Πόσο βοηθούν τα βιβλία αυτοβοήθειας;

Ολόκληρα τμήματα στα ράφια των βιβλιοπωλείων είναι αφιερωμένα σε βιβλία αυτοβοήθειας που υπόσχονται να μας κάνουν πιο ευτυχισμένους. Οι άνθρωποι έχουν άγχος, αποτυγχάνουν, φοβούνται να γεράσουν, ανησυχούν για το βάρος τους, επιζητούν την επιτυχία. Τα βιβλία αυτοβοήθειας υπόσχονται να λύσουν αυτά τα προβλήματα. Αυτό το εμπόριο εκτιμάται ότι αποτιμάται σε 11 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως μόνο στις ΗΠΑ. Το είδος εμφανίστηκε στη Δύση στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, το 1859, όταν ο Samuel Smiles δημοσίευσε το Self-Help.

Η αιτία της αισθητικής και πνευματικής μου αποστροφής προς αυτά τα βιβλία προέρχεται από τον τρόπο με τον οποίο εμπορεύονται τη γοητεία της βέβαιης επιτυχίας όταν η επιτυχία δεν είναι ποτέ σίγουρη ή εύκολη. Αυτά που προκαλούν αποστροφή επίσης είναι οι συνταγές τους, οι πομπώδεις εκφράσεις που χρησιμοποιούν («Γεννήθηκες για να θριαμβεύσεις, έχεις φτιαχτεί για να δημιουργείς αριστουργήματα, έχεις σχεδιαστεί για να πραγματοποιείς όλες τις επιδιώξεις σου, έχεις κατασκευαστεί για να είσαι η δύναμη του καλού σε αυτόν τον μικρό πλανήτη. Οι σκέψεις μας ορίζουν τη ζωή μας, κι αυτό σημαίνει πρακτικά ότι εμείς είμαστε υπεύθυνοι για ό,τι συμβαίνει στη ζωή μας και εμείς μπορούμε να το αλλάξουμε») η βαρετή επιχειρηματολογία τους, η έπαρση, η απλοϊκότητα, τα κλισέ, οι κούφιες επιβεβαιώσεις, οι ψεύτικες ελπίδες, οι μη ρεαλιστικές προσδοκίες που γεννούν. Συχνά είναι ακραία, υπερβολικά και ανορθολογικά. Δεν είναι

ότι οι συγγραφείς αυτοβοήθειας είναι ανειδίκευτοι, αν και πολλοί από αυτούς είναι. Είναι ότι εκμεταλλεύονται μια φόρμουλα που υπόσχεται γρήγορες λύσεις και απλές λύσεις.

Μοιάζει με έναν κόσμο γεμάτο τσαρλατάνους, κερδοσκόπους, μια δοξολογία κενολόγου εγωισμού και ρηχής παραδοξολογίας.

Πολύ συχνά, προσυπογράφουν τη μυωπική αφήγηση ότι αν οι άνθρωποι εργάζονται σκληρά, μπορούν να επιτύχουν τους στόχους τους και όσοι δεν μπορούν, ίσως είναι τεμπέληδες ή δεν προσεύχονται σωστά. Για πολλούς, αυτό μπορεί να τροφοδοτήσει έναν κύκλο αναξιότητας, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ψυχική τους υγεία και ορθολογικότητα.

Η αυτοβοήθεια συχνά μοιάζει με μια συνταγογράφηση «καλών συνηθειών». Η αλλαγή των συνηθειών είναι μια διαδικασία πολύ προσανατολισμένη στον εαυτό και ενισχύει περαιτέρω την ιδέα ότι η αυτοβοήθεια είναι ατομικιστική. Η αλήθεια είναι ότι καμία τεχνική αναπνοής ή «ικανότητα να λέτε όχι» δεν μπορεί να βοηθήσει, εάν υπάρχει άδικη μεταχείριση στην εργασία.

Τα βιβλία αυτοβοήθειας, χρησιμοποιούν μέτρια, ανιαρή πρόζα για να υποσχεθούν αδύνατες μεταμορφώσεις σε ευκολόπιστους καταναλωτές. Λένε στους ανθρώπους ότι μπορούν να διορθωθούν με αυτοεπιβεβαιώσεις και δίαιτες ή θετική σκέψη, αντί να παραδέχονται ότι καμμιά τέτοια σκέψη δεν μπορεί να υποκαταστήσει την πάλη για υψηλότερους μισθούς, μείωση της ανεργίας ή καθολική υγειονομική περίθαλψη. Ενθαρρύνουν δηλαδή τους ανθρώπους στην επιδίωξη της προσωπικής ευτυχίας αντί να εστιάζουν σε συλλογικές πολιτικές λύσεις. Επίσης στο πλαίσιο των βιβλίων

ψυχολογίας, η αυτοβοήθεια νοείται ως μια μορφή αντιμετώπισης προσωπικών ή συναισθηματικών προβλημάτων χωρίς επαγγελματική βοήθεια κάτι που δεν ισχύει.

