Οδεύοντας προς τον όλεθρο

Η λειτουργία των Αμερικανών ως πλανητικού χωρο-φύλακα τελείωσε με την αποχώρησή τους από το Αφγανιστάν και τη συμφωνία με τους Ταλιμπάν. Η Pax Americana που βασίστηκε αρχικά στη συναίνεση του 1945 για την εγκαθίδρυση μιας διεθνούς τάξης που θα επιλύει ειρηνικά τις κρίσεις, και στη συνέχεια στη λειτουργία των ΗΠΑ ως «παγκόσμιου χωροφύλακα» δεν υφίσταται πλέον. Οι δυτικές δυνάμεις που ήταν οι εγγυητές της παγκόσμιας τάξης έχουν πάψει να δεσμεύονται ακόμα και από τους κανόνες που θέσπισαν οι ίδιες. Κι ενώ επικαλούνται το διεθνές δίκαιο για τους «άλλους», αυτό σε ό,τι τις αφορά δεν ισχύει καθώς ενεργούν σχεδόν πάντα εκτός του διεθνούς νομικού πλαισίου. Αυτό έγινε στο Κοσσυφοπέδιο το 1999, στο Ιράκ το 2003, στη Λιβύη το 2011, στο Σαχέλ από το 2013 μέχρι σήμερα... σχεδόν παντού. Αυτά τα "δύο μέτρα και σταθμά" τροφοδοτούν τον παγκόσμιο αντιαμερικανισμό και αντιδυτικισμό. Από την άλλη πλευρά, δυνάμεις όπως η Ρωσία και η Κίνα, αισθάνονται να ασφυκτιούν στον ελάχιστο  χώρο που τους άφησε η συναίνεση του 1945 και θεωρούν ότι σήμερα δικαιολογούνται να ζητούν «ανάσες» ανάλογες με τη δύναμή τους. Όμως οι ΗΠΑ, όχι μόνο δεν επιτρέπουν κάτι τέτοιο, αντίθετα επιδιώκουν περαιτέρω περιορισμό του «ζωτικού χώρου» τόσο της Ρωσίας όσο και της Κίνας (μέσω Ουκρανίας και Ταϊβάν).

Γιατί αυτή η επιθετικότητα από την Ουάσινγκτον; Οι ΗΠΑ απλά θέλουν να δείξουν «ποιος είναι το αφεντικό». Γιατί, όπως σημείωνε ο Π. Κονδύλης, «η αμφισβήτηση της πλανητικής ηγεμονίας δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι ένας νέος ηγεμόνας νικά κατά μέτωπο και αντικαθιστά τον παλαιό, μπορεί και να σημαίνει, πιο περιορισμένα, ότι μια ανερχόμενη περιφερειακή Δύναμη (σ.σ. όπως η Κίνα πρωτευόντως και δευτερευόντως η Ρωσία σήμερα) συγκροτεί βαθμηδόν γύρω της έναν μείζονα χώρο και δεν επιτρέπει στην πλανητική ηγεμονική Δύναμη να επεμβαίνει με οιονδήποτε τρόπο στον χώρο αυτό....» (Θεωρία του Πολέμου, σελ. 369). Έτσι, οι ΗΠΑ τόσο στα σύνορα της Ρωσίας (Ουκρανία) όσο και της Κίνας (Ταϊβάν) «δείχνουν» ότι δεν θα επιτρέψουν την αμφισβήτησή τους ως αυτοκρατορικής υπερδύναμης και του «δικαιώματός» τους στον απεριόριστο έλεγχο του πλανητικού «ζωτικού τους χώρου».  

 Αρκετά χρόνια πριν, όπως παραθέταμε στο βιβλίο Homo Americanus (Καστανιώτης, 2008), ο Αμερικανός διεθνολόγος Τσαρλς Κάπτσαν είχε γράψει για τη σύγκρουση των ΗΠΑ (της αυτοκρατορικής δύναμης που βρίσκεται σε παρακμή) με την Κίνα (της νέας αυτοκρατορικής δύναμης). Πάντα η αλλαγή σκυτάλης γινόταν με πόλεμο έγραφε ο Κάπτσαν, με εξαίρεση την μεταβίβαση της «αυτοκρατορικής εξουσίας» από την Βρετανία στις ΗΠΑ. Για να αποφευχθεί μάλιστα ένας μεγάλος πόλεμος που θα έχει ολέθρια αποτελέσματα, πρότεινε μια διευθέτηση με την Κίνα και μία ισορροπία δυνάμεων στους διεθνείς θεσμούς. Το ίδιο πρότεινε πρόσφατα με αφορμή τη σύγκρουση των ΗΠΑ (δι’ αντιπροσώπου) με τη Ρωσία, ο μακαρίτης πια Χ. Κίσσινγκερ. ‘Όμως ο Μπάιντεν επιλέγει την "ελεγχόμενη σύγκρουση". Αλλά πόσο μπορεί να είναι ελεγχόμενη μια σύγκρουση που επεκτείνεται σαν παλιρροϊκό κύμα;

