Είναι ο εαυτός ένα είδος μυθοπλασίας;

Ο Νίτσε είχε άραγε δίκιο όταν έγραφε : «Είμαστε αναγκαστικά ξένοι με τον εαυτό μας»; (Η Γενεαλογία της Ηθικής, εκδ. Πανοπτικόν).

Είναι ο εαυτός εντελώς αυτόνομος ή είναι απόλυτα πολιτισμικά καθορισμένος; Είναι ο εαυτός ουσία ή είναι ιστορία; Ο αληθινός εαυτός είναι μια ριζοσπαστική υπαρξιακή επιλογή που δεν βασίζεται σε τίποτα ή  καθορίζεται από βιολογικές, πολιτιστικές ιδιότητες ή κοινωνικούς παράγοντες που τυχαίνει να επηρεάζουν το άτομο; Είναι η εμπειρία της συνείδησης και του Εαυτού μια ψευδαίσθηση που προκαλείται από  νευρωνικές συνδέσεις και ηλεκτρικές και χημικές ροές; O Εαυτός είναι η αντανάκλαση ενός εσωτερικού καθρέφτη: μια post hoc αντικειμενοποίηση της ad hoc υποκειμενοποίησής μας; Αυτές οι «post hoc αντικειμενοποιήσεις του εαυτού μας» είναι δηλαδή φανταστικές αφηγήσεις; Η ύπαρξη του εαυτού δεν είναι τίποτα πάνω και πέρα από τη φαινομενική εμπειρία του εαυτού;  

 Ο Χιουμ ως εμπειριστής, θεωρεί ότι επειδή δεν υπάρχει μία μοναδική εντύπωση της έννοιας του «εαυτού» που να είναι σταθερή και αμετάβλητη, δεν μπορεί να υπάρξει  προσωπική ταυτότητα.  Ο εαυτός για αυτόν ήταν απλώς μια ψευδαίσθηση, μια δέσμη εντυπώσεων( Η πραγματεία της ανθρώπινης φύσης).

Ο  Καρτέσιος, στους Διαλογισμούς, θεωρεί τον εαυτό  ως καθαρό εγώ, το οποίο παραμένει το ίδιο ανεξάρτητα από οποιαδήποτε φανταστική αλλαγή στις εξωτερικές συνθήκες. Για τον Καντ, ο εαυτός είναι αυτός που παρέχει υπερβατική ενότητα στις σκέψεις και τις αντιλήψεις μας, εν ολίγοις, σε όλες τις εμπειρίες μας. Ο Σαρτρ, επισημαίνει την ατομικότητα και την αυθεντικότητά του εαυτού.

Η αλήθεια του εαυτού παραμένει εξαιρετικά αινιγματική. Η  υποκειμενικότητα του εαυτού συνίσταται στο ότι οι πεποιθήσεις και οι πράξεις που αποδίδουμε στον αληθινό εαυτό εξαρτώνται από την κοσμοθεωρία μας που είναι τελικά μια αντανάκλαση της κουλτούρας στην οποία ανήκουμε. Το πρόβλημα της ριζικής υποκειμενικότητας σχετίζεται με την ιδέα ότι το πώς αντιλαμβάνεται κάποιος τον αληθινό του εαυτό εξαρτάται από τις αξίες που έχει ή από εξωτερικούς παράγοντες, όπως ο πολιτισμός και η βιολογία. Άρα η ριζική υποκειμενικότητα και η μη επαληθευσιμότητα  ορίζουν τον αληθινό εαυτό ως  μια μη επιστημονική έννοια.

Αν και η ύπαρξη του εαυτού είναι αμφιλεγόμενη στη φιλοσοφία, υπάρχει ένας αριθμός φιλοσόφων  που ισχυρίζονται ότι υπάρχει τουλάχιστον ένας ελάχιστος ή βασικός εαυτός. Μια τέτοια άποψη μπορεί να βρεθεί τόσο μεταξύ των παραδοσιακών στοχαστών, όπως οι Descartes, Leibniz, Kant, Hegel, Husserl, κ.λπ., όσο και σύγχρονων  MacIntyre,  , Taylor, ή Zahavi, .

