Οι πυγολαμπίδες-σινιάλα ανθρωπιάς

Από τις εκδόσεις Vesta κυκλοφορεί το βιβλίο, Επιβίωση των πυγολαμπίδων του Georges Didi - Huberman σε μετάφραση της Μήνας Πατεράκη - Γαρέφη.

Ο Ουμπερμάν αναφέρεται στις  πυγολαμπίδες, τις λάμψεις της επιθυμίας και της αθωότητας, στους ανίσχυρους ανθρώπους: «Από μικροσκοπικά φώτα που αργοσαλεύουν στον όγδοο κύκλο της Κόλασης, οι ψυχές των «δόλιων συμβούλων» και των διεφθαρμένων πολιτικών, κυκλοφορούν σήμερα ελεύθερες κάτω από το φως των μεγάλων προβολέων, γράφει, ενώ κάθε εστία αντίστασης και οι ανίσχυροι λαοί πλανιόνται στο σκοτάδι σαν πυγολαμπίδες (lucciole)». Αναρωτιέται αν οι πυγολαμπίδες έχουν νικηθεί οριστικά.

Αφορμή για το δοκίμιο είναι οι πυγολαμπίδες του Παζολίνι, από το αλληγορικό άρθρο του στην Κοριέρε ντελα Σέρα το 1975, λίγους μήνες πριν απ΄το θάνατό του. Οι πυγολαμπίδες, για τον Παζολίνι, ζωογόνα φωτάκια ελπίδας, έχουν χαθεί λόγω της πολιτικής παρακμής. Ο Ουμπερμάν υποστηρίζει ότι σαράντα χρόνια μετά το άρθρο, με την Ευρώπη σε παρακμή, οι πυγολαμπίδες παρ' όλ' αυτά υπάρχουν. Επιβιώνουν και μπορούμε να αναπτύξουμε μια πολιτική της επιβίωσης, της ελπίδας, της ισότητας και της αυτονομίας. Αναφέρεται στον Δάντη, στο έργο του Παζολίνι και στη νεωτερική ιστορία και φιλοσοφία, στον Γκράμσι, τον Μπένγιαμιν, Λυοτάρ, Φουκώ, Νίτσε, Μπλανσό, Μπατάιγ ή τον Αγκάμπεν.

Στη "Θεία Κωμωδία" ο Δάντης έχει τοποθετήσει τις ψυχές των διεφθαρμένων πολιτικών στην κόλαση. Ο συγγραφέας παραπέμπει σε μια εργασία του νεαρού   Παζολίνι, φοιτητή της Φιλοσοφικής Σχολής το 1941, της οποίας το θέμα είναι μια ανατρεπτική ανάγνωση της Θείας Κωμωδίας, όπου η έμφαση θα δοθεί στις πυγολαμπίδες και όχι στο Φως. Στην Κόλαση, δηλαδή, και όχι στον Παράδεισο. Είναι η εποχή που οι «δόλιοι σύμβουλοι» βρίσκονται στο προσκήνιο και οι αντιστασιακοί είναι οι «περαστικές πυγολαμπίδες». Η Κόλαση είναι εδώ στο άπλετο φως, με τους ανέντιμους πολιτικούς σε πλήρη δόξα ενώ οι αντιστασιακοί μεταμορφώνονται σε περαστικές πυγολαμπίδες, γίνονται τα «ανθρώπινα σινιάλα αθωότητας» Ο Παζολίνι έβλεπε με ανησυχία να εξαφανίζονται οι λαϊκές κουλτούρες ή οι άνθρωποι που αγωνίζονται για μια καλύτερη ζωή. Η  εξαφάνισή τους παραπέμπει σε μια αλληγορία της συντριβής «του προλεταριάτου από την μπουρζουαζία». Οι πυγολαμπίδες είναι το σινιάλο μέσα στη νύχτα. Και ο Παζολίνι έβλεπε με ανησυχία να εξαφανίζεται αυτό το σινιάλο ώσπου η απαισιοδοξία του για τα ποικίλα πρόσωπα του φασισμού επιβεβαιώθηκε με τον βίαιο  θάνατό του. Ο «χορός των πυγολαμπίδων» αντιστέκεται «στον κόσμο του τρόμου» και αναδεικνύεται σε κεντρικό στοιχείο στο έργο του μεγάλου Ιταλού σκηνοθέτη. Εν τούτοις θεωρεί ότι το αδύναμο φως των πυγολαμπίδων χάθηκε μέσα στην  «εξουσία του κενού», στους  προβολείς των τηλεοπτικών πλατό, των ποδοσφαιρικών γηπέδων και των πολιτικών σόου.  Η αστυνομική βία,  η ισοπέδωση του λαϊκού στοιχείου, η πολιτισμική γενοκτονία υπερίσχυσε. Αυτή την απαισιόδοξη οπτική του Ιταλού δημιουργού, ο συγγραφέας επιχειρεί να  ανασκευάσει εδώ.

 Ο Ουμπερμάν εκκινώντας από τα κείμενα του Παζολίνι για το ιταλικό προλεταριάτο και τη διαφαινόμενη «εξαφάνιση του ανθρώπου», βλέπει αντιθέτως  δέσμες φωτός: Το υπερκόσμιο φως του Παραδείσου, η αιθέρια φωτοχυσία που θα καταυγάσει το σύμπαν σε έκπαγλους ομόκεντρους κύκλους είναι ακόμα μακριά, λέει. Εδώ το μέγα φως δεν αστράφτει, υπάρχει μόνον σκότος, όπου τριζοβολούν φωτιές αδύναμες, ψυχές περιπλανώμενες, οι «δόλιοι σύμβουλοι», οι ανέντιμοι πολιτικοί, οι υποκριτές και οι προδότες του λαού». Αρνείται όμως τον ανέκκλητο χαρακτήρα της σημερινής κατάστασης. Οι πυγολαμπίδες έχουν απλώς εξαφανιστεί από το οπτικό πεδίο εκείνων, οι οποίοι δεν είναι σε θέση να τις δουν να εκπέμπουν τα φωτεινά τους σινιάλα. Στο τέλος σχολιάζει το ντοκιμαντέρ της Λάουρα Γουάντιγκτον, με τον πολύσημο τίτλο «Border»(2002). Εδώ οι πυγολαμπίδες είναι Ιρακινοί και Αφγανοί μετανάστες που προσπαθούν απεγνωσμένα να ξεφύγουν από την αστυνομία και να περάσουν το υποθαλάσσιο τούνελ της Μάγχης για να φτάσουν στην Αγγλία. «Οι πυγολαμπίδες δεν έχουν εξαφανιστεί, γράφει, είναι πάντα κοντά μας, μας αγγίζουν ανάλαφρα στο σκοτάδι».

 «Εξεγείρομαι, άρα, υπάρχω».