Η περιφερόμενη ηλιθιότητα

                Σε κάθε εποχή, η επικρατούσα κουλτούρα, η κουλτούρα που νίκησε και, σε γενικές γραμμές, είχε απόλυτο δίκαιο, ήταν εκείνη που παρήγαγε τις πιο δυσδιάκριτες ανοησίες. Ίσως γιατί αισθανόταν σίγουρη και έφτανε γρήγορα στο έσχατο άκρο, όπου οι αλήθειες της μετατρέπονταν σε παραλογισμούς∙ ίσως γιατί, απ’ τη στιγμή που ήταν διαδεδομένη, όλοι την χρησιμοποιούσαν, ακόμη κι εκείνοι που δεν γνώριζαν τη μέθοδο και τον λόγο ύπαρξής της.      

                Στην κοινωνιολογική και ηλεκτρονική μας εποχή, οι πιο συχνές κοινοτοπίες είναι κοινωνιο-ηλεκτρονικές. Πριν μισό αιώνα ήταν απαγορευτικό να διαβάζεις τον ισολογισμό μιας βιομηχανίας χωρίς να τον απεχθάνεσαι αισθητικά. Σήμερα, αλίμονο να ξαναδιαβάσεις Πλάτωνα χωρίς να τον περάσεις στο μίξερ ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή.

                Ο παν-αισθητισμός ήταν μια αντίδραση στον ληξιαρχικό θετικισμό fin de siècle, που περιόριζε τα έργα στην οικογενειακή μερίδα των συγγραφέων τους. Όμως η αισθητική κατέληξε σε μια μυσταγωγία καφενείου, και ο αισθητικός μυστικισμός το μέτρο για το κάθε πράγμα.

                Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο η κουλτούρα αντέδρασε στον αισθητισμό, που μόλυνε ακόμη και την βοτανολογία και τη σιδηρουργία∙ αλλά η αγάπη για το κοινωνικό αντικατέστησε την αισθητική, και έτσι άνθισαν οι κοινωνιολογίες της αριθμητικής και της υδραυλικής.

                Σήμερα επικράτησε η σημειολογία και η κυβερνητική, και η ηλιθιότητα κυκλοφορεί αμέριμνη, δεν έχει πια να δώσει τίποτε, γιατί, ως γνωστόν, ο υπολογιστής την αντικαθιστά επάξια.

                Θα έπρεπε να της βρούμε κάτι να κάνει. Έτσι, όλη τη μέρα, περιφερόμενη άσκοπα, άνεργη και βαριεστημένη, θα γίνεται άκρως επικίνδυνη.

                Υπάρχει αντίδοτο στην ηλιθιότητα;

                Πιστεύω πως δεν υπάρχει. Αντίθετα νομίζω ότι πρέπει να αποδεχτούμε το ρίσκο. Αν πάλι, όπως είναι και το σωστό, δεν θέλουμε να υποταχθούμε, ίσως το μόνο σύστημα είναι να μην καταλάβουμε νοητικά αυτό που δεν καταλάβαμε ψυχολογικά: όχι στην ευχαρίστηση, αν δεν είμαστε σε θέση να την δοκιμάσουμε∙ όχι στον σοσιαλισμό, αν δεν είμαστε σε θέση να τον ζήσουμε∙ όχι στην ομορφιά, αν δεν είμαστε σε θέση να την αισθανθούμε και να μας συγκινήσει∙ όχι στην ελευθερία, αν δεν είμαστε σε θέση να την εξασφαλίσουμε στους άλλους.

                Το διπλό ξεσκαρτάρισμα είναι βέβαια ένα φίλτρο τιμιότητας που αφήνει λίγα πράγματα να περάσουν. Όποιος ξέρει να το χρησιμοποιεί θα πρέπει να καταφέρει, αργά ή γρήγορα, να μην καταλάβει τίποτε, φτάνοντας έτσι στην τελειότητα της γνώσης, στην γνωσιολογική αγιοποίηση.

 *Ο Φοίβος Γκικόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