Η ερευνητική δημοσιογραφική ομάδα Solomon παρουσίασε την πολύμηνη έρευνά της με τίτλο «Ποιοι ελέγχουν τα media».
Ένα πρώτο συμπέρασμα της έρευνας είναι ότι η πίτα μοιάζει να έχει μοιραστεί σε λίγο περισσότερους ολιγάρχες σε σχέση με τη δεκαετία του 2000. Αυτό που δεν έχει διαφοροποιηθεί είναι ότι τα ελληνικά ΜΜΕ παραμένουν μια «ζημιογόνα» επιχείρηση για τους ιδιοκτήτες, γεγονός που αυξάνει τις υποψίες για την εμφανή προσπάθεια επιρροής για την απόκτηση «δουλειών» από το Δημόσιο, αλλά και τη χρησιμοποίηση ενός μέσου ενημέρωσης για τη διαφήμιση άλλων κοινής ιδιοκτησίας προϊόντων ή μέσων (cross promotion) ή τη δυσφήμηση ανταγωνιστών. Επίσης, τα κίνητρα των ιδιοκτητών σχετίζονται και με τη νομιμοποίηση εσόδων από άλλες "σκιώδεις επιχειρηματικές δραστηριότητες".
Τα Μέσα Ενημέρωσης δεν μεταδίδουν απλώς, αλλά διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο τα γεγονότα προβάλλονται και συζητιούνται, ή δεν προβάλλονται και δεν συζητιούνται σε μια κοινωνία, το Solomon ξεκίνησε την έρευνα «Who owns the media» («Σε ποιον ανήκουν τα ΜΜΕ») πριν από περίπου 18 μήνες, με σκοπό τη διερεύνηση δύο κεντρικών ερωτημάτων: "Ποιοι κορυφαίοι επιχειρηματίες της χώρας ελέγχουν τα ΜΜΕ που εμπιστευόμαστε για την ενημέρωσή μας; Και πόσα γνωρίζουμε πράγματι για τις υπόλοιπες επιχειρηματικές δραστηριότητές τους;"
Όπως αναφέρει η ερευνητική ομάδα:
"Εστιάσαμε σε συνολικά δέκα περιπτώσεις κορυφαίων παραγόντων της οικονομικής ζωής της χώρας. Στους επιχειρηματίες Γιάννη και Θεμιστοκλή Αλαφούζο, Βαρδή Βαρδινογιάννη, Δημήτρη Γιαννακόπουλο, Θόδωρο Κυριακού, Βαγγέλη Μαρινάκη, Δημήτρη Μελισσανίδη, Βίκτωρα Ρέστη και Ιβάν Σαββίδη, καθώς και στο επιχειρηματικό τρίδυμο των Δημήτρη Μπάκου, Γιάννη Καϋμενάκη και Αλέξανδρου Εξάρχου.
Μετά από έρευνα χιλιάδων ισολογισμών, εταιρικών ανακοινώσεων και δικαστικών αποφάσεων σε εμπορικά μητρώα περισσότερων των 30 χωρών, δημιουργήσαμε μια ελεύθερα προσβάσιμη πλατφόρμα (whoownsthemedia.gr) που αποτυπώνει τις διασυνδέσεις ανάμεσα στις κάθε είδους επιχειρηματικές δραστηριότητες των κυρίαρχων επιχειρηματιών που ελέγχουν τα ΜΜΕ στην Ελλάδα. Καταγράψαμε ιδιοκτήτριες εταιρείες, μετόχους και πραγματικούς δικαιούχους όχι μόνο των ΜΜΕ αλλά και κάθε άλλης εταιρείας ανά τον κόσμο που τεκμηριώσαμε πως τους ανήκει. Τα βασικά συμπεράσματα θα μπορούσαν να συνοψιστούν ως εξής:
Εκατοντάδες εταιρείες ανά τον κόσμο
Καταγράψαμε συνολικά 762 εταιρείες σε 32 χώρες. Οι μισές (386) καταγράφηκαν στην Ελλάδα. Την πρώτη τριάδα συμπληρώνουν η Κύπρος (122) και οι Νήσοι Μάρσαλ (61) - δύο χώρες που η ελληνική Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) αναγνωρίζει ως φορολογικούς παραδείσους. Ακολουθούν η Ρωσία (38) και η Λιβερία (34), η Ολλανδία (24) και το Ηνωμένο Βασίλειο (19). Επονται τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (14), που επίσης αποτελούν φορολογικό παράδεισο για το ελληνικό κράτος, η Νορβηγία (10) και το Λουξεμβούργο (8).
