«Οι αναλφάβητοι συγγραφείς» εκφράζουν τους χωρίς φωνή

Σύμφωνα με τον Μαρτσέλλο Μπαραγκίνι, εκδότη στη Ρώμη και εμπνευστή των εναλλακτικών, φτηνών, βιβλίων τσέπης, Μillelire (που αποδίδουν το σωστό στους διανομείς και στους βιβλιοπώλες και πιο πολύ στους αναγνώστες), από τους συγγραφείς στη μόδα, εκείνους που γράφουν κωμωδίες και ανέκδοτα, που μονοπωλούν τις εκδόσεις και «συγγραφείς του τίποτε που ανεβαίνουν στις διάφορες κατατάξεις», προτιμούνται κατά κόρον «οι αναλφάβητοι συγγραφείς: εκείνοι που διατηρούν στο DNA τους τη μνήμη, τα πάθη, τις εξεγέρσεις, τις κακουχίες, τις αντιδράσεις των ταπεινών και των χωρίς φωνή» (Η ζωή γράφεται, 1994).

Προηγείται του Μπαραγκίνι ο ισπανός ποιητής και κριτικός Χοσέ Μπεργκαμίν, που με σθένος υποστηρίζει ότι «η ποίηση είναι ο απόλυτος αναλφαβητισμός». Κι αυτή είναι η «γενετική δυναμική της γλώσσας, που είναι το δημιουργικό πνεύμα του λαού. Ο αναλφαβητισμός αντιπροσωπεύει τη βαθιά έννοια και λογική ενός λαϊκού και πνευματικού πολιτισμού που αρνείται να πεθάνει εγγράμματος, αποστειρωμένος από την παραλυτική και συστηματική εφαρμογή της νεκρής γραφής»(Η παρακμή του αναλφαβητισμού, 1961).  

Τις ίδιες θέσεις υποστηρίζει και ο προοδευτικός καθολικός ιερέας Ντον Μιλάνι (1923-1967), στην Μπαρμπιάνα, ένα μικρό χωριό έξω από τη Φλωρεντία, αυστηρός κριτής του δόγματος της πολιτισμικής εξουσίας, των λεκτικών χειραγωγήσεων και της νεκρής γλώσσας των σχολαστικών. «Τις γλώσσες» γράφει στη γνωστή Επιστολή σε μια καθηγήτρια (1967) «τις δημιουργούν οι φτωχοί και εξακολουθούν να τις ανανεώνουν στο άπειρο. Οι πλούσιοι τις αποκρυσταλλώνουν».

Η γνώση της γραμματικής δεν είναι στενά συνδεδεμένη με μια ικανοποιητική ή δημιουργική κτήση της γλώσσας. Πράγματι, οι συγγραφείς της αρχαιότητας (από τον Όμηρο στον Λουκρήτιο, τον Κάτουλλο, τον Βιργίλιο, τον Οράτιο, κλπ.) γράφουν χωρίς γραμματικούς κανόνες, για να μη μιλήσουμε για τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα, εξαιρετικοί ρήτορες, περιφρονητικοί προς τη γραφή που μετατρέπει τον λόγο σε κοινή κληρονομιά (ωστόσο αναγνωρίζουν, έστω και έμμεσα, την απελευθερωτική αξία της γραπτής έκφρασης).

Εξάλλου πέρα από μια γραμματική εξάσκηση, η συγγραφή είναι μια προσδοκία σε μια «άλλη» πραγματικότητα και σε μια διαφορετική ύπαρξη: επιθυμία για άλλους χώρους και άλλους χρόνους…

Αυτό που πραγματοποιείται με τη λογοτεχνία, είναι μια πρακτική απαγορευτική για τους ήρεμους ανθρώπους και μια τέχνη φιλικά προσκείμενη στους εξεγερμένους, τους ανικανοποίητους, τους ανήσυχους, που αναστατώνονται και αντιστέκονται: για εκείνους που δεν τους αρκεί μόνο μια ζωή.

 *Ο Φοίβος Γκικόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