Που οφείλεται η ενίσχυση των θρησκειών;

Κοινή διαπίστωση ότι ο ορθός λόγος υποχωρεί, δίνοντας τη θέση του σε κάθε μορφής πίστη. Οι θρησκείες είναι εδώ, όπως δείχνουν τα στοιχεία δημοσιεύματος του Guardian. Το 84% του παγκόσμιου πληθυσμού ταυτίζεται με μια θρησκευτική ομάδα. Παράλληλα πολλά νέα άτομα πιστεύουν όλο και περισσότερο.

Έτσι τα στοιχεία (του 2015) δείχνουν ότι οι χριστιανοί αποτελούν τη μεγαλύτερη θρησκευτική ομάδα με 2,3 δισεκατομμύρια υποστηρικτές ή 31,2% του παγκόσμιου πληθυσμού των 7,3 δισεκατομμυρίων. Ακολουθούν οι Μουσουλμάνοι με 1,8 δισ. ή 24,1%, οι Ινδουιστές με 1,1 δισ. ή 15,1% και οι Βουδιστές με 500 εκατ. ή 6,9%.

Που, άραγε, οφείλεται αυτή η ενίσχυση των πίστεων; Οι θρησκευτικές πίστεις επανέρχονται για να καλύψουν οντολογικά αλλά και πολιτικά κενά, έγραφε ο Ρεζίς Ντεμπρέ. Η προσφυγή στην πίστη είναι μια «υποκειμενική τρέλα», ένας τρόπος αποφυγής της μεγάλης τρέλας, της ριζικής αποδόμησης του ψυχισμού, με τη δημιουργία μιας ελεγχόμενης «τρέλας», όπως όταν δημιουργούμε την «αντιπυρά» για να σταματήσουμε τη φωτιά, λέει ο Κίρκεγκορ. Επιπλέον, η πίστη παραπέμπει στο μελισσόκερο, αυτό που βάζουν στ’ αυτιά τους οι άντρες του Οδυσσέα του Έζρα Πάουντ, ως άμυνα μπροστά στο ολοκληρωτικό κενό. Αντί, συνεπώς, για την κατάρρευση και το τίποτα που οδηγούν στον ριζικό ψυχωτικό αυτισμό «επιλέγουμε κάτι». Αυτό το λακανικό «κάτι τι» -που μπορεί να είναι μία θρησκευτική ή μία πολιτική πίστη, ή ακόμα μία μικρο-πίστη (σε μία ποδοσφαιρική ομάδα)- είναι εμποτισμένο με την (υπερ)απόλαυση των βεβαιοτήτων, που καταστρέφει αλλά και σώζει, αφού είναι το μόνο που παρέχει νόημα. Δεν θα άντεχα ούτε το χριστιανισμό ούτε τη ζωή χωρίς την «επί του Όρους Ομιλία» έλεγε ο Βόνεγκατ.

Αλλά πως η θρησκεία μπορεί να καλύπτει και τον ιεροεξεταστή και τον μάρτυρα, και την πορφύρα και το τζάκετ, και τον «πάνω», υπερσυντηρητικό κλήρο, δηλαδή τους φανατικούς όλων των πίστεων και τον επαναστάτη «κάτω» κλήρο καθώς και τους αντίστοιχους πιστούς τους; Αυτή η πολυσημία της θρησκείας αντιστοιχεί στην «πολύσημη κοινωνία» μας, απαντά ο Ρεζίς Ντεμπρέ, ο οποίος θεωρεί ότι μια κοινωνία χρειάζεται μια καταγωγή, ένα ιδεώδες, ένα τοτέμ, μια υπέρτατη αρχή, μια συνέχεια, μια αφήγηση, μια γενεαλογία, περισσότερο ή λιγότερο φανταστικές και τέλος μια εσωτερική ιεραρχία (το ιερό, το άβατο). Με άλλα λόγια, η πίστη συμβάλει στη φαντασιακή κατασκευή του Εμείς, που μπορεί να είναι μια κοινότητα ή ένα έθνος. Όμως χρειάζονται αποστάσεις τόσο από τους φονταμενταλιστές όσο και από τους φανατικούς, δηλαδή τους ανορθολογικούς, «αθεϊστές», αποστάσεις από τους Ροβεσπιέρους του ορθού λόγου όσο και από τους ιεροεξεταστές ή τους τζιχαντιστές των λογής πίστεων.

Γιατί για μας «μόνος θεός είναι ο άνθρωπος», όπως έλεγε ένα τραγούδι, αν θυμάμαι καλά του Μπρεχτ.