Η φρικωδία στην υπηρεσία της δικτατορίας των συναισθημάτων

Αυτόκλητο τσούρμο τιμωρών, που καταδικάζει σε θάνατο, πριν αποφανθεί η δικαιοσύνη. Άνθρωποι που μετατρέπονται σε αγρίμια την ώρα που δημοσιεύουν τη δίψα τους για αίμα στα κοινωνικά δίκτυα. Δημοσιογράφοι που παρουσιάζουν ολογράμματα νεκρών παιδιών σε τηλεοπτικές εκπομπές-δίκες, όπως παλιότερα παρουσίαζαν τα καμένα κορμάκια τους. Η φρίκη για ένα πιθανό έγκλημα και η φρικωδία για τις υλακές της αγέλης. Ο κοινωνικός φασισμός που διαμορφώνεται από μία «στρατηγική του συναισθήματος», που αποκτηνώνει μία ασθματική, αλλεργική μάζα ανθρώπων χωρίς ταυτότητα και πρόσωπο, στους οποίους δίνουν κάτι -φρικτά εγκλήματα, θεωρίες αποκάλυψης και συνομωσίας- για να μην αισθάνονται την κενότητα και την απέραντη μοναξιά τους.

Η δικτατορία των συναισθημάτων

Το συναίσθημα γίνεται, σήμερα, ένας από τους σημαντικότερους τρόπους  κοινωνικής έκφρασης και αποκρυπτογράφησης των γεγονότων. Ένα παράδειγμα εισβολής στον δημόσιο χώρο του συναισθήματος είναι το φαινόμενο των συγκεντρώσεων και των «λευκών πορειών»  μετά από ένα ιδιαίτερα αποτρόπαιο έγκλημα. Η πρώτη «λευκή πορεία» έγινε το 1996 στο Βέλγιο, κατά τη σύλληψη του παιδόφιλου Marc Dutroux*. Ονομάζονται «λευκά» γιατί αναφέρονται στη μη βία και εκφράζουν αγανάκτηση μπροστά σε ενέργειες που είναι τόσο αφόρητες όσο και ακατανόητες. Η ελληνική περίπτωση, όπως εκδηλώνεται στην Πάτρα, δεν έχει καμία σχέση με τις «λευκές πορείες», αντίθετα παραπέμπει σε αυτοδικίες φασιστικού τύπου.

«Το συναίσθημα θέτει μια τρομερή πρόκληση για τη δημοκρατία, γιατί είναι από τη φύση του ένα φαινόμενο που τοποθετεί τον πολίτη σε παθητική θέση. Αντιδρά αντί να ενεργεί. Βασίζεται στα συναισθήματά του περισσότερο παρά στη λογική του. Είναι τα γεγονότα που τον παρακινούν, όχι η σκέψη του… η δικαιοσύνη παραμένει χωρίς μέσα, η κοινωνία συνεχίζει να καταρρέει…», γράφει η Αν-Σέσιλ Ρόμπερτ*. Σύμφωνα με την Ρόμπερτ η άρχουσα τάξη χρησιμοποιεί μια «στρατηγική συναισθήματος» για να αποπολιτικοποιήσει τις συζητήσεις. Το συναίσθημα παραμένει ο ριζικός εχθρός της λογικής: δεν προσπαθεί κανείς να καταλάβει, του αρκεί να «αισθάνεται». 

Τα ΜΜΕ

Τα μίντια διαδραματίζουν καταλυτικό ρόλο στην «στρατηγική του συναισθήματος». Η υπερπροβολή εικόνων μικρών παιδιών, νεκρών και μη, έχει ως στόχο το συναίσθημα. Έτσι λειτουργεί η «βιομηχανία των συγκινήσεων» και η χειραγώγηση. Τα μέσα μαζικής προπαγάνδας λειτουργούν κυριολεκτικά ως θερμοστάτες της κοινωνικής θερμοκρασίας που άλλοτε δημιουργούν συνθήκες υπερθέρμανσης, άλλοτε συνθήκης κατάψυξης και άλλοτε υπερθέρμανσης σε μη πολιτικά θέματα(αποπροσανατολισμός). Γι’ αυτό είναι αναγκαίος ο έλεγχος των “κοινωνικών διακοπτών”(ΜΜΕ) με τις σκανδαλώδεις χρηματοδοτήσεις τους. Η πολιτική εξουσία χρησιμοποιεί κατά κόρον τη βιοπολιτική του φόβου και την «δικτατορία του συναισθήματος». Αυτό εκφράστηκε με την επικοινωνιακή πολιτική της «καταπολέμησης της παραβατικότητας», η οποία με την άνοδο της ΝΔ στη εξουσία «εξαφανίστηκε» μαγικά μόλις έσβησαν οι προβολείς των τηλεοπτικών καναλιών. 

Η θετική πλευρά

Το συναίσθημα δεν λειτουργεί μόνο αρνητικά, αλλά και θετικά. Το αποδεικνύει η συγκίνηση για τον Σαϊντού, η αγωνιστική αλληλεγγύη των συμμαθητών του, των καθηγητών και των πολιτών του Μπραχαμίου. Το συναίσθημα είναι αρνητικό όταν χρησιμοποιείται για να χειραγωγήσει τη συνείδηση, όταν στομώνει τη λογική. Αντίθετα, όταν το συναίσθημα πολιτικοποιείται, όταν επανανθρωπίζεται μπροστά στην φωτογραφία του Σαϊντού στην αγκαλιά των συμμαθητών του, τότε γίνεται ανάσα για την ψυχή, γίνεται κοινωνικό μοίρασμα και ελπίδα για έναν καλύτερο κόσμο.

Η διττή λειτουργία του συναισθήματος παραπέμπει στη μεταφορά του Βολταίρου με τους δύο βατράχους που έπεσαν σε μια κανάτα με γάλα. Ο πρώτος αρχίζει να προσεύχεται χωρίς να κινείται. Έτσι, βυθίζεται και πνίγεται. Ο δεύτερος παλεύει τόσο πολύ που το γάλα γίνεται βούτυρο. Αρκεί μόνο να στηριχθεί σε αυτό το στερεό στοιχείο για να απεγκλωβιστεί! Η πολιτικοποίηση του συναισθήματος παραπέμπει στον άνθρωπο που δρα, που κινείται, που αισθάνεται αλλά και σκέφτεται κριτικά...

Συνεπώς, για να συμβάλει το συναίσθημα στην ανασυγκρότηση της δημοκρατίας, θα πρέπει να οδηγεί στην προοδευτική πολιτικοποίησή του μέσα από κοινοτικούς θεσμούς. Η αλληλεγγύη και το μοίρασμα μέσα από τις διάφορες κοινότητες αλληλεγύης και πολιτισμού είναι κατά κάποιο τρόπο το πρωταρχικό στάδιο για τη διόρθωση του πολιτικού ιστού. Δεν είναι τυχαίο ότι το πρώτο που χτύπησε η κυβέρνηση Μητσοτάκη ήταν ακριβώς αυτές οι κοινότητες στις γειτονιές και κυρίως στα Εξάρχεια. Αυτές οι κοινότητες είναι το μέλλον και η ελπίδα…

*Αν-Σέσιλ Ρόμπερτ https://www.monde-diplomatique.fr/2016/02/ROBERT/54709