Κοντά στο Durban της Νότιας Αφρικής, υπάρχει μια μικρή αυτοδιαχειριζόμενη κοινότητα το eKhenana που συγκεντρώνει πολίτες οι οποίοι επιθυμούν να οργανωθούν πολιτικά και συλλογικά ενόψει της κλιματικής αλλαγής.
Περίπου εκατό οικογένειες απαρτίζουν το eKhenana, ακολουθώντας έναν βιώσιμο τρόπο ζωής κοντά στη φύση και δημιουργώντας μια ριζοσπαστική λαϊκή δημοκρατία με ισότητα και αλληλεγγύη.
Τα σπίτια και άλλα κτίρια πρέπει να είναι λιγότερο ενεργοβόρα. Τα ταξίδια θα πρέπει να επανεξεταστούν ώστε να δίνεται προτεραιότητα στην κυκλοφορία με τα πόδια, με ποδήλατα και τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Τα συστήματα τροφίμων θα πρέπει να μεταμορφωθούν ριζικά, τόσο όσον αφορά τις γεωργικές πρακτικές όσο και για τα προϊόντα που καταναλώνουμε. Ένας κόσμος όπου σχεδόν 10 δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν με αξιοπρέπεια, με σεβασμό στον πλανητικό προϋπολογισμό άνθρακα, θα είναι αναγκαστικά πολύ διαφορετικός από τον σημερινό κόσμο.
Αξιόπιστη πρόσβαση στην ηλιακή ενέργεια
Για τους κατοίκους της κοινότητας eKhenana, το μέλλον είναι ήδη εδώ. Στο Durban, στην ανατολική ακτή της Νότιας Αφρικής, η νηφαλιότητα των τρόπων ζωής, η κοινοτική ζωή στα αστικά χωριά και η αυτάρκης μικρής κλίμακας γεωργία δεν είναι ουτοπίες, αλλά καθημερινότητα.
Το eKhenana ξεκίνησε το 2018, όταν μια ομάδα ανθρώπων αποφάσισε να καταλάβει μια εγκαταλελειμμένη δημοτική γη στο Durban. Αυτοί οι άνθρωποι άρχισαν να χτίζουν σπίτια από τσίγκο, ενώ αργότερα πρόσθεσαν σχολεία, καταστήματα και κοινοτικούς χώρους. Η κοινότητα είναι μέρος του Abahlali baseMjondolo (AbM) [«άνθρωποι που μένουν σε παράγκες», στη γλώσσα των Ζουλού], ένα νοτιοαφρικανικό κοινωνικό κίνημα που υπερασπίζεται τους φτωχούς και μάχεται για τη γη, τη στέγαση και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Το eKhenana αποτελεί πρότυπο δημοκρατικής, λαϊκής και οικολογικής αυτονομίας. Ενώ η Νότια Αφρική αντιμετωπίζει περιοδικές διακοπές ρεύματος, η κοινότητα έχει αξιόπιστη πρόσβαση στην ηλιακή ενέργεια, επιτρέποντας στο νερό να βράζει, τη φόρτιση τηλεφώνων και τον φωτισμό.
Χάρη στον λαχανόκηπό τους και τους αγροτικούς συνεταιρισμούς τους, που στοχεύουν στη διασφάλιση της διατροφικής τους αυτάρκειας, οι κάτοικοι τρώνε φρέσκα, τοπικά, φθηνά και θρεπτικά προϊόντα.
«Δεν υπάρχει ποτέ μια βαρετή στιγμή στο eKhenana», συνοψίζει ο Thozama Mazwi, ο οποίος φροντίζει τα 60 κοτόπουλα της κοινότητας.