Είναι προφανές ότι τα βιβλία αυτοβοήθειας δεν θα βοηθήσουν τους περισσότερους αναγνώστες να είναι ισχυροί, πλούσιοι και αγαπητοί. Δεν χρειαζόμαστε μόνο αισιοδοξία για να φτάσουμε σε έναν δεδομένο στόχο, αλλά και εστίαση στα εμπόδια που βρίσκονται στο δρόμο.

Οι αντιλήψεις τους για την ευτυχία είναι κατά κύριο λόγο πρακτικές και όχι φιλοσοφικές, εστιάζοντας σε αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε τεχνικές της ευτυχίας. Το ενδιαφέρον δεν είναι τι είναι ευτυχία, αλλά το πώς θα την αποκτήσεις. Τα βιβλία αυτοβοήθειας και η «θετική ψυχολογία» υπόσχονται τη χαρούμενη διάθεση και την επιτυχία. Αλλά οι φιλόσοφοι έχουν την τάση να είναι δύσπιστοι σε αυτήν την άποψη της ευτυχίας. Αντίθετα, θέτουν ένα σχετικό αλλά ευρύτερο ερώτημα: τι είναι η καλή ζωή;

Η μεγιστοποίηση της ευχαρίστησης δεν είναι η μόνη επιλογή. Κάθε ανθρώπινη ζωή, ακόμα και η πιο τυχερή, είναι γεμάτη πόνο. Ο πόνος είναι αναπόφευκτη συνέπεια του να είσαι ζωντανός. Ο Φρίντριχ Νίτσε, στη Γενεαλογία των Ηθών, είδε ότι ο πόνος δεν ανακουφίζεται μέσω της ηδονής, αλλά αντίθετα μέσω του νοήματος. Ο Αριστοτέλης υποστήριξε ότι τα ερωτήματα σχετικά με το τι κάνει κάποιον ευτυχισμένο και τι κάνει κάποιον καλό άνθρωπο δεν είναι ξεχωριστά.

Η ευτυχία δεν είναι μια συναισθηματική κατάσταση τόσο όσο είναι οι σχέσεις που καλλιεργούμε με τους άλλους ανθρώπους. Αλλά ακόμη και αυτό δεν μπορεί να εγγυηθεί την ευτυχία. Ο Αριστοτέλης αναγνώρισε ότι η ευτυχία μας είναι όμηρος της τύχης. Γεγονότα πέρα από τον έλεγχο οποιουδήποτε ατόμου – πόλεμος, ανεκπλήρωτος έρωτας, φτώχεια και παγκόσμιες πανδημίες – συχνά καθιστούν αδύνατη την ευτυχία.

Τα βιβλία αυτοβελτίωσης έχουν πενιχρά αποτελέσματα στο μεγαλύτερο ποσοστό των αναγνωστών τους. Τα περισσότερα από αυτά καταγράφουν το πρόβλημα και υπόσχονται θεαματικά αποτελέσματα. Όμως, σπάνια εκπληρώνουν το σκοπό τους. Το “μυστικό” της επίτευξης των στόχων μας δεν είναι μόνο η θετική σκέψη!

Τα βιβλία αυτοβελτίωσης ευνοούν την εσωτερική ικανοποίηση σε βάρος μιας πιθανής ενασχόλησης με τον κόσμο. Η κοινωνική αδικία και η πολιτική καταπίεση δεν υπάρχουν ως προβλήματα και εύκολα μπορεί να καταλήξουμε να αποδεχόμαστε παθητικά άδικες καταστάσεις ως αποτέλεσμα της επιδίωξης της εσωτερικής ευτυχίας που δήθεν υπόσχονται. Ο κίνδυνος είναι να χάσουμε κάθε έννοια κοινής λογικής και να χρησιμοποιούμε με ύφος εκατό καρδινάλιων εκφράσεις του τύπου «όλα γίνονται για κάποιο λόγο» ή «Αν δυσκολεύεστε να λύσετε ένα πρόβλημα ή να επιτύχετε το όνειρό σας, δεν φταίτε εσείς. Φταίει ότι δεν έχετε ασπαστεί την πεποίθηση που αλλάζει τα πάντα». Όλα είναι θέμα οπτικής! Αυτά τα βιβλία οδηγούν σε μια ρηχή ατομικιστική τάση που μόνο οριακά λαμβάνει υπόψη την ευτυχία της ομάδας, μια μορφή εγωιστικού σολιψισμού. Για κάποιους όπως, ο Chesterton τέτοια βιβλία είναι άξια χλευασμού (1913). Επίσης το 1906 ο Ιρλανδός συγγραφέας Robert Tressellτο έλεγε ότι «τα βιβλία αυτοβοήθειας είναι κατάλληλα για ανάγνωση από άτομα μειωμένων νοητικών ικανοτήτων»...