Πρώτος ο Βαρδινογιάννης
Χωρίζοντας τις 762 εταιρείες με βάση τα συμφέροντα στα οποία ανήκουν, προκύπτει πως 155 εξ αυτών είναι συμφερόντων Βαρδινογιάννη. Ακολουθούν οι εταιρείες συμφερόντων Μπάκου - Καϋμενάκη (132), σε μεγάλο βαθμό λόγω της πρόσφατης εξαγοράς της Ιντρακάτ και των δεκάδων θυγατρικών της από την οικογένεια Κόκκαλη, και ακολουθούν οι εταιρείες συμφερόντων Κυριακού (89), Μαρινάκη (87) και Μελισσανίδη (87), Σαββίδη (68), Ρέστη (62), Αλαφούζου (57). Στην τελευταία θέση, οι εταιρείες συμφερόντων Γιαννακόπουλου, που εντοπίσαμε 24.
Πρώτη η ναυτιλία
Διαχωρίζοντας τις εταιρείες σε 14 κλάδους οικονομικής δραστηριότητας, διαπιστώσαμε ότι η Ναυτιλία εξακολουθεί να καταγράφεται ως ο πλέον ισχυρός επιχειρηματικός τομέας δραστηριοποίησης των Ελλήνων ολιγαρχών με συνολικά 164 εταιρείες. Ακολουθούν τα Χρηματοοικονομικά (153), που περιλαμβάνουν από εταιρείες συμμετοχών μέχρι τράπεζες, funds και συμβουλευτικές, και η Ενέργεια (114), τα ΜΜΕ (94), το Real Estate (61), οι Κατασκευές (47) και η Βιομηχανία (46). Στις τελευταίες θέσεις ο Αγροτικός τομέας (7) και η Υγεία (3).
Ανεβαίνει η ενέργεια
Αποτυπώνεται το αυξανόμενο ενδιαφέρον των κορυφαίων επιχειρηματιών για επενδύσεις στην Ενέργεια τα τελευταία χρόνια. Από την οικογένεια Βαρδινογιάννη (με συνολικά 68 εταιρείες στην Ενέργεια), που ελέγχοντας παραδοσιακά τη Motor Oil επεκτείνεται στις πράσινες μορφές ενέργειας, ώς τους επιχειρηματίες Μπάκο - Καϋμενάκη - Εξάρχου (40 εταιρείες στην Ενέργεια) που πέραν της ιδιοκτησίας της Volton δραστηριοποιούνται σε φωτοβολταϊκά ανά την Ελλάδα και ελέγχουν ένα εκ των τεσσάρων διυλιστηρίων στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Η ερευνητική δημοσιογραφική ομάδα του Solomon στην πολύμηνη έρευνά της με τίτλο «Ποιοι ελέγχουν τα media», καταγράφει δεδομένα ιδιοκτησίας για συνολικά 762 εταιρείες σε 32 χώρες, σε ένα διαδραστικό γράφημα, στη διεύθυνση https://whoownsthemedia.gr/
Χωρίζοντας τις 762 εταιρείες με βάση τα συμφέροντα στα οποία ανήκουν, προκύπτει πως 155 εξ αυτών είναι συμφερόντων Βαρδινογιάννη. Ακολουθούν οι εταιρείες συμφερόντων Μπάκου - Καϋμενάκη (132), σε μεγάλο βαθμό λόγω της πρόσφατης εξαγοράς της Ιντρακάτ και των δεκάδων θυγατρικών της από την οικογένεια Κόκκαλη, και ακολουθούν οι εταιρείες συμφερόντων Κυριακού (89), Μαρινάκη (87) και Μελισσανίδη (87), Σαββίδη (68), Ρέστη (62), Αλαφούζου (57). Στην τελευταία θέση, οι εταιρείες συμφερόντων Γιαννακόπουλου (24)
Βαρδινογιάννης: Υπερκέρδη Motor Oil, χρέη Star και Alpha
Η οικογένεια Βαρδινογιάννη έχει βρεθεί στο επίκεντρο τα τελευταία δύο χρόνια λόγω των υπερκερδών που σημειώνει η Motor Oil εν μέσω ενεργειακής κρίσης (κέρδη 806,6 εκατ. ευρώ μόνο για το 2023). Την ίδια ώρα, οι τραπεζικές υποχρεώσεις των καναλιών που ελέγχει ξεπερνούν τα 110 εκατ. ευρώ: η εταιρεία Νέα Τηλεόραση Α.Ε. (Star Channel) του ομίλου Βαρδινογιάννη έχει σχεδόν 56 εκατ. ευρώ χρέη προς τις τράπεζες, ενώ ο Alpha (όπου επίσης συμμετέχει η οικογένεια Βαρδινογιάννη) έχει τραπεζικά χρέη ύψους περίπου 47 εκατ. ευρώ.
