Γκράμσι: Για την πολιτική αλλαγή χρειάζεται ένας άλλος πολιτισμός

Ο Αντόνιο Γκράμσι στο βιβλίο του «Για τον Μακιαβέλι…» συνδέει δύο στοιχεία: το οικονομικό και το πνευματικό(πολιτιστικό), ως άρρηκτα συνυφασμένα με την πολιτική ηγεμονία. Το πολιτιστικό στοιχείο(έξεις, αξίες, αντιλήψεις, συμπεριφορές, γούστο…) καθιστά την υποταγή των «από κάτω» «φυσική» και «ανώδυνη». Γι’ αυτό καμία «αλλαγή» δεν είναι δυνατή και διαρκής χωρίς μία νέα πολιτισμική μεταρρύθμιση, χωρίς μία νέα Συμβολική Τάξη, χωρίς την πολιτική (που συμπεριλαμβάνει και την πολιτιστική) ηγεμονία.

Γράφει συγκεκριμένα ο Αντόνιο Γκράμσι στο πόνημά του «Για τον Μακιαβέλι…»: «Ένα σημαντικό μέρος του σύγχρονου 'Ηγεμόνα θα πρέπει να αφιερωθεί στο ζήτημα μιας πνευματικής και ηθικής μεταρρύθμισης, δηλαδή στο ζήτημα της θρησκείας ή μιας αντίληψης για τον κόσμο. Και σ’ αυτό επίσης το πεδίο βρίσκουμε μέσα στην παράδοση απουσία του γιακωβινισμού καί φόβο του γιακωβινισμού (ή τελευταία φιλο­σοφική έκφραση ενός τέτοιου φόβου είναι ή μαλθουσιανή στάση του Β. Croce απέναντι στη θρησκεία). Ο σύγχρονος Ηγεμόνας πρέπει και δε μπορεί παρά να είναι κήρυκας και οργανωτής μιας πνευματικής και ηθικής μεταρρύθμισης, πράγμα πού σημαίνει τη δημιουργία του εδάφους για μια παραπέρα ανάπτυξη της εθνικής λαϊκής συλλογι­κής θέλησης προς την πραγματοποίηση μιας ανώτερης και καθολικής μορφής σύγχρονου πολιτισμού. Αυτά τα δύο βασικά σημεία: ο σχηματισμός μιας εθνικής λαϊκής συλλογικής θέλησης, που ο σύγχρονος Ηγεμόνας είναι ταυτόχρονα ό οργανωτής και η δραστήρια και ενεργητική της έκφραση, και ή πνευματική και η ηθική μεταρρύθμιση, θα έπρεπε να αποτελέσουν τη δομή της εργασίας… Μπορεί να υπάρξει πολιτιστική μεταρρύθμιση και επομένως πολιτική ανύψωση των καταπιεζομένων στρωμάτων της κοινωνίας, χωρίς μια προηγούμενη οικονομική μεταρρύθμιση και μιαν αλλαγή στην κοινωνική κατάσταση και στον οικονομικό κόσμο; Γι’ αυτό μια πνευματική και ηθική μεταρρύθμιση δε μπορεί παρά να συνδεθεί με ένα πρόγραμμα οικονομικής μεταρρύθμισης, μάλιστα το πρό­γραμμα της οικονομικής μεταρρύθμισης είναι ακριβώς ό συγκεκριμένος τρόπος πού παρουσιάζεται κάθε πνευματική και ηθική μεταρρύθμιση…» 

Συνεπώς, για να υπάρξει αλλαγή, χρειάζεται να αλλάξει ο άνθρωπος κι αυτό θα συμβεί αν αλλάξει το πολιτισμικό του περιβάλλον, αν υπάρξει μία κοινωνία που θα επανεφεύρει την αλληλεγγύη, το Εμείς και τη συντροφικότητα, μέσα στα οποία θα ανθίζει το Εγώ. Και αυτό συνδέεται με την οικονομική μεταρρύθμιση. Γιατί ο πολιτισμός για τον πεινασμένο παρέλκει…