«Ο αληθινός Παλαμάς» και ο αθέατος Νίκος Ζαχαριάδης

Σχόλιο-αντιγραφή, Κατέ Καζάντη

«Κανένα κακό δίχως καλό. Είναι κι αυτό μια διαλεχτική αλήθεια»: η υποχρεωτική διαθεσιμότητα, οι αναγκαστικές διακοπές, όπως με υποδόρια ειρωνεία τονίζει ο συγγραφέας, έφεραν τον κόσμο της κομμουνιστικής αριστερά κοντύτερα, πιο πολύ από κάθε άλλη κοινωνική ομάδα, στα γράμματα. Κι έκαναν αναγνώστες και γραφιάδες ακόμα κι εκείνους που αρχικά πάσχιζαν, με δυο τρία κολυβογράμματα μονάχα, να βγουν απ’ τη διανοητική αδράνεια.

Έργα πολλά, που να γράφτηκαν στην εξορία ή στη φυλακή δεν παραδόθηκαν, και είναι εύλογο το γιατί. «Ο αληθινός Παλαμάς» είναι ένα από αυτά, ίσως το πιο σημαντικό. 75 χρόνια από το θάνατο του ποιητή, που πέθανε σαν σήμερα, 27 Φλεβάρη του 1943, φωτίζει με έναν ιδιαίτερο τρόπο όχι μοναχά το παλαμικό έργο, αλλά –ίσως κυρίως- μια αθέατη πλευρά του ίδιου συγγραφέα. Του λιμενεργάτη με στόφα διανοούμενου, που έγινε ο πιο αμφιλεγόμενος Γραμματέας της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Γραμμένο στις φυλακές της Κέρκυρας από τον Νίκο Ζαχαριάδη, 81 χρόνια μετά τη γραφή του –ο Ζαχαριάδης το έγραψε πριν από το θάνατο του Παλαμά- μοιάζει, σχεδόν, σύγχρονο.  Και εξόχως διδαχτικό, για πολλά σημερινά:

 «…Οι αλήθειες που ξεπηδάν λαμπρές και κοφτερές από το καλύτερο μέρος του έργου του ποιητή, δεν πρέπει να φτάνουν στ’ αφτιά του λαού. Αυτή η κατευθυντήρια γραμμή καθορίζει τις σχέσεις της κάθε λογής αντίδρασης απέναντι στον Παλαμά(…)

…μέχρι σήμερα, η επίσημη και ανεπίσημη αντίδραση από το έργο του Παλαμά αγνόησε κάθε τι που αναφέρεται στις φιλοσοφικές του πεποιθήσεις, στην αρνητική και κριτική του θέση απέναντι στην αρχαιοελληνική και βυζαντινή κληρονομιά (όπως τουλάχιστον μας την ερμηνεύει και μας τη διοχετεύει η αντίδραση αυτή), αγνόησε κάθε τι που αναφέρεται στη νεοελληνική εξέλιξη και κατάντια, στους οραματισμούς του για το παραπέρα ξετύλιγμα, όχι μονάχα του λαού μας μα και ολόκληρης της ανθρωπότητας(…)

…Ο Παλαμάς πιστεύεις στο εργαζόμενο έθνος και  στην αποστολή του, ακόμα πιστεύει ότι για να δημιουργηθεί ένας ανώτερος πολιτισμός θάπρεπε να σπάσουμε τα εθνικά δεσμά και ολόπλευρη η ανθρωπότητα να ενωθεί σε μια ενιαία κι ευγενικιά προσπάθεια για το ανώτερο και το ωραίο(…)

…Ο ίδιος ο ποιητής, που νιώθει τον εαυτό του κομμάτι του λαού (δεν είναι τυχαίο τ’ όνομα του Γύφτου που παίρνει, γιατί γύφτος δεν σημαίνει μοναχά τσιγγάνος, μα μέσα στην εργατιά γύφτοι λέγονται και οι σιδεράδες και οι μηχανουργοί, δηλαδή οι πιο βιομηχανικοί εργάτες), δίνει τον αρραβώνα του και παίρνει ενεργό μέρος στο «μεγάλο έργο το συντροφικό» περνώντας από τη μια δουλειά στην άλλη: Κ’ έγινα χαλκιάς/και είναι πλάστης το σφυρί/ και ύστερα με είδαν οικοδόμο.

(…)Στη χώρα μας έχουν ωριμάσει οι αντικειμενικές συνθήκες για αποφασιστικές μεταβολές, που, συντρίβοντας κάθε αντίδραση, θα δημιουργήσουν μια λαϊκή Ελλάδα, πλούσια, δυνατή, πολιτισμένη κι ευτυχισμένη. Στο έργο αυτό και η νεοελληνική διανόηση θα πρέπει να κάνει το καθήκον της, ακολουθώντας το δρόμο που ο Παλαμάς της έδειξε από τον «Δωδεκάλογο του Γύφτου».

20 Γενάρη-15 Μάρτη 1937