«Η εκπαίδευση σημαίνει σήμερα δαμάζω, εκπαιδεύω, εξημερώνω. Έχει μια και μόνο πολύ συγκεκριμένη ιδέα και θέληση να κάνει τα παιδιά να συνηθίσουν στην υπακοή να πιστεύουν και να σκέφτονται ακολουθώντας τα κοινωνικά δόγματα που επικρατούν. Δεν ενδιαφέρεται να υποστηρίξει την αυθόρμητη ανάπτυξη των ικανοτήτων του παιδιού, δεν το αφήνει ελεύθερο να αναπτύξει τις φυσικές του ανάγκες, τις πνευματικές και ηθικές. Πρόκειται μόνο να τους επιβάλει μια διαφορετική σκέψη έτσι ώστε να διατηρηθεί για πάντα το σημερινό καθεστώς, θέλει να δημιουργήσει ένα άτομο στενά προσαρμοσμένο στον κοινωνικό μηχανισμό. Επαναλαμβάνω το σχολείο δεν είναι τίποτα άλλο από ένα όργανο καταπίεσης στα χέρια των κυβερνώντων. Αυτοί δε θέλησαν ποτέ την ανύψωση του ατόμου, αλλά τις υπηρεσίες του, γι αυτό είναι μάταιο να ελπίζεις στα κατασκευασμένα από ην εξουσία σχολεία». «Έχω την πρόθεση να ιδρύσω στην πόλη σας ένα σχολείο χειραφέτησης, που θα έχει σκοπό να βγάλει από τα κεφάλια των ανθρώπων ό,τι τους διχάζει (θρησκεία, ψεύτικες ιδέες για την ιδιοκτησία, την πατρίδα, την οικογένεια κλπ.) για να κατακτήσουν την ελευθερία». Φρανθέθκο Φερρέρ
Ο Φερρέρ στις 8 Σεπτεμβρίου 1901 ίδρυσε στη Βαρκελώνη το πρώτο «Σύγχρονο Σχολείο» («La Escuela Moderna»), διδάσκοντας σε μικρούς μαθητές και των δύο φύλων. Από τα χρησιμοποιούμενα σχολικά βιβλία είχαν αφαιρεθεί όλες οι αναφορές στον Χριστιανισμό. Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα 34 σχολεία της Καταλωνίας με περισσότερους από 1.000 μαθητές είχαν υιοθετήσει το σύστημα του Φερρέρ, ενώ άλλα 80 είχαν αρχίσει να χρησιμοποιούν τα σχολικά βιβλία του «Σύγχρονου Σχολείου».
Στις 12 Απριλίου 1906, ημέρα η οποία συνέπιπτε με την «Μεγάλη Παρασκευή» των χριστιανών, ο Φερρέρ τόλμησε να διοργανώσει στη Βαρκελώνη μία μεγάλη διαδήλωση υπέρ του κοσμικού (και όχι θεολογικού) χαρακτήρα της εκπαίδευσης, προκαλώντας ακόμα περισσότερο τους θεοκράτες και τους συντηρητικούς υποστηρικτές τους.
Η ανατρεπτική εκπαιδευτική δράση του Φερρέρ, που είχε κυριολεκτικά αναστατώσει την Εκκλησία και τους συντηρητικούς πολιτικούς αφού ουσιαστικά είχε προκαλέσει την επανάσταση στα μυαλά των μικρών παιδιών της πατρίδας του, τερματίστηκε με επαίσχυντο τρόπο στις 4 Ιουνίου 1906, όταν οι αρχές τον συνέλαβαν με πρόφαση ότι ήταν ύποπτος για συμμετοχή στην βομβιστική απόπειρα του αναρχικού Ματθαίου Μοράλ (Mateu Morral, υπάλληλου του Φερρέρ) κατά της ζωής του βασιλιά Αλφόνσου του 13ου στις 31 Μαΐου 1906. Στη διάρκεια της 12μηνης προφυλάκισής του στις φυλακές Carcel Modelo της Μαδρίτης, το «Σύγχρονο Σχολείο» χρεοκόπησε και υποχρεώθηκε να κλείσει.
Ο Φερρέρ απελευθερώθηκε από τις φυλακές στις 12 Ιουνίου 1907 λόγω παντελούς έλλειψης στοιχείων που να μπορούν να στηρίξουν μία εναντίον του κατηγορία. Επέστρεψε στο Παρίσι και ίδρυσε την «Διεθνή Λίγκα για την Ορθολογική Εκπαίδευση των παιδιών» («Ligue Internationale pour l’ Education Rationnelle de l’ Enfance» με τον Ανατόλ Φρανς ως επίτιμο πρόεδρο) και συνέγραψε στις αρχές του καλοκαιριού του 1908 την ιστορία του «Σύγχρονου Σχολείου» με τίτλο «Οι καταγωγές και τα ιδανικά του Σύγχρονου Σχολείου», η οποία μετά τον θάνατό του μεταφράστηκε στα αγγλικά από τον Joseph McCabe και εκδόθηκε το 1913 από τον εκδοτικό οίκο «Knickerbocker Press». Σε μία εποχή που ο αναλφαβητισμός στην Ισπανία μάστιζε τους 3 στους 5 ανθρώπους, ο Φερρέρ πρότεινε στο βιβλίο του αυτό την από κοινού δημόσια εκπαίδευση αγοριών και κοριτσιών, πλούσιων και φτωχών, με βάση τον ορθολογισμό και την καταπολέμηση των προκαταλήψεων, των δεισιδαιμονιών που διαιώνιζαν την πνευματική καθυστέρηση.
