Για τα δικαιώματα των ζώων

Ο Πίτερ Σίνγκερ, Αυστραλός φιλόσοφος, καθηγητής της Εφαρμοσμένης Ηθικής στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, είναι περισσότερο γνωστός για το βιβλίο του Animal Liberation (1975), έργο πολύ σημαντικό για το Κίνημα της Απελευθέρωσης των Ζώων. Δεδομένης της συγγένειας και της συνέχειας μεταξύ ζώων και ανθρώπων, ο Σίνγκερ διατείνεται ότι δεν υπάρχει δικαιολογία να μην επεκταθεί η αρχή αυτή και για τα άλλα ζώα, πέρα από τον άνθρωπο. Συγκεκριμένα, όταν εκδόθηκε για πρώτη φορά το βιβλίο το 1975 σόκαρε την κοινή γνώμη, καθώς αποκάλυψε τις απαράδεκτες συνθήκες υπό τις οποίες διαβιούν τα ζώα στις βιομηχανικές φάρμες και πόσο προβληματική είναι η λογική της χρήσης πειραματόζωων, που έχει ολέθριες συνέπειες όχι μόνο για τα μη ανθρώπινα ζώα, αλλά και τον ίδιο τον άνθρωπο.

Η Απελευθέρωση των Ζώων(1975) έχει χαρακτηριστεί ως η «Βίβλος» της χορτοφαγίας και του κινήματος για τα δικαιώματα των ζώων και έχει συμβάλει όσο κανένα άλλο βιβλίο στη δημιουργία ενός παγκόσμιου κινήματος για την απελευθέρωση των ζώων και την αλλαγή των νομοθεσιών που αφορούν στις συνθήκες διαβίωσης των αγροτικών ζώων και των πειραματόζωων. Η προσέγγισή του δεν βασίζεται στην έννοια των δικαιωμάτων, αλλά στην ωφελιμιστική αρχή της ίσης εκτίμησης των συμφερόντων. Στο βιβλίο του ισχυρίζεται ότι οι άνθρωποι θα έπρεπε να αναγνωρίζουν μια ηθική υποχρέωση στα ζώα όχι βάσει της νοημοσύνης τους, της ικανότητάς τους για ηθική σκέψη, ή κάθε άλλου ανθρώπινου χαρακτηριστικού, αλλά μάλλον στην ικανότητά τους να νιώθουν πόνο. Μάλιστα υποστηρίζει ότι ο πόνος των ζώων είναι εντονότερος από εκείνο των ανθρώπων, γιατί ο άνθρωπος μπορεί να ελπίζει ότι το μαρτύριο του δεν θα είναι διαρκές, ενώ το ζώο όχι. Στον αντίλογο ότι τα ζώα δεν είναι ηθικά υποκείμενα επειδή δεν έχουν αξιακές επιλογές μπορεί να υποστηριχτεί το ίδιο και για τα νήπια, τα μικρά παιδιά, όσους βρίσκονται σε κώμα ή έχουν Αλτσχάιμερ ή δεν μπορούν να σκέφτονται.

Στην ινδουιστική σκέψη βρίσκουμε ενδιαφέρον για την οδύνη των ζώων, ενώ στην βουδιστική ιδέα η συμπόνια είναι καθολική για όλα τα πλάσματα του κόσμου. Κάποιοι κανόνες στην Παλαιά Διαθήκη διατυπώνουν κάποιο ενδιαφέρον για την ευημερία των ζώων, αλλά δεν υπάρχει τίποτα σχετικό ούτε στην Καινή Διαθήκη. Ο Singer υποστηρίζει ότι «Το ηθικό πρόταγμα της ανθρωπότητας σήμερα είναι το να απαλύνουμε τον πόνο, όπου και όταν μπορούμε». Mεγαλωμένος στην Αυστραλία, προέρχεται από Εβραίους γονείς που εγκατέλειψαν τη Βιέννη, μετά την πολιτική ένωση της Αυστρίας με τη ναζιστική Γερμανία. Χορτοφάγος για πάνω από 40 χρόνια, δηλώνει πως «ακούμε για περιστατικά βίας ανθρώπου προς ζώα, είτε σπάνια είτε οικόσιτα, και συνήθως ζητούμε τη μέγιστη των ποινών για τον δράστη. Και λίγο μετά, επιστρέφουμε σπίτι, για να φάμε ένα μεγάλο χάμπουργκερ ή μια γευστική μπριζόλα. Η αντίφαση αυτή είναι πολύ επικίνδυνη». Η εκτροφή ζώων για κατανάλωση επιβαρύνει και την οικονομία καθώς η θρέψη τους απαιτεί πολλαπλάσια τροφή από αυτήν που τα ίδια παράγουν, υποστηρίζει ο Σίνγκερ. Για παράδειγμα, αν οι Αμερικανοί μείωναν την κατανάλωση κρέατος κατά 10% στο διάστημα ενός χρόνου, θα αποδέσμευαν τουλάχιστον 12 εκατομμύρια τόνους δημητριακών.

Οι Πυθαγόρειοι, ασπαζόμενοι το γενικότερο περί μετεμψύχωσης δόγμα, πίστευαν πως στα ζώα ενοικεί αθάνατη ψυχή, η ίδια που μπορεί να ενοικεί και σε έναν άνθρωπο. Ως εκ τούτου, ο άνθρωπος θα έπρεπε να συμπεριφέρεται σε αυτά όπως και στους συνανθρώπους του, αποφεύγοντας να τα χρησιμοποιεί ακόμη και ως τροφή, εκτός από εκείνα που ήταν κατάλληλα για θυσία. Οι Στωικοί, αντίθετα, θεωρούσαν πως τα ζώα δεν έχουν δικαιώματα.

Ο Καντ ισχυρίζεται πως ακριβώς επειδή τα ζώα στερούνται αυτοσυνειδησίας, αποτελούν απλώς μέσα προς την επίτευξη σκοπών και όχι σκοπούς καθ’ εαυτούς, κατά συνέπεια οι θεωρούμενες υποχρεώσεις μας προς αυτά αποτελούν στην πραγματικότητα έμμεσες υποχρεώσεις μας προς την ανθρωπότητα. O Μπένθαμ αναγνωρίζει στα ζώα δικαιώματα στηριζόμενος στο γεγονός πως μπορούν να αισθανθούν πόνο. «Το ερώτημα δεν είναι», γράφει, «εάν μπορούν να συλλογισθούν ή εάν μπορούν να μιλήσουν, αλλά εάν μπορούν να υποφέρουν». Ο Ελυζέ Ρεκλύ, γνωστός αναρχικός γεωγράφος, αντιτίθεται στην κακομεταχείριση των ζώων και αυτή η ηθική του στάση στηρίζεται στην απόρριψη της κυριαρχικής θέσης του ανθρώπου στη φύση.

Φαίνεται πως επιλέγοντας τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων των ζώων, η ανθρωπότητα θα βαδίσει σε έναν πιο ευγενή και ειρηνικότερο κόσμο.