Ίσως  όμως είναι καλό να πιστεύεις στον εαυτό σου ακόμα κι αν δεν υπάρχει πραγματικά. Για τον Merleau-Ponty  αυτό που θεωρούμε ως μυθοπλασία είναι απλώς ένας τρόπος εξορθολογισμού:«Επινοώ ιστορίες για τις δικές μου πράξεις γιατί μου επιτρέπει να εμφανίζομαι ως συνεκτικό άτομο». Η βασική λειτουργία του εαυτού είναι ενδεχομένως η ενότητα. Συνδέει γεγονότα στο χρόνο και στο χώρο σε μια ενιαία συνέχεια εμπειρίας. Στο βαθμό που αυτή η ενότητα εκδηλώνεται, εκδηλώνεται ο αληθινός εαυτός. Αυτό μπορεί να συμβεί σε διαφορετικά επίπεδα:  στον πυρήνα του εαυτού  και στον αφηγηματικό εαυτό.

Ο ενοποιημένος εαυτός ίσως είναι μια βολική μυθοπλασία. Έτσι όμως μπορούμε να διατηρήσουμε ιστορίες και αφηγήσεις που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τον κόσμο και τη θέση μας σε αυτόν. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ο εαυτός δεν έχει σαφώς καθορισμένα όρια, αλλά είναι μάλλον μια οργανωτική αρχή μιας συνεχούς διαδικασίας και το να μιλάμε για «ύπαρξη» ενός αληθινού εαυτού μπορεί να είναι παραπλανητικό. Ο εαυτός δεν είναι ουσία. Πάντα αλλάζει, εξελίσσεται και διαμορφώνεται από τις συνήθειες και τις ενέργειές μας. Απορρίπτοντας την έννοια της αυθεντικότητας , ο Φουκώ αρνήθηκε ότι υπάρχει κάποιος εαυτός που μας δίνεται υποστηρίζοντας ότι θα έπρεπε μάλλον να βλέπουμε τον εαυτό μας ως έργο τέχνης- μια πολύ ενδιαφέρουσα άποψη! Για τον Γάλλο στοχαστή το υποκείμενο δεν υπάρχει ως ουσία, αλλά ως μορφή. Πρόκειται για μια μορφή που ακριβώς στερείται ουσίας και εξαιτίας αυτού δύναται να αναδιαμορφώνεται συνεχώς από το φορέα της.

 Αυτή η άποψη παραπέμπει στον Νίτσε, ο οποίος γράφει στη Χαρούμενη Επιστήμη «θέλουμε να είμαστε οι ποιητές της ζωής μας, να δώσουμε στυλ στον χαρακτήρα μας». Η αυθεντικότητα της ύπαρξης, η ιδέα ενός «αληθινού εαυτού» εξαρτάται εδώ από τη δημιουργική διαμόρφωση του εαυτού σαν να είναι έργο τέχνης, μια συνεχή προσπάθεια αισθητικής αυτο-επινόησης και αυτο-διάπλασης.

Ο εαυτός αποτελεί πρόβλημα, ή μάλλον συνιστά μια ερώτηση. Το κέντρο του εαυτού ωστόσο δεν τοποθετείται μέσα στο υποκείμενο, το οποίο, διατηρώντας τα πρωτεία, αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και τον κόσμο σαν ένα αντικείμενο ή ένα σύστημα αντικειμένων. Ο εαυτός διατρέχει το σύνολο της σχέσης άνθρωπος και κόσμος. Ο εαυτός μας είναι μέρος του κόσμου, η υποκειμενικότητά μου  μού δίνει μια ιδιαίτερη θέση στον κόσμο.

Εαυτός είναι το ότι νιώθω και ξέρω  ότι είμαι εδώ τώρα. Παρόλο που καταλαβαίνω ότι κάποια μέρα τα άτομά μου θα σκορπιστούν  στον αέρα, ότι δεν θα υπάρχω πια, είμαι ζωντανός τώρα. Αν δεν μας αρέσει η λέξη ψευδαίσθηση, τότε ας μείνουμε στην   αίσθηση. Νοιώθουμε, πονάμε, χαιρόμαστε, γινόμαστε αυτό  που μας γνέφουν οι μυριάδες συνειδητές και ασυνείδητες επιθυμίες, απελπισίες και διαμορφωμένες επιθυμίες μας. Ονομάζουμε εαυτό το σώμα μας, τις σκέψεις μας, τις αγάπες μας, τις αξίες μας, τα ψεύδη και τις αλήθειες μας, το παρελθόν μας. Όποιοι κι αν είμαστε, εδώ είμαστε  αιωρούμενοι στην αιώρα του χωροχρόνου.

Η ζωή  μας είναι μια αναλαμπή, μερικές στιγμές στο απέραντο ξεδίπλωμα του χρόνου και του χώρου στον κόσμο…Ας γίνουμε λοιπόν οι καλύτεροι ζωγράφοι του εαυτού μας.