Το δίλημμα του διανοούμενου και η νέα ευαισθησία

Ο διανοούμενος, γράφει ο Τ. Αντόρνο στα Minima Moralia, όταν βυθίζεται εντελώς στα χρησιμοθηρικά-οικονομικά- οφέλη, χάνει την ευαισθησία και το κριτικό του πνεύμα και «απειλείται από την επανάπτωση στον κυνισμό και τη βαρβαρότητα». Από την άλλη πλευρά, αν ο διανοούμενος ενασχολείται μόνο με τα λεγόμενα πνευματικά πράγματα, αποκομμένος από την οικονομική πραγματικότητα και την υλική αναπαραγωγή της ζωής του, κινδυνεύει να υποστασιοποιήσει ως απόλυτο το πνεύμα του κι έτσι από τον φετιχισμό του χρήματος να οδηγηθεί στο φετιχισμό του πνεύματος.

Τελικά, η εξευτελιστική επιλογή που θέτει σε όλα τα μέλη του ο όψιμος καπιταλισμός είναι: Ή να γίνεις «ενήλικος»-να προσαρμοστείς- ή να μείνεις παιδί- δηλαδή γραφικός και «τρελός». Γι’ αυτό όταν επικαλούμαστε τους διανοούμενους θα πρέπει να τους αναζητήσουμε στα ψυχιατρεία και τους «ανώνυμους αλκοολικούς», εκεί όπου τους έχουμε καταδικάσει με την ανεξίτηλη, άλικη ρετσινιά του γραφικού, του ακαταλαβίστικου, καθώς ό,τι δεν καταλαβαίνουμε οι αδαείς, τούς το καταλογίζουμε ως αγνωστικιστική, παραληρηματική μπαρούφα!

 Κάποτε, πάντως, οι διανοούμενοι ήταν στρατευμένοι στην υπηρεσία των αποκλεισμένων, των αδικημένων, των απόκληρων. Η στράτευση, όμως, απαξιώθηκε καθώς ταυτίστηκε με τον κομματισμό. Ακολούθως απαξιώθηκε και η κριτική στις λογής εξουσίες (σε όλες τις εξουσίες) υπέρ της αισθητικής και της «κειμενικότητας». Γι’ αυτό πρέπει να ορίσουμε ξανά την τέχνη ως κριτική στην εξουσία. Ο «στρατευμένος» συγγραφέας ξέρει ότι είναι ένας άνθρωπος της «δευτερεύουσας δράσης, που θα μπορούσε κανείς να την ονομάσει δράση δια της αποκάλυψης» (Σαρτρ). Και επειδή οι λέξεις είναι «πιστόλια γεμάτα σφαίρες», ο καλλιτέχνης, μιλώντας ή γράφοντας, πυροβολεί στόχους. Ποιοι είναι αυτοί οι στόχοι; Οι αποκαλύψεις της αδικίας, που έτσι δίνουν υπόσταση στη δικαιοσύνη. Άρα η τέχνη της Πράξης έχει ως καθήκον να αποκαλύψει τον πραγματικό κόσμο και να τον υπερβεί, να τον αλλάξει.

 Ε, λοιπόν, νομίζω ότι ο ρόλος του διανοούμενου, σήμερα, είναι να δείχνει την αδικία και να ανοίγει ξανά το δρόμο για «μια νέα ευαισθησία» απέναντι στη θέση των υποτιμημένων, των λησμονημένων, των απόκληρων και των αφανών.