Παράδρομοι εισόδου στον ακαδημαϊκό χώρο

Δίκη στην Αθήνα για plagiarism (αντιγραφή – κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας). Πρώην φοιτητής, μετά από πολλά χρόνια κατηγορεί τον μέντορά του (διεκδικώντας παράλληλα την θέση του δεύτερου στο Πανεπιστήμιο), ότι χρησιμοποίησε στοιχεία από την διπλωματική του εργασία (βασικά, παρόμοιες επεξηγηματικές φράσεις) σε άρθρο που δημοσίευσε ο καθηγητής. Είμαι μάρτυρας και καταθέτω ότι στο 90% των περιπτώσεων, ο καθηγητής είναι αθώος. Ο εισαγγελέας, με έντονη την απορία ζωγραφισμένη στο πρόσωπό του, με διακόπτει λέγοντας “δεν έχετε δίκιο, όλοι ξέρουν ότι οι καθηγητές κλέβουν τους φοιτητές, όχι το αντίθετο!”. Αναγκάστηκα να του μεταφράσω λέξη – λέξη τα ίδια τα λεγόμενά του:

  Το “όλοι ξέρουν”, έχει μία και μοναδική πηγή, την ιδιωτική τηλεόραση του αδίστακτου κυνηγητού της ακροαματικότητας και της διαφήμισης καθώς “είδηση δεν είναι ότι ένα σκυλί δάγκωσε έναν άνθρωπο, αλλά ότι ένας άνθρωπος δάγκωσε ένα σκυλί!”. Δεν θα χρειαστεί να αναφέρω άλλων περιπέτειες, αρκεί μία δική μου μικρή εμπειρία: έκπληκτος διάβασα πριν από κάποια χρόνια, τον υπέρτιτλο μίας καθημερινής εφημερίδας μεγάλης κυκλοφορίας: “Ήταν υποψήφιος 5 φορές για μία θέση στο Πανεπιστήμιο και δεν τον πήραν ποτέ!”. Στο άρθρο, ανακατευόταν η οργή του υποψηφίου με την χολή του δημοσιογράφου για το κατάντημα των ‘Καθηγητάδων’, των Πανεπιστημίων, της Ελλάδας και του Πλανήτη μαζί. Οι προκηρύξεις αφορούσαν στο επιστημονικό μου πεδίο και μία από τις 5 απορρίψεις ήταν και από το δικό μου Πανεπιστήμιο. Έστειλα επιστολή στον ...δημοσιογράφο (ποτέ δεν έκανε τον κόπο να ψάξει την δική μου άποψη...) ότι οι συνυποψήφιοι του καταγγέλλοντος, είχαν πολύ περισσότερα προσόντα, αλλά και 150 φορές να είχε υποβάλλει την υποψηφιότητά του, εάν υπήρχε καλύτερος θα επιλεγόταν ο καλύτερος. Ακόμη και να μην υπήρχαν άλλοι συνυποψήφιοι, λόγω των πολύ χαμηλών προσόντων του για τις απαιτήσεις της θέσης, προφανώς δεν θα του εμπιστευόμασταν την εκπαίδευση της νέας γενιάς ιατρών στο συγκεκριμένο γνωστικό πεδίο. Θα επαναλαμβανόταν η προκήρυξη. Το Πανεπιστήμιο δεν είναι ΑΣΕΠ! Δυστυχώς, λόγω πικρίας, προσέθεσα ειρωνικά, “Πως θα σας φαινόταν, εάν η προκήρυξη ήταν παλαιότερη και αφορούσε σε χειρουργική ειδικότητα και πριν σας ναρκώσουμε για την σοβαρή επέμβαση στην οποία θα έπρεπε να υποβληθείτε, να σας έλεγα, ‘Είστε τυχερός! Αντί να πάρουμε έναν πρωτοεμφανιζόμενο υποψήφιο με δημοσιευμένα 20 άρθρα σχετικά με την πάθησή σας, πήραμε ένα πολύ καλό παιδί με ελάχιστα προσόντα μεν, αλλά είχε προσπαθήσει το καημένο ανεπιτυχώς να πάρει την θέση άλλες 10 φορές και το θεωρήσαμε άδικο να του την στερήσουμε αυτήν την φορά!’”.

