Η λογοτεχνία ως εργασία

Μετά τον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο ήταν αρκετά διαδεδομένη η κουλτούρα της εργασίας και των εργαζομένων∙ σήμερα έχει πρωτεύουσα θέση η κουλτούρα των επιχειρήσεων και των επιχειρηματιών, θα έλεγα μάλιστα των μεγάλων επιχειρηματιών. Αλλά η κουλτούρα της εργασίας οδηγούσε σε μια κάποια παραμόρφωση (ποτέ όμως στη δουλικότητα)∙ μερικοί διανοούμενοι της αριστεράς έτειναν να παρομοιάσουν τη δραστηριότητα του συγγραφέα με τη δουλειά του εργάτη. Ποτέ δεν κατάφερα να καταλάβω ότι η δουλειά του ποιητή, του διηγηματογράφου, ακόμη και του κριτικού της λογοτεχνίας μπορεί να αντιπαρατεθεί με εκείνη του βιομηχανικού εργάτη ή του τραπεζικού υπάλληλου. Δεν είναι δυνατή μια κανονική αναλογία, στη μέθοδο, στην ελευθερία της πρωτοβουλίας. Είναι προφανές ότι σ’ αυτή την αντίληψη για τη λογοτεχνική εργασία υπήρχε ένας σωστός πυρήνας: η άρνηση του  λογοτέχνη να είναι ένας παράξενος προνομιούχος και του ακαδημαϊκού λογοτέχνη∙ η  εκτίμηση της ars, της επεξεργασίας, της υφολογικής προσπάθειας ενάντια στην υπερφίαλη έμπνευση. Κι όμως ποτέ δεν μπόρεσα να καταλάβω γιατί κάποιος πρέπει να καθίσει να γράψει αν δεν έχει τίποτε να πει. Σκέφτηκα και σκέφτομαι με έκπληξη τον Μοράβια, για τον οποίο άκουσα να λένε ότι κάθε πρωί, αφού σηκωθεί και πάρει το πρωινό του, έγραφε κάθε μέρα τέσσερις σελίδες: μια κανονικότητα όμοια με εκείνη της αφόδευσης. Ένιωσα λιγότερη έκπληξη όταν, μερικά χρόνια αργότερα, τον θυμήθηκα να μιλά για τα ταξίδια του στην Αφρική χωρίς να λέει τίποτε που να μην είναι τελείως κοινότοπο.

*Ο Φοίβος Γκικόπουλος είναι επίτιμος καθηγητής του ΑΠΘ