Οι Έλληνες και η μάσκα

                Οι Έλληνες δεν θέλουν να γνωρίζουν τον εαυτό τους γιατί ίσως ξέρουν ότι αν τον γνώριζαν πραγματικά, αν τον κοιτούσαν στον καθρέφτη και έβλεπαν πώς αληθινά είναι, δεν  θα τους άρεσε καθόλου. Αντίθετα θέλουν να αρέσουν, ακόμη κι όταν ψεύδονται. Κι όταν μιλάνε άσχημα για τον εαυτό τους, όπως συνήθως κάνουν, το κάνουν κυρίως για να ψυχαγωγούνται, και για να βρίσκονται πάντα εκτός καθρέφτη. Πράγματι λένε: «οι έλληνες» είναι έτσι, είναι αλλιώς∙ κι όταν το λένε αυτο-ικανοποιούνται. Αυτό σημαίνει ότι όταν μιλούν υποτιμητικά για τους «έλληνες» στην πραγματικότητα μιλούν υποτιμητικά για τους «άλλους». Σίγουρα, είναι επικριτικοί για κάθε τι που αφορά τους άλλους, και ανεύθυνοι για όλα αυτά που αφορούν τους ίδιους.

                Η άρνηση των ελλήνων να γνωρίζονται, είναι στενά συνδεδεμένη με μια άλλο τόσο μεγάλη ανάγκη μιας μάσκας. Όταν μασκαρεύονται δεν σημαίνει μόνο ότι κρύβονται πίσω από μια μάσκα, αλλά δίνουν στη μάσκα την ευθύνη να τους αντιπροσωπεύει. Η μάσκα γίνεται ο ενδιάμεσος, το άλλο εγώ που υπεισέρχεται ανάμεσα σ’ εμάς και τους άλλους. Η μάσκα είναι επίσης μάσκα συναισθημάτων, συγκινήσεων, ρόλων, που για να μπορούν να εκφράζονται καλύτερα, αυτοσχεδιάζονται. Πρέπει όμως να δούμε και τη λειτουργία της μάσκας: η μάσκα επιτρέπει πάντα την κατάλληλη στιγμή να απαγκιστρωθούμε, να διαφοροποιηθούμε, να αποχωρήσουμε από το παιχνίδι και να μην ταυτιστούμε άλλο μ’ αυτή, να πάρουμε αποστάσεις και να  αισθανθούμε ανεύθυνοι.

                Μεγάλο μέρος της κουλτούρας, της τέχνης και της ευφυΐας των ελλήνων μου φαίνεται ότι κυριαρχείται από αυτή την ανάγκη του μασκαρέματος, ίσως γιατί ο ιστορικός μας ρόλος ήταν εκείνος να διαιωνίσουμε μια κλασική κληρονομιά, που ήταν εξαιρετικά μεγάλη για τους καιρούς μας, και ο μόνος τρόπος για να την ξαναζήσουμε και να την μεταδώσουμε ήταν να φορέσουμε τη μάσκα. Το εγώ πίσω από τη μάσκα. Ένα εγώ ζωντανό, άπληστο, δραστήριο, και συχνά πανέξυπνο σ’ αυτή την τέχνη της επιβίωσης. 

                Η ελληνική καταστροφή τα τελευταία πενήντα χρόνια, συντελέστηκε όταν αυτός ο αταβιστικός ρεαλισμός που κρύβεται πίσω από τη μάσκα συναντήθηκε, ίσως για πρώτη φορά στην ιστορία μας, με τον υπερ-καταναλωτισμό, χωρίς να περάσουμε σταδιακά μέσα από την αστική εξέλιξη και την βιομηχανική ανάπτυξη. Έτσι, όταν συντελέστηκε η συνάντηση με τον καταναλωτισμό, δεν υπήρξε ικανή δύναμη να τον ρυθμίσει και να τον αντιμετωπίσει και η βαρβαρική φύση αυτού του ρεαλιστικού εγώ εκδηλώθηκε χωρίς όρια.

*Ο Φοίβος Γκικόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