Το μόνο που θέλω είναι να με βρω

 Το 1915 ο Αλβάρο Ντε Κάμπος, ένας από τους καλύτερους ετερώνυμους του Πεσσόα, όπως ο ίδιος τους ονομάζει, γράφει:

«Με τον ίδιο τρόπο που πλένουμε το κορμί μας, θα έπρεπε να πλένουμε και το πεπρωμένο μας,

να αλλάζουμε ζωή, όπως αλλάζουμε ρούχα – όχι για λόγους επιβίωσης, όπως κάνουμε όταν τρώμε ή κοιμόμαστε,

μα με εκείνο το σεβασμό που έχουμε σαν τρίτοι απέναντι στον εαυτό μας».

 Με τον ίδιο τρόπο ο Σαρτρ γράφει: «Είμαι καταδικασμένος να είμαι ελεύθερος» και ο Χάιντεγκερ θεωρεί ότι η αγωνία είναι μια έκκληση για να γίνει κανείς ο εαυτός του. Το Dasein έρχεται να αντιμετωπίσει τη γνώση πως η ζωή είναι περιορισμένη με μόνη τη βεβαιότητα του θανάτου και απαιτείται απόφαση και επιλογή, ανάγκη να καθορίσουμε το νόημα της ύπαρξης μας. Αναγνωρίζει τη δυσκολία της προσέγγισης του αυθεντικού εαυτού αλλά η αυθεντικότητα, είναι και το μεγάλο στοίχημα.Το υπαρξιακό εγώ δεν έχει προκαθορισμένη «ουσία» που θα πραγματωθεί αλλά θα πρέπει να καθορίσει και να δημιουργήσει τον εαυτό του.

Ο Σαρτρ ομοίως θεωρεί ότι όλες οι κοινωνικές σχέσεις είναι ανταγωνιστικές. Ο αγώνας για την ελευθερία μας είναι ένας ανελέητος αγώνας, για να απαλλαγούμε από τους άλλους που επιχειρούν να αλλοτριώσουν την ύπαρξή μας καθιστώντας την αντικείμενο της συνείδησής τους. Με αυτή την έννοια, «οι άλλοι είναι η κόλαση». Στο βιβλίο του «Ο Υπαρξισμός είναι ένας Ανθρωπισμός», αναφέρει την φράση του Ντοστογέφσκυ, ότι αν δεν υπήρχε Θεός, θα επιτρέπονταν τα πάντα. Δεν υπάρχει τίποτα το προκαθορισμένο, ο άνθρωπος είναι ελεύθερος και ασυγχώρητα μόνος. Είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος:  «Οι άλλοι άνθρωποι αποτελούν την κόλαση από την άποψη ότι από την στιγμή που γεννιέστε βρίσκεστε σε μια κατάσταση στην οποία είστε αναγκασμένος να υποταχτείτε. Γεννιέστε σαν γιος ενός πλουσίου, ή ενός Αλγερινού, ή ενός γιατρού, ή ενός Αμερικανού. Και το μέλλον σας είναι αυστηρά προσχεδιασμένο, ένα μέλλον που έφτιαξαν άλλοι για σας. Δεν το δημιούργησαν άμεσα, αλλά αποτελούν ένα μέρος μιας κοινωνικής τάξεως που κάνουν αυτό που είσθε. Όλα αυτά σωριάστηκαν πάνω σας από άλλους ανθρώπους. Κι η σωστή περιγραφή της υπάρξεως αυτής είναι κόλαση». Έτσι, στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του υπαρξισμού, έχοντας κανείς, κατά τον Σαρτρ, γεννηθεί σε έναν ξένο και αφιλόξενο κόσμο, που η παρουσία των άλλων τον έχει μετατρέψει σε κόλαση γι’ αυτόν, καλείται να δημιουργήσει τον εαυτό του πορευόμενος από το μηδέν στο ον.  

Ο Kierkegaard και ο Χάιντεγκερ καταπιάστηκαν με την έννοια της αγωνίας του ανθρώπου μέσα από το πρίσμα μιας πεσιμιστικής άποψης απέναντι στην ανθρώπινη ύπαρξη αλλά θεώρησαν ότι έχει ιδιαίτερη αξία το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι ικανός να αποφασίζει ελεύθερα. Ταυτόχρονα, αυτές οι επιλογές, μπορούν να αλλάξουν τη φύση και την ταυτότητα του υποκειμένου που παίρνει τις αποφάσεις.Το εγώ ως υποκείμενο δε διαθέτει εσωτερικότητα ούτε ενότητα. Υπάρχουν άπειρες συνειδήσεις και υποκειμενικότητες. Το να είναι κανείς υποκείμενο είναι πράξη, κίνηση. Γι αυτό άλλωστε  ισχυρίζονται ότι το υποκείμενο δε γεννιέται αλλά γίνεται.