Σε ότι αφορά στο θέμα “πνευματική ιδιοκτησία και plagiarism” ανέφερα στον εισαγγελέα ότι:

α) Στις θετικές και ιατρικές επιστήμες, την διαφορά στην έρευνα την κάνουν τα πειραματικά, αριθμητικά και κλινικά αποτελέσματα και όχι η ομοιότητα στις περιγραφές. Σε αντίθεση με την ρευστότητα και την πολλαπλότητα των κοινωνικών απόψεων, η ενασχόληση με τον φυσικό κόσμο απαιτεί ακρίβεια και οι ορισμοί και οι περιγραφές των φαινομένων οφείλουν κατά το δυνατόν να μην διίστανται (π.χ. ο ορισμός της έννοιας “Ηλεκτρική Ισχύς” πρέπει να μην διαφέρει (ή να διαφέρει σε ασήμαντες λέξεις), σε οποιοδήποτε σύγχρονο βιβλίο φυσικής συναντάται).

β) Ο καθηγητής, ο κάθε καθηγητής, ασχολείται με ένα επιστημονικό αντικείμενο (π.χ. χειρουργική άνω άκρων ή ραδιοκυματική ακτινοβολία) δεκάδες χρόνια, ενώ ο φοιτητής (μεταξύ άλλων 50 μαθημάτων τα οποία πρέπει να διαβάσει και να εξεταστεί για το πτυχίο του), επιλέγει μία διπλωματική εργασία για να πάρει μία γεύση από ένα επιστημονικό αντικείμενο το οποίο του φαίνεται ενδιαφέρον. Υπόβαθρο για την διπλωματική εργασία; 20 - 40 ώρες παραδόσεων μόνο (γενικότερα στο εν λόγω αντικείμενο, όχι εξειδικευμένες πληροφορίες), διάβασμα της διεθνούς βιβλιογραφίας και παραχώρηση από τον επιβλέποντα καθηγητή της προσωπικής παλαιότερης και τρέχουσας έρευνάς του στο θέμα αυτό.

γ) Οι διπλωματικές εργασίες είναι εξ ορισμού μη-ερευνητικές εργασίες, με την έννοια ότι δεν απαιτείται από τον φοιτητή να ανακαλύψει οπωσδήποτε κάτι. Τον εισάγουν στον μαγικό κόσμο της έρευνας παρακολουθώντας από κοντά τους υποψήφιους διδάκτορες, αναλαμβάνοντας απλές αποστολές και επαναλαμβάνοντας γνωστά πειράματα ανώτερου επιπέδου από αυτά του προπτυχιακού επιπέδου, πατώντας προσεκτικά στα τεράστια αποτυπώματα που αφήνουν οι πατούσες των δασκάλων πίσω τους, ψάχνοντας σε νέα ερευνητικά μονοπάτια...

δ) Τα παλιά τα χρόνια, όπου και να έσκαβες ερευνητικά κάτι θα εύρισκες, καθώς η μη ύπαρξη διαδικτύου, δυνατών υπολογιστών και κατάλληλης υψηλής τεχνολογίας άφηνε ανέγγιχτα τεράστια ερευνητικά πεδία. Σήμερα, στο 95% των ερευνητικών πεδίων των θετικών επιστημών είναι εξαιρετικά δύσκολο έως απίθανο, να βρεις οτιδήποτε χωρίς πολυάριθμη ερευνητική ομάδα, τεχνολογικό εξοπλισμό και χωρίς αφιέρωση άφθονου χρόνου. Τα αποτελέσματα δε, συχνά είναι κατώτερα της επένδυσης σε μυαλά, χρήματα και χρόνο...