Ναυτιλία - ομάδα - ΜΜΕ
Η οικονομική κρίση του 2008 δημιούργησε ένα αποδυναμωμένο τοπίο στα Μέσα. Νέοι επιχειρηματίες αναζήτησαν ευκαιρίες να κυριαρχήσουν στην αγορά, εξαγοράζοντας πτωχευμένους ομίλους, όπως ο Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη (ΔΟΛ) και η Πήγασος Εκδοτική του Φώτη Μπόμπολα, και αναπτύσσοντας ένα μοντέλο συγκέντρωσης ιδιοκτησίας που θα μπορούσε σχηματικά να περιγραφεί με το τρίπτυχο ναυτιλία - ΜΜΕ - ομάδα. Σήμερα, η τάση φέρεται να επιβεβαιώνεται: από τις εννέα περιπτώσεις κορυφαίων επιχειρηματιών που εξετάσαμε, μόλις τρεις δεν ήταν ταυτόχρονα ιδιοκτήτες κάποιας αθλητικής ομάδας (ενώ πέραν του Ολυμπιακού ο Βαγγέλης Μαρινάκης έχει τη Νότιγχαμ Φόρεστ στην Αγγλία και τη Ρίο Αβε στην Πορτογαλία). Μέσα από αυτό το πρίσμα μπορεί να ιδωθεί η περίπτωση του Μάριου Ηλιόπουλου: αφού πρόσφατα απέκτησε την ΑΕΚ, ο εφοπλιστής δεν απέκλεισε (για πρώτη φορά δημόσια) να αποκτήσει και κάποιο ΜΜΕ.
Αδιαφάνεια ιδιοκτητών
Κεντρικό ζητούμενο της έρευνας ήταν η ενίσχυση της διαφάνειας ως προς το ιδιοκτησιακό καθεστώς κορυφαίων ΜΜΕ αλλά και των υπόλοιπων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων των ιδιοκτητών τους. Μήνες πριν από τη δημοσίευση, γνωστοποιήσαμε τα ευρήματά μας στους μιντιακούς ομίλους που εξετάζει η έρευνα, θέτοντας υπόψη τους τα στοιχεία που είχαμε συγκεντρώσει και ζητώντας τις επισημάνσεις τους σε περίπτωση που υπήρχε κάποια πρόσφατη εταιρική αλλαγή. Μόνο ο όμιλος DPG Digital Media του Δημήτρη Γιαννακόπουλου μας απάντησε, στέλνοντας προσθήκες τις οποίες ενσωματώσαμε στην έρευνα.
Στο αίτημα που αποστείλαμε στη «Ναυτεμπορική», ιδιοκτησίας Δημήτρη Μελισσανίδη, μας απάντησε η επικεφαλής του νομικού τμήματος της Aegean Shipping. Με επανειλημμένες επιστολές, που έκαναν λόγο για «προσωπικά δεδομένα» και μας απέτρεπαν να δημοσιεύσουμε, και με «επιφύλαξη παντός νομίμου δικαιώματος» των εντολέων της Δημήτρη και Γιώργου Μελισσανίδη. Στις άλλες περιπτώσεις, παρά την τηλεφωνική διαβεβαίωση, δεν λάβαμε καμία απάντηση.
Ιβάν = Θεσσαλονίκη
Μέσα από την εξέταση των μετοχικών συνθέσεων και των οικονομικών καταστάσεων τεκμηριώνεται η ηγεμονία του Ιβάν Σαββίδη στη Βόρεια Ελλάδα. Από τον ΠΑΟΚ στη «Σουρωτή» και από τα ξενοδοχεία Μακεδονία Παλλάς και Πόρτο Καρράς μέχρι το λιμάνι της Θεσσαλονίκης και επενδύσεις στη Χαλκιδική, αποτυπώνεται η κυριαρχία του στη συμπρωτεύουσα.