Έπαινος της τοπικής κυριαρχίας
Σύμφωνα με την Christy Bragg, ερευνήτρια για την κλιματική αλλαγή στη Νότια Αφρική, οι κυβερνήσεις και οι επιχειρήσεις συχνά κάνουν λάθος όταν προσπαθούν να φανταστούν και να οικοδομήσουν το μέλλον. Επιτρέπουν στους εαυτούς τους να αποσπώνται από μεγαλεπήβολες αλλά λανθασμένες λύσεις, μια κριτική που έχει ασκηθεί κυρίως σε διαπραγματεύσεις υψηλού επιπέδου όπως η σύνοδος κορυφής για το κλίμα της Αφρικής [4-6 Σεπτεμβρίου στο Ναϊρόμπι της Κένυας], η οποία επικεντρώνεται κυρίως στις αγορές άνθρακα. Η Κρίστι Μπραγκ λέει ότι οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει αντ' αυτού να κοιτάξουν τις αυτάρκεις κοινότητες όπως το eKhenana.
Δεκαπέντε χρόνια έρευνας για τη βιώσιμη ανάπτυξη, την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και τη συνεταιριστική διακυβέρνηση επιτρέπουν στον ερευνητή να επιβεβαιώσει ότι «οι βιώσιμες συνήθειες χτίζονται από κάτω προς τα πάνω».
Ο Bobby Peek, διευθυντής της ΜΚΟ groundWork, που κάνει εκστρατεία για την περιβαλλοντική δικαιοσύνη, θεωρεί ότι και πολλοί άλλοι πληθυσμοί θα πρέπει να ακολουθήσουν το παράδειγμα του eKhenana και να μην είναι πλέον απλοί καταναλωτές, αλλά δημιουργοί ενέργειας, βοηθώντας τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος να αναλάβουν το υψηλό κόστος της αρχικής επένδυσης. «Οι μεσαίες τάξεις δεν μπορούν να είναι οι μόνες που έχουν τα μέσα να εξοπλιστούν με ηλιακούς συλλέκτες», τονίζει.
Ο Bobby Peek, επίσης μέλος της Προεδρικής Επιτροπής της Νότιας Αφρικής για το Κλίμα, είναι πεπεισμένος ότι η σχέση του eKhenana με τη γη –χρησιμοποιώντας αγρανάπαυση για την εγκαθίδρυση τοπικής παραγωγής τροφίμων– είναι επίσης ένα μοντέλο προς μίμηση.
Το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων ευθύνεται για περισσότερο από το ένα τρίτο των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Οι μικρές συνεταιριστικές φάρμες που δημιουργούνται από και για την κοινότητα, προσθέτει ο Bobby Peek, θα πρέπει να πολλαπλασιαστούν σε «όσο το δυνατόν περισσότερα μέρη».
«Η ιδέα είναι να χρησιμοποιήσουμε τη γη που είναι διαθέσιμη και αχρησιμοποίητη, για να δημιουργήσουμε τα συστήματα τροφίμων που χρειαζόμαστε», εξηγεί. Πρέπει να προσεγγίσουμε δημιουργικά τη γεωργία, την αρχιτεκτονική και τον αστικό σχεδιασμό».
Για την Christy Bragg και τον Bobby Peek, η λέξη-κλειδί όσον αφορά τις τοπικές αυτοδιοικούμενες κοινότητες είναι η κυριαρχία. Και οι δύο συμφωνούν ότι οι άνθρωποι πρέπει να έχουν τον έλεγχο της διατροφής τους και να φροντίζουν τις ανάγκες τους χωρίς να εξαρτώνται από το κράτος.
Ισότητα και αυτονομία
Το να πούμε ότι το eKhenana ευδοκίμησε χωρίς κρατική βοήθεια δεν θα ήταν απολύτως δίκαιο. Η αυτάρκεια της κοινότητας, στην πραγματικότητα, καταπολεμήθηκε σε ένα πλαίσιο κρατικής βίας.
Όπως τα περισσότερα παραδείγματα κατοχής γης στη Νότια Αφρική, οι κάτοικοι του eKhenana χρειάστηκε να ξαναχτίσουν τα σπίτια τους πολλές φορές λόγω αμέτρητων προσπαθειών έξωσης. Αυτές οι συχνά βίαιες επιχειρήσεις έξωσης, με εντολή των δημόσιων αρχών και τη συμμετοχή ιδιωτικών πολιτοφυλακών, προκάλεσαν το θάνατο τουλάχιστον οκτώ κατοίκων.
