Ουμπέρτο Έκο: Σε τι χρησιμεύει η λογοτεχνία;

Ο Ουμπέρτο Έκο γεννήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 1932 στην πολίχνη Αλεσάντρια της βόρειας Ιταλίας. Ολοκληρώνοντας τις σχολικές του υποχρεώσεις στο καθολικό Γυμνάσιο όπου φοίτησε, γράφεται στο Πανεπιστήμιο του Τορίνο, καθώς ο πατέρας του τον πίεζε να γίνει δικηγόρος. Η κλίση του δεν ήταν όμως τα νομικά και παρά τις πατρικές παραινέσεις, μετακινείται στο Τμήμα Φιλοσοφίας εντρυφώντας στη μεσαιωνική γραμματεία και λογοτεχνία. Η διδακτορική του διατριβή ήταν για την αισθητική του Θωμά του Ακινάτη, η οποία εκδόθηκε το 1956 ως το πρώτο του πόνημα («Το αισθητικό πρόβλημα στον Θωμά τον Ακινάτη»)…

Ο Έκο ακροβατούσε πάντα μεταξύ πανεπιστημιακής ζωής και μυθοπλασίας, χαρίζοντας στην ανθρωπότητα μια σειρά από ανεπανάληπτα μυθιστορήματα όπως το «Όνομα του Ρόδου».

«Ο καλύτερος τρόπος να αντιμετωπίσεις τη θνησιμότητα είναι να συνειδητοποιήσεις πόσα λίγα έχεις να χάσεις», συνήθιζε να λέει.

Στις 21 Νοεμβρίου 2002 εκδόθηκε από τα Ελληνικά Γράμματα το δοκίμιο «Περί λογοτεχνίας» (Μετάφραση: Ε. Καλλιφατίδη). Εκεί ο Έκο θέτει τα ερωτήματα για το τι είναι η λογοτεχνία, γιατί γράφει ένας συγγραφέας, πως εμπνέεται, σε ποιόν απευθύνεται; Στο εισαγωγικό δε κείμενο που τιτλοφορείται «Σχετικά με ορισμένες λειτουργίες της λογοτεχνίας» για να καταδειχθεί η βαρύτητα των «άυλων δυνάμεων», δηλαδή των ιδεών, των πνευματικών αξιών και, συνεπώς, της λογοτεχνίας, γίνεται αναφορά στο ανέκδοτο σύμφωνα με το οποίο κάποτε ο Στάλιν ζήτησε να μάθει πόσες μεραρχίες έχει ο Πάπας!

Σε τι, όμως, χρησιμεύει η λογοτεχνία; Εάν η λειτουργία της είναι gratia sui, περιορίζεται δηλαδή στον εαυτό της και στη λεγόμενη «απόλαυση του κειμένου», τότε η λογοτεχνία  δεν είναι παρά ένα είδος «τζόκινγκ» και υποβιβάζεται σε κάτι σαν το σταυρόλεξο υποστηρίζει ο Έκο. Για τούτο περιγράφει μια σειρά από τις σημαντικές λειτουργίες και επενέργειές της τόσο στην προσωπική όσο και στην κοινωνική ζωή. Εν αρχή, λοιπόν, είναι η διατήρηση της γλώσσας ως συλλογικού κληροδοτήματος. Η λογοτεχνία, επίσης, συντελώντας στη διαμόρφωση της γλώσσας, δημιουργεί ταυτότητα και ενότητα. Συγκεκριμένα «χωρίς τον Δάντη, δεν θα γινόταν η ενοποίηση της ιταλικής γλώσσας». Όπως στην περίπτωση του Ομήρου για τον ελληνικό πολιτισμό, του Λούθηρου για τη γερμανική ταυτότητα και του Πούσκιν για τη ρωσική γλώσσα. Επιπλέον, σε προσωπικό επίπεδο η λογοτεχνία δημιουργεί τη μέθεξη μ’ έναν σύμπαν αξιών που αποτρέπει από την παραβατική συμπεριφορά! Ακόμη, ορισμένοι ήρωες έγιναν συλλογικά αληθείς, έγιναν πρότυπα καθώς επενδύθηκαν πάνω τους, μέσω της προβολής και της ταύτισης, τα πάθη μιας ολόκληρης κοινωνίας. 

Εντέλει, μία από τις πρωταρχικές λειτουργίες της λογοτεχνίας είναι «η μαθητεία στο Πεπρωμένο και στον θάνατο», καθώς « Οι ‘’τελειωμένες’’ ιστορίες μας διδάσκουν και να πεθαίνουμε» καταλήγει ο Ουμπέρτο Έκο (πέθανε το 2016).