ε) Ακόμη και σε υψηλότερα επίπεδα (π.χ. μεταπτυχιακές εργασίες ή διδακτορικές διατριβές) τα συμπεράσματα δεν αλλάζουν ιδιαίτερα. Ο ερευνητής καθοδηγείται στενά από τον επιβλέποντα και λόγω εμπειρίας, ο ορίζοντας του δεύτερου είναι πάντα ευρύτερος του πρώτου. Στο πιθανό επιχείρημα ότι καθηγητές αδιαφορούν για τους ερευνητές τους, τους παρατούν στην μοίρα τους και μετά κλέβουν τους καρπούς τους, η απάντηση είναι απλή: σήμερα (21ος αιώνας) εκτός ομάδος, χωρίς καθοδήγηση και στήριξη είναι αδύνατον ένας νέος επιστήμονας (π.χ. υποψήφιος διδάκτορας) με παντελή σχεδόν άγνοια του θέματος 1) να μελετήσει και να κατανοήσει σε βάθος την υπάρχουσα διεθνή γνώση σε ένα πεδίο (θα χρειαστεί πολλούς μήνες), 2) να βρει ένα κενό στην διεθνή γνώση, 3) να αιτιολογήσει την αναγκαιότητα κάλυψης του κενού, 4) να συλλάβει ιδέα λύσης του προβλήματος, 5) να δημιουργήσει τα μέσα για την εφαρμογή της και 6) να την εφαρμόσει και να επιβεβαιώσει την ορθότητά της. Όλα αυτά μέσα στα 3-4 χρόνια έρευνας που διαρκεί μία διδακτορική διατριβή....

...κλείνοντας την μαρτυρία μου στο δικαστήριο, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι οι πανεπιστημιακές σταδιοδρομίες δεν στήνονται πάνω σε μηνύσεις και μου ήταν προφανές ότι εάν υπήρχε κάποιου είδους παρανομία, μάλλον άλλος θα έπρεπε να ήταν στο εδώλιο. Δεν είναι όμως το μοναδικό περιστατικό στα δικαστήρια. Βρίθουν οι μηνύσεις σε όλη την Ελλάδα κατά εισηγητών για πανεπιστημιακές θέσεις (και όχι μόνο), μελών Εκλεκτορικών Σωμάτων, κριτές οι οποίοι ‘τόλμησαν’ να αμφισβητήσουν μία εργασία του κρινόμενου υποψηφίου και άλλα πολλά. Για την ιστορία, υπήρξε ομόφωνη αθώωση του καθηγητή.

Η δική μου εμπειρία λέει ξεκάθαρα ότι:

Οι υποψήφιοι εκείνοι οι οποίοι στην φαρέτρα τους έχουν μόνο μηνύσεις, ζυγαριές ακριβείας (μην και δεν τους υπολογιστούν στην κρίση κάποια μικρογραμμάρια έρευνας) και δημόσιο καταγγελτικό λόγο, είναι εκείνοι οι οποίοι βλέπουν το Πανεπιστήμιο ως εφαλτήριο για την είσοδό τους σε έναν φανταστικό κόσμο γκλαμουριάς, παρά πεδίο μοναστηριακής απομόνωσης και αφιέρωσης στην εκπαίδευση και στην έρευνα, με μοναδικό αντίτιμο την ηρεμία της αυτοεκτίμησης.

Οι μηνύσεις και οι καταγγελίες στα ΜΜΕ έχουν βάση για ένα μικρό ποσοστό νέων επιστημόνων, το οποίο πραγματικά αδικήθηκε και βροντοφωνάζει το δίκιο του. Για τους λίγους αυτούς νέους, προσθέτω μια πληροφορία: Ψάξτε το ποιόν αυτών που σας αδίκησαν. Στοιχηματίζω ότι έχουν μπει στον ακαδημαϊκό χώρο μαύρη νύχτα, διαπλέκονται, αρέσκονται στα ΦΕΚ, λατρεύουν και αυτοί τις μηνυτήριες αναφορές και προφανώς δεν τους κάνετε, γιατί πιθανώς να μολύνετε με ήθος τον μικροβιόκοσμό τους. Οι υπόλοιποι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι είναι “παλαιάς κοπής”. Ανταλλάσουν ένθεν και ένθεν γνώση, εκτίμηση, ευπρέπεια, αποδοχή, στήριξη και πάνω απ’ όλα απέραντο σεβασμό στο ερευνητικό, διδακτικό και κοινωνικό έργο του άλλου: το μεταφέρουν από τους παλαιότερους, εμπλουτίζοντάς το ενδιάμεσα, στους νεώτερους, με άπειρη σεμνότητα, εμπνεόμενοι από την ρήση του Isaac Newton:

Εάν είδα μακριά, ήταν γιατί στεκόμουν πάνω σε ώμους γιγάντων.