Αυτές οι πράξεις παρενόχλησης συνεχίστηκαν παρόλο που η κοινότητα έχει καταλάβει νόμιμα τα οικόπεδα από το 2019. Η κυβέρνηση και η αστυνομία, λέει ο γενικός γραμματέας της AbM Thapelo Mohapi, «εξισώνουν την AbM με μια εγκληματική οργάνωση»!
Η πολιτική όπως ασκείται στο eKhenana είναι εκ διαμέτρου αντίθετη με εκείνη του επίσημου κράτους, που ευνοεί τον ελιτισμό και τον αποκλεισμό. Στην κοινότητα, όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται με συναίνεση σε συνελεύσεις όπου υπάρχει ριζοσπαστική δημοκρατική συμμετοχή.
Οι κάτοικοι συναντώνται τακτικά στην αίθουσα Thuli Ndlovu – που ονομάστηκε προς τιμήν ενός από τους δολοφονημένους συντρόφους τους – όπου όλοι έχουν την ευκαιρία να συζητούν όλες τις συλλογικές αποφάσεις: τη θέση των σπανακιών ή ακόμα και τη χρήση εξοπλισμού, όπως η κοινή ραπτομηχανή.
Αυτή η αυτονομία συνδέεται και με ευθύνες: όλα τα μέλη της κοινότητας πρέπει να γνωρίζουν τα έργα και τις προκλήσεις του eKhenana και να συμμετέχουν ενεργά σε αυτά.
«Η συζήτησή μας πρέπει να οδηγεί σε μια απάντηση, στην οποία φτάνουμε συλλογικά», υπογραμμίζει ο Thozama Mazwi. Κανείς δεν μπορεί να μας πει τι να κάνουμε …γιατί εμείς παίρνουμε τις αποφάσεις μας». Οι μισθωτοί δολοφόνοι πυροβόλησαν τον Lindokuhle Mnguni [Ιδρυτή και πρόεδρο της κοινότητας eKhenana) και τον σκότωσαν τον Αύγουστο του 2022. Είχε αφιερώσει τη ζωή του στη δημιουργία μιας «χώρας του γάλακτος και του μελιού» και ενός σοσιαλιστικού τρόπου ζωής όπου όλοι θα είχαν ίσες ευκαιρίες.
Ενεργειακή δημοκρατία
Όπως όλοι οι κλάδοι του AbM, το eKhenana ασκεί τον ubuhlalism, όπως ερμηνεύεται από τη φιλοσοφία του ubuntu [στη γλώσσα Xhosa, ο όρος ubuntu δηλώνει «ανθρωπότητα». Στην Κινιαρβάντα, «γενναιοδωρία»]. Σε αντίθεση με τον νεοφιλελεύθερο ατομικισμό, έναν μοχλό της κλιματικής κρίσης, αυτός ο τρόπος σκέψης υπερασπίζεται ένα συλλογικό όραμα του κόσμου, το οποίο τοποθετεί την ευημερία πάνω από τα κέρδη.
«Ο Ubuhlalism μάς διδάσκει να μοιραζόμαστε με άλλους, να συμπεριφερόμαστε καλά ο ένας στον άλλον, να χτίζουμε τον εαυτό μας», λέει ο Thozama Mazwi. Ο Ubuhlalism δεν είναι κάτι που μπορείς να αγγίξεις ή να δεις, είναι μια πρακτική. Είναι μέσα μας».
Η θεμελιώδης θέση αυτής της φιλοσοφίας είναι ορατή στις συλλογικές αποφάσεις του eKhenana, όπως η χρήση της ηλιακής ενέργειας…
Τα ηλιακά πάνελ εγκαταστάθηκαν τον Νοέμβριο του 2022 μέσω του έργου Urban Movement Incubator: Energy Democracy, ενός συνασπισμού που εργάζεται για την ευρεία υιοθέτηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε τοπικό επίπεδο.