Τα παράδοξα
Επί 20 χρόνια, οι επιχειρηματίες Μπάκος και Καϋμενάκης εμφανίζονται υπεύθυνοι για την αναμόρφωση της ποδοσφαιρικής ομάδας του Αστέρα Τρίπολης, φτάνοντας από τις ερασιτεχνικές κατηγορίες στις ευρωπαϊκές διοργανώσεις. Σήμερα δεν εμφανίζονται στη μετοχική σύνθεσή του. Για τις εταιρείες συμφερόντων Ρέστη (π.χ. τηλεοπτικοί σταθμοί Nickelodeon και RISE), στείλαμε προς σχολιασμό τα ευρήματα της έρευνας στο email του τηλεοπτικού σταθμού Nickelodeon. Μας απάντησε ο Περικλής Γκιόλιας, εκδότης της Sportime, ότι ο Βίκτωρ Ρέστης ουδεμία σχέση έχει με την εφημερίδα Sportime. Οταν ρωτήσαμε με ποια ιδιότητα μας απαντάει, μας είπε ότι είναι υπάλληλος του επιχειρηματία και ότι διαχειρίζεται τους τηλεοπτικούς σταθμούς του.
«Κλειστό» το Μητρώο Πραγματικών Δικαιούχων
Το Μητρώο Πραγματικών Δικαιούχων θα μπορούσε να αποτελεί πολύτιμο εργαλείο για τέτοιου είδους δημοσιογραφικές έρευνες. Πρόκειται για ένα ψηφιακό, κεντρικό μητρώο, όπου καταγράφονται υποχρεωτικά οι πραγματικοί δικαιούχοι των εταιρειών καθώς και σχετικές μεταβολές. Ωστόσο, παρότι το Μητρώο έχει δημιουργηθεί και λειτουργεί, δεν είναι προσβάσιμο στο κοινό. Το υπουργείο Οικονομικών, παρότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο προβλέπει ρητή εξαίρεση των δημοσιογράφων από τον αποκλεισμό πρόσβασης, εξακολουθεί να μη δίνει το ελεύθερο. Στο μητρώο έχουν πρόσβαση οι αρμόδιες ελεγκτικές αρχές και βασικός στόχος του είναι η καταπολέμηση/πρόληψη του οικονομικού εγκλήματος. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, υπολογίζεται ότι στο 70% των περιπτώσεων διαφθοράς γίνεται χρήση ανώνυμων εταιρειών.
Πιθανόν οι 762 εταιρείες τις οποίες ερευνήσαμε να ακούγονται πολλές, αλλά το πιθανότερο είναι πως αποτελούν ένα μέρος μόνο της συνολικής επιχειρηματικής δραστηριότητας των προσώπων που εξετάσαμε. Στο πλαίσιο της έρευνας «Who owns the media», αναζητήσαμε πληροφορίες, μεταξύ άλλων, στα μητρώα επιχειρήσεων σε Κύπρο, Νορβηγία, Λουξεμβούργο, Ηνωμένο Βασίλειο, Ρουμανία και αλλού. Κάποια απ’ αυτά τα μητρώα είναι προσβάσιμα (π.χ. Ελλάδα, Κύπρος), κάποια άλλα όχι (π.χ. Λιβερία, Νησιά Μάρσαλ, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα).
Αυτό ήταν και το πιο απαιτητικό κομμάτι της έρευνας, καθώς υπάρχει το εξής -σύνηθες- φαινόμενο:
● ως μέτοχος της εταιρείας Χ εμφανίζεται η εταιρεία Ψ (αντί κάποιου φυσικού προσώπου),
● ως μέτοχος της εταιρείας Ψ εμφανίζεται η εταιρεία Ζ,
● ως μέτοχος της εταιρείας Ζ μια άλλη εταιρεία κ.ο.κ.
Το πιο δύσκολο σημείο της έρευνας ήταν να εντοπίσουμε τη μετοχική σύνθεση των εταιρειών. Ας δούμε το παράδειγμα του τηλεοπτικού σταθμού Alpha.
