Ο παλιός και ο νέος φασισμός

Η γερμανική κυβέρνηση απαγορεύει εκδήλωση για την Γάζα. Το ίδιο συμβαίνει και στην Γαλλία. Η είδηση για την διαμαρτυρία εναντίον της Γενοκτονίας των Παλαιστινίων στο πανεπιστήμιο Κολούμπια των ΗΠΑ, λογοκρίνεται. Η Rai 3, ένα από τα δημόσια τηλεοπτικά κανάλια της Ιταλίας, ακύρωσε την παρέμβαση του συγγραφέα Antonio Scurati, συγγραφέα μιας μυθιστορηματικής ιστορίας του ιταλικού φασισμού σε πολλούς τόμους ( M, The Child of the Century, The Arena ), για την επέτειο απελευθέρωσης της Ιταλίας και την πτώση του φασιστικού καθεστώτος.

Ο «παραδοσιακός φασισμός» συνεχίζει να είναι εδώ, αλλά σε διαλεκτική σχέση με τον σύγχρονο φασισμό. Ο πρώτος που έκανε τη διάκριση μεταξύ «παλιού» και «νέου» φασισμού ήταν ο Πιερ Πάολο Παζολίνι*.

Ο Παζολίνι χρησιμοποίησε την έκφραση «νέος φασισμός» για να χαρακτηρίσει εκείνη τη στιγμή κατά την οποία η αστική τάξη «αποικίζει» τον λαϊκό κόσμο, καταστρέφοντας τους λαϊκούς πολιτισμούς και τους ιδιαίτερους τρόπους ανθρώπινης ύπαρξης και συνύπαρξης που έχουν ιστορικά εγκατασταθεί στην πάροδο του χρόνου και την αντικατάστασή τους από έναν ταξικό, αστικό πολιτισμό.

Σήμερα, ο φασισμός εξακολουθεί να είναι ένα αστικό φαινόμενο, αλλά η ταυτότητα της αστικής τάξης έχει αλλάξει σημαντικά καθώς έχει εγκαταλείψει τις παλιές «κληρικοφασιστικές» αξίες για να αγκαλιάσει εκείνες του ηδονισμού και της κατανάλωσης. Επιπλέον, ενώ ο παλιός φασισμός διέθετε κάποια μέσα για να εγκαταστήσει την ηγεμονία του, ο νέος φασισμός χρησιμοποιεί μια ολόκληρη σειρά από μέσα μαζικής ενημέρωσης (με πρώτη την τηλεόραση) που επιτρέπουν την ευρεία διάδοση των μηνυμάτων του. Γι’ αυτό ο Παζολίνι θεωρεί τον νέο φασισμό ακόμη πιο επικίνδυνο από τον παλιό. Το καθεστώς Μουσολίνι δεν είχε καταφέρει να κάνει τίποτα περισσότερο από το να ομογενοποιήσει επιφανειακά τους Ιταλούς, ενώ ο καταναλωτικός πολιτισμός κατάφερε να εισχωρήσει βαθιά μέσα τους. Γι’ αυτό ο Παζολίνι μιλούσε και για τον «φασισμό των αντιφασιστών», καθώς οι αντιφασίστες εκδήλωναν την ριζική αντίθεσή τους στον «παλιό, τον ιστορικό φασισμό» αλλά τους διέφευγε ο «νέος», ο σύγχρονος φασισμός του καταναλωτικού πολιτισμού, που είναι μια πιο περίπλοκη πρόκληση, δεδομένου ότι έχει επιφέρει ριζικές αλλαγές όχι μόνο στην κοινωνία, αλλά και στον τρόπο αναπαραγωγής του κεφαλαίου. Ο Παζολίνι μιλάει συχνά για τον «νεοκαπιταλισμό» και για το πώς αυτός έχει υπονομεύσει όλες εκείνες τις αστικές αξίες που στήριζαν τον παλιό φασισμό.

Η νέα Εξουσία, λέει ο Παζολίνι, δεν ξέρει τι να κάνει με λέξεις όπως  Θεός, Πατρίδα και Οικογένεια. Έτσι, ο νέος φασισμός επιβάλλει την ανάγκη οικοδόμησης ενός νέου αντιφασισμού. Το νέο δηλητήριο πρέπει να αντιμετωπιστεί με ένα νέο αντίδοτο. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι αντιφασίστες πρέπει να υιοθετήσουν το «πατρίδα, θρησκεία, οικογένεια» του «παλιού φασισμού», ούτε τον «αντιφασισμό της ευκολίας» γιατί έτσι καταλήγουμε στον λεγόμενο «φασισμό των αντιφασιστών», που ο Παζολίνι αποκαλεί «αρχαιολογικό αντιφασισμό» ο οποίος αντί να επιτίθεται στον νέο ολοκληρωτισμό, στρέφει την προσοχή του στον παλιό φασισμό κρύβοντας το νέο. Έτσι όμως, αντίθετος στον «παλιό φασισμό» μπορεί να είναι και ο Κυριάκος Μητσοτάκης, ή ακόμα και η Μελόνι. Γι’ αυτό από εκείνο τον καιρό ο Παζολίνι επεδίωκε να αποκαλύψει τον ουσιαστικό φασισμό της ιταλικής άρχουσας τάξης, ασκώντας κριτική στον προσχηματικό αντιφασισμό της.

Ο Παζολίνι ήταν ένας από τους ελάχιστους που έθεσε τον λαϊκό κόσμο (την αγροτική, προλεταριακή και υποπρολεταριακή κουλτούρα) στο επίκεντρο της ερμηνείας του φασισμού.

Ο σημερινός φασισμός είναι το αποτέλεσμα μιας διαλεκτικής σχέσης μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις η σχέση μεταξύ αυτών των δύο πόλων είναι άνιση. Ο παλιός και ο νέος φασισμός συνυπάρχουν. Ο παλιός βίαιος αυταρχισμός, οι αποκλεισμοί, η λογοκρισία αλλά και η σκόπιμη ανθρωπολογική μετάλλαξη του νέου φασισμού μέσα από την τηλεόραση και τις νέες τεχνολογίες, συνυπάρχουν. Ήδη στις ΗΠΑ ερευνούν την σεξουαλικοποίηση της πολιτικής ζωής μέσω των κοινωνικών δικτύων**. Τα πολιτικά φετίχ διαχέονται στις σεξουαλικές φαντασιώσεις ενός πολωμένου εκλογικού σώματος. Το γυμνό στήθος ή τα μούσκουλα των πολιτικών αρχηγών προβάλλονται στην «πολιτική αγορά». Όλα θυμίζουν «Σαλό», ενώ ο αντιφασισμός χάνει από την οπτική του τον σύγχρονο ολοκληρωτισμό που προκαλεί κυριολεκτικά την ανθρωπολογική μετάλλαξη των «από κάτω»…

Γι’ αυτό η αντίσταση πρέπει να είναι πολλαπλή, να λαμβάνει υπόψη της τον παλιό και το νέο φασισμό, να ανταποκρίνεται στην πολυπλοκότητα του νέου και να αντιπαλεύει τις νέες αξίες που επιχειρεί να εμφυσήσει στους «από κάτω», μεταλλάσσοντάς τους κυριολεκτικά…

*Ο Alessandro Viola, https://www.letture.org/il-fascismo-secondo-pasolini-alessandro-viola (μτφρ Γ. Η. Παππάς, artinews.gr)

**https://www.washingtonpost.com/style/of-interest/2023/11/28/sexual-fetish-trump-political-kink/