Ήδη η Μεσόγειος "Από ένας κοινός χώρος, έχει γίνει ένας αμφισβητούμενος χώρος", σημειώνει η ενημερωτική έκθεση -λίγο πριν την εισβολή στην Ουκρανία- των Γάλλων βουλευτών Ζαν Ζακ Φεράρα και Φιλίπ Μισέλ-Κλεισμπάουερ, οι οποίοι απαριθμούν πολλές πηγές εντάσεων και εστίες συγκρούσεων: στρατηγικές (Ρωσία, Δύση, Κίνα), «άρνησης πρόσβασης» (Ρωσία, Συρία, Τουρκία), αμφισβήτηση του status quo «παγωμένων» συγκρούσεων (Κύπρος, Δυτική Σαχάρα), ατελείωτος εμφύλιος στη Λιβύη και στις χώρες Σαχέλ (Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο, Νίγηρας), ρωσο-ουκρανική σύγκρουση, εθνοκάθαρση στη Γάζα, πόλεμος στην Αρμενία…" (Philippe Leymarie, Le Monde diplomatique). Η Μεσόγειος, η δική μας θάλασσα που κάποτε ήταν  σταυροδρόμι πολιτισμών οι οποίοι «σωρεύονταν ο ένας πάνω στον άλλον», όπως έγραφε ο ιστορικός Fernand Braudel, έχει γίνει τώρα νεκροταφείο για μετανάστες, λίμνη για κοπάδια τουριστών, περιοχή εντάσεων και εθνοκαθάρσεων, και το επίκεντρο πολλαπλών κρίσεων που φουντώνουν με φόντο μια «άνευ προηγουμένου χαοτική πολυπολικότητα», σημειώνει ο Jean-Michel Martinet, ερευνητής στο Μεσογειακό Ίδρυμα Στρατηγικών Σπουδών (FMES), που θεωρεί τη Μεσόγειο "τόσο γέφυρα όσο και φράγμα δύο κόσμων: των χωρών της βόρειας ακτής –πλούσιες, μεταμοντέρνες, με γήρανση πληθυσμού χώρες– και των χωρών της  νότιας ακτής, που είναι αντιμέτωπες με μεγάλες οικονομικές, δημογραφικές, κοινωνικές και πολιτικές δυσκολίες". Το χάσμα και η σύγκρουση Βορρά-Νότου είναι πασίδηλη. Η μετανάστευση των κατοίκων του Νότου προς το Βορρά έχει ως αιτία αυτήν την ανισορροπία και ανισότητα. 

Τελικά, η Μεσόγειος θα γίνει γέφυρα ειρήνης ή θα είναι το επίκεντρο ενός τρίτου Μεγάλου Πολέμου;

Σύμφωνα με την Priyamvada Gopal, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, «Μέχρι το τέλος αυτού του αιώνα, αν ο κόσμος τα καταφέρει να φθάσει ως εκεί, το κέντρο της αυτοκρατορικής δύναμης θα έχει μετατοπιστεί εντελώς… το κέντρο βάρους του καπιταλισμού μετατοπίζεται προς τα νότια και εμφανίζονται παίκτες από τη Ρωσία και την Κίνα μέχρι την Ινδία». Η ανάδυση των νέων παικτών στο γήπεδο του ιμπεριαλισμού σημαίνει άγριο ανταγωνισμό και πόλεμο. Εάν αυτό επισυμβεί, ο επόμενος πόλεμος, λόγω του υπάρχοντος πυρηνικού οπλοστασίου, θα γίνει με ρόπαλα.

Μπορεί άραγε να αποτραπεί ο όλεθρος;

Σύμφωνα με τον Κλαούζεβιτς, όπως τον παραθέτει ο Π. Κονδύλης, «μέσα στον πολιτισμό υπάρχει τόσο ένα πρακτικά επαρκές ισοζύγιο των αντίρροπων τάσεων του ανθρώπου, έτσι ώστε να διατηρείται η ειρήνη, όσο και αρκετή ένταση, έτσι ώστε ένας πόλεμος δεν αποκλείεται, αλλά μάλλον προετοιμάζεται». Συνεπώς, ο πόλεμος ή η ειρήνη είναι το αποτέλεσμα του συσχετισμού αυτών των αντίρροπων δυνάμεων αλλά και της δημιουργίας «μίσους» στον πληθυσμό μέσω της χειραγώγησης των μίντια και των διαμορφωτών της κοινής γνώμης. Γι’ αυτό, ένα κίνημα κατά του πολέμου και η ανάπτυξη της κουλτούρας της ειρήνης, μπορούν να αλλάξουν τους συσχετισμούς που είναι υπαρξιακής σημασίας για την ανθρωπότητα σήμερα.

ΝΑΙ, ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΟΛΕΘΡΟ… ΑΝ ΔΡΑΣΟΥΜΕ ΤΩΡΑ