Περί βλακείας

Ας αρχίσουμε τη νέα χρονιά με τα λόγια του Σαίξπηρ, «life is a tale, told by an idiot, full of sound and fury, signifying nothing (Η ζωή είναι ένας μύθος γεμάτος φασαρία και μανία, χωρίς κανένα νόημα -τον οποίο αφηγείται ένας ηλίθιος). Έτσι θα απομυθοποιήσουμε την σοβαρότητα με την οποία βλέπουμε τον εαυτό μας. 

Μία από τις πιο μεγάλες αυταπάτες του ανθρώπου, αν όχι η μεγαλύτερη, είναι η βεβαιότητά του ότι δεν είναι ανόητος. Ο Αϊνστάιν άλλωστε το είπε: «Δυο πράγματα είναι άπειρα, το σύμπαν και η ανθρώπινη βλακεία, και δεν είμαι σίγουρος για το πρώτο».

Ο μοναδικός ίσως που κατάφερε να δώσει έναν πειστικό ορισμό στη βλακεία ήταν, το 1988, ο ιστορικός και οικονομολόγος Κάρλο Τσιπόλα(CIPOLLA CARLO) στο «Δοκίμιο Περί Ανθρώπινης Βλακείας»: «Βλάκας είναι αυτός που με τις ενέργειές του προκαλεί ζημιά σε κάποιον άλλο, αλλά παράλληλα δεν πετυχαίνει κάποιο πλεονέκτημα για τον εαυτό του ή ακόμα υφίσταται ζημιά και ο ίδιος».

Μεταξύ άλλων αναφέρει ότι ένας παράγοντας που γιγαντώνει τη βλακεία είναι η εξουσία. «Τα άτομα που έχουν εξουσία τείνουν να πιστεύουν ότι, ακριβώς επειδή έχουν εξουσία, είναι οι καλύτεροι, οι πιο ικανοί, οι πιο έξυπνοι, οι πιο σοφοί από όλη την ανθρωπότητα. Εξάλλου, περιστοιχίζονται από αυλικούς, οπαδούς και κερδοσκόπους, που ενισχύουν διαρκώς αυτή την ψευδαίσθηση. Με αυτό τον τρόπο όποιος βρίσκεται στην εξουσία καταλήγει να διαπράττει κατά γενική ομολογία τις μεγαλύτερες ανοησίες». Καταλήγει ότι δεν υπάρχει τρόπος να απαλλαχτούμε από την παγκόσμια βλακεία και αν και η βλακεία είναι επικίνδυνη, καταστρεπτική και πιθανόν ανίκητη, οι φορείς της είναι κοινωνικά χρήσιμοι.

Ο Καβάφης το έθεσε σωστά: «Tο ξέρω που για να επιτύχει κανείς στην ζωή, και για να εμπνέει σεβασμό χρειάζεται σοβαρότης. Kαι όμως με είναι δύσκολο να είμαι σοβαρός, και δεν εκτιμώ την σοβαρότητα. Aς εξηγηθώ καλλίτερα. Mε αρέσει στα σοβαρά μόνον η σοβαρότης· δηλ. 1/2 ώρα, ή μια ώρα, ή δυο ή 3 ώρες σοβαρότητα την ημέρα. Συχνά βέβαια και σχεδόν ολόκληρη μέρα σοβαρότητα. Άλλως, με αρέσουν τα χωρατά, η αστειότης, η ειρωνεία η με ευφυή λόγια, το χαμπαγκάρισμα (humbugging). Aλλά δεν κάμνει. Δυσκολεύει τες δουλειές. Διότι ως επί το πλείστον έχεις να κάμνεις με ζευζέκηδες και αμαθείς. Aυτοί δε είναι πάντοτε σοβαροί. Mούτρα, σέρια ζωωδώς· πού να αστειευθούν· αφού δεν καταλαμβάνουν. Tα σοβαρά τους μούτρα είναι αντικατοπτρισμός. Όλα τα πράγματα είναι προβλήματα και δυσκολίες για την αγραμματοσύνη τους και για την κουταμάρα τους, γι αυτό σαν βώδια και σαν πρόβατα (τα ζώα έχουν σοβαρότατες φυσιογνωμίες) είναι περιχεμένη επάνω στα χαρακτηριστικά τους η σοβαρότης. Ο αστείος άνθρωπος γενικώς περιφρονείται, τουλάχιστον δεν λαμβάνεται υπ’ όψιν σημαντικά, δεν εμπνέει πολλήν πεποίθησιν. Γι’ αυτό κ’ εγώ καταγίνομαι στους πολλούς να παρουσιάζω σοβαρήν όψι. Hύρα πως μεγάλως με διευκολύνει τες υποθέσεις μου. Eσωτερικώς γελώ και αστειεύομαι πολύ.(Γ.Π. Σαββίδης, «Ανέκδοτα σημειώματα ποιητικής και ηθικής», Μικρά Καβαφικά, Β´, Ερμής, 1987)

Είναι γεγονός ότι η φύση του ανθρώπου έχει περισσότερο από τον βλάκα, παρά από τον σοφό. Ωστόσο αν δεν είχαν σημειωθεί ανωμαλίες τα τελευταία 4 δισεκατομμύρια χρόνια, εσείς και εγώ θα είμαστε ακόμα βακτηρίδια. Κάθε μετάλλαξη ή άλλη αναδιάταξη του DNA μας, που έφερε έναν από τους προγόνους μας πιο κοντά στην ύπαρξη ανθρώπου, όταν εμφανίστηκε για πρώτη φορά, πρέπει κατ’ ανάγκη να είναι μοναδική και κατά συνέπεια ανώμαλη. Είμαστε οι άμεσοι απόγονοι εκατομμυρίων φρικιών. Υπό το πρίσμα αυτής της σκέψης, θα πρέπει ίσως να αντιμετωπίσουμε τους  ανόητους εαυτούς μας με περισσότερο σεβασμό. Η φυσική εξέλιξη προνόησε για το χαρακτηριστικό της μωρίας.

Για τον Τουαίην «Αν δεν υπήρχαν οι βλάκες, οι έξυπνοι δε θα 'χαν καμιά τύχη»  και για τον Βιτγκενστάιν «Αν οι άνθρωποι δεν έκαναν ποτέ τους ανοησίες, τίποτα έξυπνο δε θα γινόταν».

Τελικά, αυτό που ονομάζουμε ανθρώπινη εξέλιξη δεν είναι τίποτε άλλο από την αέναη πάλη με την ηλιθιότητα, που διαρκώς θα βρίσκεται μπροστά μας με ακόμη πιο εξελιγμένη μορφή.