Όπως στον Χάιντεγκερ και στον Σαρτρ η ελευθερία είναι όριο και περατότητα. Ο Σαρτρ εντάσσει την έννοια της ελευθερίας στη γενικότερη θεωρία του για το μηδέν. Η ελευθερία είναι η ανάδειξη του ανθρώπου που πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια του χωρισμού του Εγώ από το άλλο Εγώ, τον κόσμο.

Ο Πεσσόα ταυτίζεται με τους υπαρξιστές κυρίως όταν λέει: «Να ζεις σημαίνει να είσαι ένας άλλος».

«Να τα σβήνεις όλα πάνω στον πίνακα μέρα με τη μέρα, να γίνεσαι καινούργιος κάθε αυγή».«Να μην είσαι τίποτε, για να μπορείς να γίνεις τα πάντα». Η ενδοσκόπηση στον Πεσσόα υποκαθιστά την εξωστρεφή δράση, η πολλαπλότητα του εγώ  την άρνηση της βεβαιότητας και του τελεσίδικου ή προκαθορισμένου.

«Λαθρεπιβάτης της ζωής» όπως συνήθιζε ο ίδιος να αποκαλεί τον εαυτό του, έγραφε:

«Η ζωή για μένα είναι ένα πανδοχείο όπου πρέπει να σταθώ έως ότου έρθει η ταχυδρομική άμαξα για την άβυσσο. Δεν ξέρω που θα με πάει γιατί δεν ξέρω τίποτα. Θα μπορούσα να δω αυτό το πανδοχείο σαν μια φυλακή, γιατί είμαι υποχρεωμένος να περιμένω εκεί μέσα, θα μπορούσα και να το θεωρήσω σαν ένα χώρο ευχάριστης κοινωνικής συναναστροφής γιατί εκεί συναντιέμαι με άλλους ανθρώπους».

Στον ποιητικό κόσμο του Φερνάντο Πεσσόα 72 ετερώνυμοι και ημι-ετερώνυμοι γεννήθηκαν και δημιούργησαν για λογαριασμό του. «Στο καθένα απ’ αυτά τα πρόσωπα έθεσα μια διαφορετική έννοια της ζωής, όλες όμως αντλούν την ουσία τους από το μυστήριο της ύπαρξης».

Όλο σχεδόν το ποιητικό έργο του Ουίτμαν επίσης διαπνέεται από την αναζήτηση του αυτοπροσδιορισμού:

«Είμαι ο ποιητής του Σώματος και είμαι ο ποιητής της Ψυχής,

Οι απολαύσεις του παραδείσου είναι μαζί μου και οι οδύνες της κόλασης είναι μαζί μου,

Τις πρώτες τις ενοφθαλμίζω και τις πληθαίνω πάνω μου, τις δεύτερες τις

μεταφράζω σε μια νέα γλώσσα»(Ουώλτ Ουίτμαν, Το τραγούδι του εαυτού μου, μτφ. Ζωή Νικολοπούλου, εκδ. Ηριδανός).

Ο Ουίτμαν ζήτησε να χαράξουν στον τάφο του  ένα απόσπασμα από το παραπάνω ποίημα:

«Το βάθρο μου είναι στερεωμένο και σφηνωμένο σε γρανίτη,

Περιγελώ αυτό που εσείς ονομάζετε αποσύνθεση,

Και ξέρω την έκταση του χρόνου.

Το μόνο που θέλω είναι να βρω το νησί μου...

Εκεί θα κάνω τις στιγμές ευτυχίας καθημερινότητα,

εκεί θα διώξω τα ''θέλω'', εκεί θα βρω κάθε μου ναι και όχι,

εκεί θα ''ζήσω'' κάθε μου θάνατο, εκεί θα αφήσω εμένα ελεύθερο.

Το μόνο που θέλω είναι να με βρώ

Το μόνο που θέλω ρε, είναι να ζήσω κάθε μου στιγμή και να μην καταλήξω δυο ημερομηνίες με μια παύλα ανάμεσα...

Ζητώ πολλά;»

Η ζωή είναι και θέμα επιλογής, μια αέναη κατασκευή από τη στιγμή που γεννηθήκαμε, μέχρι τη στιγμή που θα πεθάνουμε, μια κατασκευή που συνδυάζει την αλήθεια και τη μυθοπλασία. Η  αντικειμενικότητα και η αλήθεια λειτουργούν ως μύθευμα στην υπηρεσία της αυθεντικότητας.  Πρόκειται για την de facto αλήθεια του κατασκευαστικού ψέματος, την αληθινή τέχνη της ζωής μακριά από τις κοινοτοπίες και τις αξίες των άλλων.

*Πρώτη δημοσίευση 2016