Ο Alpha ανήκει στην εταιρεία Alpha Δορυφορική Τηλεόραση Ανώνυμος Εταιρία. Μέτοχοι της εταιρείας είναι: η Mediamax Holdings Limited κατά 25%, η Nevine Holdings Limited κατά 50% και η Martikorio Limited κατά 25%. Με τη σειρά τους, η Mediamax Holdings Limited ανήκει κατά 100% στη Μότορ Οϊλ (ΕΛΛΑΣ) Διυλιστήρια Κορίνθου Α.Ε. Μπορεί να είναι γνωστό ότι η Μότορ Οϊλ ανήκει στην οικογένεια Βαρδινογιάννη, αλλά για μας έχει σημασία να μπορούμε να το αποδείξουμε. Ετσι, λοιπόν, η Μότορ Οϊλ ανήκει στην Petroventure Holdings Limited (40%), στη Motor Oil Holdings Ltd (0,97%) και σε λοιπούς μετόχους (56,77%). Με τη σειρά της η Petroventure Holdings Limited ανήκει στη Motor Oil Holdings Ltd. Τη Motor Oil Holdings Ltd έχουν οι:
MOTOR OIL INVESTMENTS LIMITED 56,2%
MOLPIGHIA LTD 13,8%
ΑΙΑΣ ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗΣ 9,2%
ΝΙΚΟΛΑΣ ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗΣ 9,2%
ΠΑΥΛΟΣ ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗΣ 8%
CHARMPLUS TRADING LIMITED 3,7%
Και για να μη μείνει απορία για το ποιος έχει το μεγαλύτερο μερίδιο (56,2%), η MOTOR OIL INVESTMENTS LIMITED ανήκει στους:
ΓΕΩΡΓΙΟ Β. ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗ 32,7%
ΙΩΑΝΝΗ Β. ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗ 32,7%
ΝΙΚΟΛΑΟ B. ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗ 19,6%
SFAX OIL LTD (Παύλος Ν. Βαρδινογιάννης) 10,3%
ΧΡΙΣΤΙΑΝΝΑ Β. ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗ 4,7%.
Με τα παραπάνω αποδείξαμε ότι το 25% της Alpha Δορυφορική Τηλεόραση Α.Ε., που ανήκει στη Mediamax Holdings Limited, έχει όλους τους παραπάνω ως πραγματικούς δικαιούχους.
Συνεχίζοντας, το 50% της Alpha Δορυφορική Τηλεόραση Α.Ε. ανήκει στη Nevine Holdings Limited. Αυτή ανήκει κατά 50% στη Mediamax Holdings Limited (που είπαμε ότι είναι συμφερόντων Βαρδινογιάννη) και 50% στην Primos Media S.a.r.l. (που δημοσιεύματα τη συνδέουν με τον Σέρβο επιχειρηματία Ντράγκαν Σόλακ). Ενδιαφέρον έχει ότι, ενώ υπό κανονικές συνθήκες το ΕΣΡ διαθέτει τη μετοχική σύνθεση των τηλεοπτικών σταθμών, και παρότι οι αλλαγές αυτές έχουν συμβεί από το 2022, ακόμη στο αρχείο του ΕΣΡ η μετοχική σύνθεση του Alpha δεν είναι επικαιροποιημένη. Τέλος, το υπόλοιπο 25% ανήκει στην κυπριακή εταιρεία Martikorio Limited που σύμφωνα με τα στοιχεία έχει στο Δ.Σ. κοινά πρόσωπα με την Primos Media. Αυτό δείχνει ότι η οικογένεια Βαρδινογιάννη έχει κοινό έλεγχο του Alpha με τους ιδιοκτήτες των Primos Media και Martikorio Limited. Το παραπάνω φαινόμενο μπορεί καταχρηστικά να χαρακτηριστεί ως φαινόμενο «μπάμπουσκα», καθώς θα πρέπει κανείς να πλοηγηθεί διαδοχικά σε μια θάλασσα εταιρειών προκειμένου να φτάσει σε εκείνον που χαρακτηρίζουμε πραγματικό δικαιούχο.
Από την αρχή της έρευνας ήταν σε γνώση μας ότι σε ορισμένες περιπτώσεις θα είναι αδύνατο να φτάσουμε στον πραγματικό δικαιούχο, καθώς πολλές εταιρείες έχουν την έδρα τους σε χώρες όπου τα στοιχεία αυτά δεν είναι προσβάσιμα, όπως για παράδειγμα οι Νήσοι Μάρσαλ, η Λιβερία ή ο Παναμάς. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις ξένων δικαιοδοσιών, καταφέραμε να αποκτήσουμε πρόσβαση σε εταιρικές πληροφορίες με τη βοήθεια ξένων συναδέλφων από το διεθνές ερευνητικό δίκτυο OCCRP (Organized Crime and Corruption Reporting Project) και το κυπριακό ερευνητικό δίκτυο Ciren, για τη συμβολή των οποίων είμαστε ευγνώμονες."
Πηγή ΕφΣυν
