Η δημοκρατία ως επίφαση

Πολλοί μιλούν και γράφουν για τη «μεταδημοκρατία», αλλά τι σημαίνει ο όρος; Σύμφωνα με τον Κόλιν Κράουτς παλιά η δημοκρατία νομιμοποιούνταν από μία ευρεία κοινωνική βάση, η οποία τώρα έχει αποκλειστεί και το παιγνίδι πλέον «παίζεται» σε μεγάλο βαθμό από μια οικονομική και πολιτική ολιγαρχία. Ο Κράουτς εισήγαγε τον όρο «μεταδημοκρατία» για να διακρίνει το νέο πολιτικό φαινόμενο τόσο από τη δημοκρατική όσο και από την προδημοκρατική περίοδο.

Η μετάβαση από τη δημοκρατία στη μεταδημοκρατία αρχίζει στις ΗΠΑ μετά  το 1980 και τον Ρεηγκανισμό. Μέχρι τότε και με αφετηρία το 1930 (New Deal) οι πολιτικές αλλαγές προχωρούσαν παράλληλα με μια ισχυρή οικονομική ανάπτυξη που επέτρεπε την πραγματοποίηση των δημοκρατικών στόχων. Το κράτος πρόνοιας και γενικά οι πολιτικές που εφαρμόζονταν αυτή την περίοδο είχαν τη βάση τους στον κεϋνσιανισμό και τις «φορντικές» μεθόδους παραγωγής καθώς και τη μαζική κατανάλωση. Οι πετρελαϊκές κρίσεις του ’70 προκάλεσαν την κατάρρευση του κεϋνσιανισμού ως τρόπου αποτροπής του πληθωρισμού. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 έχουμε τη μετατόπιση του κέντρου βάρους της οικονομικής δραστηριότητας από τη μαζική κατανάλωση στα χρηματιστήρια. Αυτή η μεταβολή είχε ως συνέπεια η επιδίωξη της μεγιστοποίησης του κέρδους να μην περνά πλέον από την μαζική κατανάλωση αλλά από το Χρηματιστήριο.

Το κεφάλαιο στην χρηματοπιστωτική του εκδοχή έχει απελευθερωθεί από την πραγματική οικονομία και την κατανάλωση, δημιουργώντας τον λεγόμενο καπιταλισμό-καζίνο. Έτσι, επί Ρέηγκαν, το κράτος κοινωνικής πρόνοιας αποσαθρώθηκε, τα συνδικάτα περιθωροποιήθηκαν και οι κοινωνικές ανισότητες γιγαντώθηκαν. Η τεράστια ενίσχυση του Κεφαλαίου σε συνδυασμό με την περιθωριοποίηση των «από κάτω» αλλά και την εμπορευματοποίηση της πολιτικής διαδικασίας έχουν ως αποτέλεσμα τα πολιτικά κόμματα να γίνουν υποχείρια των επιχειρηματιών. Εδώ θίγεται το ζήτημα του «πολιτικού χρήματος», της χρηματοδότησης των «υπάκουων» κομμάτων. Κατ’ αυτόν τον τρόπο το παιγνίδι του πολιτικού ανταγωνισμού χάνει και την τελευταία δημοκρατική επίφαση.

Ο Αμερικανός Π. Θόροου, σύμβουλος του Κλίντον, γράφει κυνικά και απροκάλυπτα για το ολιγαρχικό φαινόμενο, όπου οι πλούσιοι αγοράζουν την ψήφο των φτωχών. Με άλλα λόγια το μεταδημοκρατικό φαινόμενο δεν είναι παρά ένα σκαστό αντιδημοκρατικό φαινόμενο, μια σύγχρονη ολιγαρχία, ένας ολοκληρωτισμός ίσως πιο επικίνδυνος από τους προηγούμενους καθώς διατηρούνται οι παλιοί δημοκρατικοί θεσμοί ως απλές επιφάσεις, ως «δημοκρατική» στάχτη στα μάτια των πολιτών. Τα σημερινά πολιτικά κόμματα (τα οποία ο Κράουτς τα βλέπει ως ομόκεντρους κύκλους-δίκτυα και όχι με τη μορφή πυραμίδας) απαρτίζονται από ένα διαπλεκόμενο δίκτυο συμβούλων και εκπροσώπων διαφόρων συμφερόντων, πρωτίστως εταιρειών που επιδιώκουν ευνοϊκές ρυθμίσεις από την κυβέρνηση. Ουσιαστικά οι «από κάτω» υποεκπροσωπούνται. Από εδώ προκύπτει η κρίση αντιπροσώπευσης και η μεγάλη αποχή των πολιτών από την εκλογική και την πολιτική διαδικασία.

Το φαινόμενο της προσωπολατρείας, της εικονοποιίας, του εξωραϊσμού και γενικά της πολιτικής ως προσομοίωσης είναι εδώ. Όλοι, ακόμη και τα συνδικάτα, έχουν αποδεχθεί τους όρους του νεοφιλελεύθερου ολιγαρχικού παιγνιδιού και συγκεκριμένα του περίφημου αγγλοαμερικανικού συστήματος της δήθεν «εταιρικής διακυβέρνησης», όπου όμως μόνο ένα μικρό μέρος είναι εταιρικό (μετοχικό) και όπου την πραγματική εξουσία ασκούν οι υπερπλούσιοι μεγαλοϊδιοκτήτες. Η εργασία έγινε ενοχλητικό «βάρος». Οι «ευέλικτες» μορφές εργασίας είναι η παραδοχή της απαξίωσης αυτής. Αντίθετα, οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζονται ως μακροοικονομικοί παράγοντες σταθερότητας της κοινωνίας, ενώ ο περίφημος «ανταγωνισμός» τους έχει καταστεί ένας «αγώνας εκπτώσεων» στους όρους εργασίας. Όλες οι κυβερνήσεις και όλα τα κόμματα εξουσίας κινούνται σ’ αυτή τη βάση. Γι’ αυτό η αντιπαράθεσή τους είναι μία συνεχής πλειοδοσία σε γενναίες «παροχές» στις επιχειρήσεις και σε ήσσονος σημασίας παροχές στους εργαζόμενους. Το κράτος πρόνοιας βάλλεται πανταχόθεν. Για μια ακόμη φορά η πραγματική δημοκρατία είναι το ζητούμενο και το διεκδικούμενο...

*Κόλιν Κράουτς, Μεταδημοκρατία, Εκκρεμές