπειρισμού» του Κάρναπ και του Ράιχενμπαχ καθώς και απέναντι στον «φιλοσοφικό ιδεαλισμό» του Σέλερ και του Χάιντεγκερ.  Αντιτιθέμενος ο Ντιούι στον εμπειρισμό, στρέφεται κατά του εμπειριστικού «μοντέλου του θεατή της γνώσης» σύμφωνα με το οποίο στοιχειώδη δεδομένα των αισθήσεων προσφέρουν μια σίγουρη εμπειρική βάση. Για τον Ντιούι οι εμπειρίες αποκτώνται μόνον όταν ερχόμαστε ενεργά σε επαφή με την πραγματικότητα, «στα τοιχώματα της οποίας μπορεί να συντριβούν οι προσδοκίες που καθοδήγησαν τις πράξεις μας». Συνεπώς, η πραγματικότητα δεν διανοίγεται με την πρόσληψη μέσω των αισθήσεων αλλά στο πλαίσιο της πράξης, δηλαδή με κατασκευαστικό τρόπο -Από εδώ προκύπτει ο Homo faber.

Με άλλα λόγια αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα μόνο μέσω της επιτυχημένης και ταυτόχρονα ελεγχόμενης έκβασης των ενεργειών που συνειδητά (δηλαδή έχοντας συγκεκριμένο σκοπό) πραγματοποιούμε. Από εδώ προκύπτει το νόημα των πειραμάτων είτε in vitro είτε in vivo, δηλαδή των πιλοτικών προγραμμάτων είτε στην επιστήμη είτε στην οικονομία είτε στην πολιτική και τη γεωπολιτική. Ο Τραμπ και ο Έβανς πίεσαν τον Ζελένσκι για μία συμφωνία με τον Πούτιν. Ο τελευταίος αντέδρασε αρνητικά. Τώρα θα ακολουθήσουν διορθωτικές κινήσεις.

Ο Ντιούι επενδύει την «επέκταση της πειραματικής αντιμετώπισης σε όλα τα πρακτικά προβλήματα». Τελικά, αυτό που διακρίνει τον Ντιούι από τους άλλους πραγματιστές (που επικρίνουν ομοίως την απόσπαση της θεωρίας από την πράξη) είναι η κυριαρχία της επιστήμης, η κυριαρχία δηλαδή του ανθρώπου πάνω στη φύση. Γι’ αυτό οι φυσικές επιστήμες που νοούνται ως «λειτουργιστικές», έχουν μεγάλη σημασία για την απόκτηση τεχνικά αξιοποιήσιμης γνώσης. Μια ακόμη διαφορά του Ντιούι από τους άλλους πραγματιστές είναι ότι αυτός δέχεται πως οι αξιολογικές κρίσεις είναι συνδεδεμένες με τη γνώση και δεν ανάγονται σε υποκειμενικές παρορμήσεις, αισθήματα και αποφάσεις. Αλλά και αυτή η γνώση του Ντιούι αφορά μόνο τους όρους επιτυχίας των διαφόρων ενεργειών και όχι τις διαχρονικές αρχές που διακρίνουν την ανθρώπινη συνείδηση και οι οποίες απορρίπτονται ως «εμπειριστικές ηθικές του βίου». Έτσι, η γνώση είναι μόνο «η γνώση της επίδοσης» και οι αξιολογικές κρίσεις δεν είναι παρά οι όροι της επιτυχίας μιας πρακτικής. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η ιστορία δεν είναι παρά μία «ιστορία των νικητών», ή των «επιτυχημένων»  όπως θα λέγαμε σήμερα. Ο Ντιούι έγινε γνωστός μόνο όταν το 1979 ο Ρίτσαρντ Ρόρτυ τον υπέδειξε ως έναν από τους σημαντικότερους φιλοσόφους του 20ουαιώνα. Ουσιαστικά ο Ντιούι, όπως και ο Πραγματισμός γενικά, ανταποκρίνεται τόσο στην εποχή του ρίσκου που ήταν οι ΗΠΑ των αρχών του 20ου αιώνα, όσο και στην παγκόσμια κοινωνία του ρίσκου που είναι η σημερινή. Σύμφωνα με αυτή «μόνον η οδός της πράξης είναι σε θέση να τιθασεύσει νοητικά έναν κόσμο μεστό κινδύνων», μόνο μέσα από την παραγωγική διαδικασία των απογοητεύσεων παγιώνει κανείς τη συνήθεια να δρα με τον ενδεδειγμένο τρόπο για να πετύχει! Τελικά, ο Ντιούι, όπως σημειώνει ο Χάμπερμας «αρνείται να αντιπαραθέσει το βάθος προς την επιφάνεια, τη διακινδύνευση προς την κανονικότητα, το γεγονός προς τη συνήθεια… Ο Ντιούι δεν εξερεθίζει, παρέχει ερεθίσματα. Ως δημοκρατικός στοχαστής είναι βαθιά εξισωτικός…». Γι’ αυτό ίσως ανασύρεται στην εποχή της διόγκωσης των ανισοτήτων.

Ο Ρόρτυ σύμφωνα πάντα με τον Χάμπερμας  ανασύρει τον Ντιούι και καλεί τους Αμερικανούς να επιστρέψουν στην παράδοση του «πολιτικού πραγματισμού», τη μόνη που ανταποκρίνεται στην αμερικανική ιδιαιτερότητα. Αλλά βασική συνιστώσα της αμερικανικής πραγματικότητας είναι και η Μαφία. Τραμπ, μαφιόζικος τεχνοκαπιταλισμός και πραγματισμός είναι το τρίπτυχο της σημερινής πρότασης διακυβέρνησης που ελαύνει από τις ΗΠΑ ….