Με την ευκαιρία αυτή, η AbM δημοσίευσε ένα ενθουσιώδες δελτίο τύπου:
«Είναι μια ηλεκτρική ενέργεια που θα είναι λιγότερο επιβλαβής για τον πλανήτη και που θα βρίσκεται υπό τον δημοκρατικό έλεγχο της κοινότητας και όχι υπό τον κεντρικό έλεγχο ενός βίαιου και διεφθαρμένου κράτους».
Οι κάτοικοι του eKhenana το βλέπουν ως «ενεργειακή δημοκρατία» και προσθέτουν: «Η επιλογή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σημαίνει ότι επιλέγουμε να προχωρήσουμε μαζί».
Τα όρια της αυτονομίας
Παρ’ όλες τις πρωτοβουλίες της κοινότητας η επίτευξη αυτάρκειας δεν μπορεί να αποσπαστεί από το Durban και τον κόσμο γενικότερα. Οι κάτοικοι δεν επωφελούνται σχεδόν από καμία βασική δημόσια υπηρεσία, αλλά βασίζονται ανεπίσημα στα εθνικά δίκτυα ύδρευσης και ηλεκτρισμού, στα οποία συνδέονται. Σύμφωνα με τον Thozama Mazwi, η μεγαλύτερη πρόκληση που το eKhenana δεν μπορεί να λύσει ανεξάρτητα είναι η συλλογή απορριμμάτων, τα οποία η κοινότητα πρέπει συχνά να αποτεφρώσει.
Αν και μπροστά από την εποχή τους, οι μέθοδοι του eKhenana δεν προστατεύουν από τα ολοένα και πιο ακραία καιρικά φαινόμενα. Τον Απρίλιο του 2022, για παράδειγμα, η ακτογραμμή KwaZulu-Natal, όπου βρίσκεται το Durban, έλαβε περισσότερα από 300 χιλιοστά βροχόπτωσης σε είκοσι τέσσερις ώρες. Οι καταστροφικές πλημμύρες που προκλήθηκαν από αυτή τη «βόμβα βροχής» σκότωσαν 459 ανθρώπους και κατέστρεψαν τα σπίτια 40.000 ανθρώπων. Ο λαχανόκηπος eKhenana υπέστη σοβαρές ζημιές, αλλά η κοινότητα τα πήγε καλά σε σύγκριση με άλλους άτυπους οικισμούς.
Από αλληλεγγύη οι κάτοικοι του eKhenana οργάνωσαν διανομές τροφίμων και μαγειρέματα για τους συντρόφους τους AbM, αλλά και όσους δεν συμμετέχουν στο κίνημα. «Οι πλημμύρες του Durban είχαν μικρό αντίκτυπο στο eKhenana λόγω της τοποθεσίας μας, αλλά επηρεαστήκαμε ψυχολογικά καθώς επηρεάστηκαν οι συγγενείς και οι σύντροφοί μας», προσθέτει ο Thozama Mazwi.
Παγκόσμια αλληλεγγύη
Η αλληλεγγύη της κοινότητας εκτείνεται πολύ πέρα από την πόλη και επεκτείνεται στους φτωχούς σε όλο τον κόσμο, τα πρώτα θύματα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Η AbM είναι μέρος δυναμικών διεθνικών δικτύων και συνδιοργανώνει εργαστήρια ανταλλαγής γνώσεων και ανάπτυξης ικανοτήτων με ακτιβιστές από όλο τον κόσμο.
Το Movimento dos Trabalhadores Rurais sem Terra, ένα κίνημα των ακτημόνων στη Βραζιλία, παρείχε στην eKhenana τους πρώτους σπόρους για να αποκτήσει την επισιτιστική της αυτάρκεια…
Για το eKhenana, η αίσθηση συλλογικότητας ξεκινά με τις 109 οικογένειές του, οι οποίες δείχνουν πώς δισεκατομμύρια άνθρωποι μπορούν να ζήσουν μια πλούσια, οικολογική ζωή προστατεύοντας τον πλανήτη, ενοφθαλμίζοντας αυτές τις αξίες σε ανθρώπους και κινήματα σε όλες τις ηπείρους.
Helen Aadnesgaard
https://africanarguments.org/2023/08/the-future-is-here-and-it-looks-like-this-proud-commune-ekhenana-in-south-africa/