Το 1908 άρχισε επίσης να εκδίδει το περιοδικό «Ανανεωμένο Σχολείο» («L’ Ecole Renovee») με σκοπό την ανταλλαγή ιδεών μεταξύ των προοδευτικών εκπαιδευτικών των διαφόρων ευρωπαϊκών κρατών και διατήρησε την έκδοση του δελτίου του «Σύγχρονου Σχολείου» («Boletin de la Escuela Moderna de Barcelona»), συνειδητοποίησε όμως πολύ σύντομα ότι δεν μπορούσε να επηρεάσει εξ αποστάσεως την εκπαιδευτική κατάσταση της πατρίδας του και τελικά επέστρεψε στην Καταλωνία.
Η Τραγική Εβδομάδα
Τον Ιούλιο του 1909, αντιστεκόμενος στην υποχρεωτική στρατολόγηση για την διατήρηση του Μαρόκου στην επικράτεια του ισπανικού θρόνου, ο λαός της Βαρκελώνης κήρυξε γενική απεργία και εξεγέρθηκε υπό την καθοδήγηση των αναρχικών, σε αυτό που έμεινε στην Ιστορία ως «Τραγική Εβδομάδα» («La Semana Tragica»), καίγοντας 80 εκκλησίες, ανατινάζοντας σιδηροδρομικές γραμμές και επιτιθέμενος σε στρατόπεδα. Αρκετοί στρατιώτες πέρασαν με το μέρος των εξεγερμένων έπειτα από την άρνησή τους να πυροβολήσουν ενάντια στο λαό και ο πανικός διογκώθηκε στις τάξεις των βασιλοφρόνων και των θεοκρατών, μέχρι που τελικά η εξέγερση πνίγηκε στο αίμα από νέα στρατεύματα που έσπασαν τα οδοφράγματα, κατέλαβαν την Βαρκελώνη και άφησαν στους δρόμους της 600 τουλάχιστον νεκρούς.
Ο Φερρέρ στα χέρια της αστυνομίας
Κατά τη διάρκεια της εξέγερσης, ένας υψηλόβαθμος κληρικός είχε στοχοποιήσει τον Φερρέρ και το έργο του, δηλώνοντας ότι «για να αποκατασταθεί η ηρεμία και να επιστρέψει η Ισπανία στον Ιησού Χριστό πρέπει να τσακιστούν οι ανατρεπτικοί των άθεων σχολείων». Στα πλαίσια λοιπόν του στρατιωτικού νόμου που είχε κηρυχθεί στις 28 Ιουλίου κατά την διάρκεια της των ταραχών, ο Φερρέρ συνελήφθη για μία ακόμη φορά στα τέλη του Σεπτεμβρίου ως δήθεν υπαίτιος της μεγάλης εξέγερσης των αναρχικών εργατών, παρόλο που τότε αποδεδειγμένα απουσίαζε από την Βαρκελώνη. Στην παρωδία δίκης που ακολούθησε, οι στρατοδίκες απαγόρευσαν σε όλους τους μάρτυρες υπεράσπισης να καταθέσουν, ενώ απέσπασαν με εκβιασμό διάφορες ψευδείς εναντίον του καταθέσεις από συλληφθέντες στα επεισόδια, στους οποίους είχαν υποσχεθεί αθώωση.
Μάρτυρας της ελεύθερης σκέψης
Ο Φερρέρ καταδικάστηκε σε θάνατο και, παρά το τεράστιο ανά την Ευρώπη κίνημα συμπαράστασης στο πρόσωπό του με διαδηλώσεις σε διάφορες πόλεις (ακόμα και στην Θεσσαλονίκη με μαζική κοινή διαδήλωση της σοσιαλιστικής Φεντερασιόν), τουφεκίστηκε τελικά στις 13 Οκτωβρίου 1909 στο προαύλιο της φυλακής του φρουρίου Montjuich Fortress της Βαρκελώνης. Λίγο αργότερα, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς εκείνους που ξεπάστρεψαν έναν ακόμα μεγάλο κίνδυνο για τον Χριστιανισμό, ο πάπας Πίος ο 10ος έστειλε δώρο στον κατήγορο του στρατοδικείου που καταδίκασε τον Φερρέρ ένα σπαθί με χρυσή λαβή και εγχάρακτους τους «ιερούς» χαιρετισμούς του.
Την τελευταία νύκτα της ζωής του ο Φερρέρ είχε γράψει στον τοίχο της φυλακής του: «Όταν ο θεός τους πάψει να λατρεύεται και οι εργολάβοι του πάψουν να υπηρετούνται, θα ζήσουμε επιτέλους όλοι ως σύντροφοι με αλληλοσεβασμό και αγάπη».
Πληροφορίες από τον Βλάση Γ. Ρασσιά
