Τα ψίχουλα

Ο Ηράκλειτος είναι ο παππούς όλων μας. Ο Γιάννης Ρίτσος είναι ποιητής. Η γιαγιά μου η Αθηνά ήταν αναλφάβητη. Θεία του πατέρα μου. Επτά χρονών μετανάστρια εργάτρια σε κρατικό εργοστάσιο χαλιών στον Χάρακα, στην Τουρκία. Στα 16 χήρα με τον άνδρα της νεκρό στα Αμελέ Ταμπουρού κι ένα μωρό στην αγκαλιά. Στα 18 με νεκρό παιδί. Προσφυγιά. Δεύτερος γάμος. Άλλα τέσσερα παιδιά. Πέθαναν όλα, το μεγαλύτερο, ένα κοριτσάκι 12 χρονών. Όταν πέθανε η γιαγιά, την θάψαμε με τις φωτογραφίες των παιδιών της που δεν ξεκρέμασε ποτέ από το στέρνο της. Η γιαγιά μου η Αθηνά έκρυβε 4 χρόνια, ανάμεσα στο ταβάνι και τα κεραμίδια του χαμοσπιτού της τον αδελφό του πατέρα μου, τον θείο Γιώργο, καπετάνιο του ΕΛΑΝ, ναυτικό διοικητή Βορείου Αιγαίου και Λιμενάρχη Καβάλας στην διάρκεια της Αυτοδιοίκησης. Αν τον έπιαναν δεν θα έφτανε ζωντανός ούτε μέχρι τα γραφεία της Ασφάλειας. Η πιθανότερη εξέλιξη για την γιαγιά μου την Αθηνά θα ήταν εκτέλεση επί τόπου. Της έμειναν, αναμνηστικά από τα βασανιστήρια, οι ξεκολλημένοι λοβοί των αυτιών της. Ο θείος Γιώργος σώθηκε. Η γιαγιά μου η Αθηνά δεν μίλησε ποτέ γι’ αυτά. Φτώχεια και το μέγα έλεος μια ολόκληρη ζωή. «Όταν δεν υπάρχει ψωμί στο τραπέζι, ποιος ο πλούτος των άστρων» έγραψε ο Γιάννης Ρίτσος. Κι εγώ θυμάμαι την γιαγιά μου την Αθηνά να κόβει πάντα τις μπουκιές από το ψωμί μέσα στο πιάτο για να μην χαθεί μήτε ένα ψίχουλο. Και σκέφτομαι πως αν τα άστρα είναι τα ψίχουλα του σύμπαντος, τότε η γιαγιά μου η Αθηνά δεν ήθελε να πάει χαμένο μήτε ένα άστρο από τον ουρανό του κόσμου μας. Και, δεν ξέρω γιατί, θυμάμαι τον παππού όλων μας, τον Ηράκλειτο, που όταν κάποιοι απρόοπτοι επισκέπτες τον είδαν να ζεσταίνεται στο τζάκι της κουζίνας και τον ρώτησαν τι κάνει εκεί, εκείνος απάντησε: «Είναι κι εδώ θεοί».

Γι’ αυτό, μέρες ύβρεως που διανύουμε, λέω πως δεν θα ηττηθεί ποτέ ο άνθρωπος. Γιατί κατοικεί κυρίως στο ασύλληπτο. Το πέρα από τη γλώσσα (που κι αυτή την εμπορεύονται αφού μπορούν να την αριθμήσουν), το ασύλληπτο ακόμα και πέρα από την σιωπή. Στο διαρκές ασύλητο δηλαδή, που παραμένει με την ουσία του ακέραια. Εκεί όπου κατοικούνε ο Ηράκλειτος, ο Γιάννης Ρίτσος και η αναλφάβητη γιαγιά μου, η Αθηνά.