Ο Γάλλος μαθηματικός, φιλόσοφος και ομότιμος καθηγητής στην École normale supérieure, ο Αλέν Μπαντιού, μιλάει αύριο και μεθαύριο στην Αθήνα και ως συνήθως οι διαλέξεις του κεντρίζουν το ενδιαφέρον. Η ομιλία του στο Γαλλικό Ινστιτούτο με θέμα «Η ιστορία: δομή και συμβάν» εντάσσεται στον κύκλο «Σύγχρονη Σκέψη» ο οποίος είναι αφιερωμένος φέτος στο ερώτημα: Πώς μπορεί η ιστορία να φωτίσει το μέλλον;
Οι ιστορικές μεταβάσεις
Για τον Αλέν Μπαντιού, η Ιστορία μπορεί να μας παρέχει τη δυνατότητα για κάποιον έλεγχο του μέλλοντος, μόνο εάν υπάρχουν νόμοι της Ιστορίας, όπως υπάρχουν στη φυσική νόμοι της Φύσης. Πράγματι υπάρχουν τέτοιοι νόμοι, αλλά μόνο για περιόδους της Ιστορίας, και όχι γενικά για την Ιστορία. Η Ιστορία περιέχει όντως τομές, τις οποίες ο φιλόσοφος ονομάζει «συμβάντα»: πρόκειται για εξαιρέσεις σε σχέση με τους νόμους της ιστορίας και ουσιαστικά είναι αυτές που μας εισάγουν σε μια νέα ιστορική περίοδο.
Ο Μπαντιού λέει: «Πιστεύω ότι πρέπει να προτείνουμε όχι μόνο νέα ιστορικά κινήματα αλλά ένα νέο παγκόσμιο καθολικό όραμα. Κατά τη γνώμη μου, πρέπει να επιστρέψουμε στις αρχικές ιδέες του μαρξισμού, όχι εκείνου του 20ού αιώνα αλλά του μαρξισμού του 19ου αιώνα».
«Πρέπει να επινοήσουμε έναν νέο κομμουνισμό πιο κοντά στις ιδέες του Μαρξ και μακριά από το παράδειγμα του Στάλιν. Τον περασμένο αιώνα η λέξη κομμουνισμός συνδέθηκε επίσης με τη νέα μορφή εξουσίας και κράτους, την εξουσία του κόμματος, την τρομοκρατική εξουσία του κόμματος (…) Πρέπει να αναζητήσουμε ένα νέο πολιτικό υποκείμενο. Το δημοκρατικό πολιτικό υποκείμενο με την κλασική έννοια είναι εν τέλει ένα σύνολο ατόμων. Το δημοκρατικό υποκείμενο με την έννοια της λενινιστικής προσέγγισης είναι το κόμμα. Δεν έχουμε ένα πραγματικό κόμμα που να συνδυάζει εξίσου την ισότητα με την ελευθερία. Εύχομαι να καταφέρουμε να βρούμε ένα νέο πολιτικό υποκείμενο, ακόμη όμως δεν έχει προκύψει. Διότι σήμερα έχουμε από τη μια πλευρά τη συλλογική επιβεβαίωση των μαζικών κινημάτων και από την άλλη κλασικούς πολιτικούς οργανισμούς.
Πώς θα καταλήξουμε με ένα νέο πολιτικό υποκείμενο που θα συνδυάζει εξίσου την ισότητα με την ελευθερία δεν ξέρω στ’ αλήθεια. Αλλά δεν απελπίζομαι, διότι στην πολιτική η επινόηση είναι αποτέλεσμα ιστορικών συγκυριών, δεν είναι κάτι αφηρημένο που προκύπτει στη βάση μιας γενικής ιδέας ενός στρατηγικού προσανατολισμού. Οι πολιτικοί οργανισμοί είναι πάντοτε αποτέλεσμα χειροπιαστών καταστάσεων».
Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι η επανάσταση που προάγει ο Μπαντιού έρχεται σε ρήξη με τον αυταρχισμό του κόμματος-κράτους. Για τον Μπαντιού η δημοκρατία, και στις πλέον εξιδανικευμένες και εξωραϊσμένες εκδοχές της, με εξαίρεση την άμεση δημοκρατία, δεν παύει να αποτελεί θεσμική υλοποίηση μιας μορφής κράτους. Το πολιτικό ζητούμενο είναι η πρόταξη της ισότητας στον «ελεύθερο συνεταιρισμό» των πολιτών που οραματιζόταν ο Μαρξ. Οι πολιτικές χειραφέτησης είναι ασυμβίβαστες με τον πραγματισμό των ήπιων ανισοτήτων της σοσιαλδημοκρατικής τάσης.
«Ποίηση και Φιλοσοφία»
Ένα εντελώς διαφορετικό ζήτημα θα διαπραγματευτεί ο στοχαστής στη διάλεξή του στο Μέγαρο Μουσικής: «Ποίηση και Φιλοσοφία» είναι το θέμα της και αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς για τον Μπαντιού η τέχνη -και πιο συγκεκριμένα η ποίηση- είναι μία από τους τέσσερις όρους που προσδιορίζουν την ύπαρξη της φιλοσοφίας –μαζί με την επιστήμη, την πολιτική και τον έρωτα.
Στο Εγκώμιο του έρωτα ισχυρίζεται ότι ο έρωτας απειλείται από μια φιλελεύθερη λογική της εμπορευματοποίησης και του μηδενικού ρίσκου, από μια λογική που θεωρεί ως κινητήρια δύναμη της ζωής το ατομικό συμφέρον ενώ είναι μια κατασκευή αλήθειας, της αλήθειας του Δύο, μιας κατασκευής του κόσμου βασισμένης όχι στην ταυτότητα αλλά στη διαφορά.
Ο έρωτας ως συμβάν και διαδικασία αλήθειας συνιστά κάτι που υπερβαίνει τη μαγεία της συνάντησης, χωρίς ωστόσο να την υποτιμά. Δεν ταυτίζεται με τη στρατηγική σαγήνης του Δον Ζουάν αλλά απαιτεί δέσμευση, καθημερινή δουλειά και πίστη για να μετατρέψει το τυχαίο, τη συμπτωματική συνάντηση σε πεπρωμένο. Δεν είναι μια ψευδαίσθηση που συγκαλύπτει την επιθυμία αναπαραγωγής, ούτε μια διαδικασία αυτογνωσίας μέσω της απόλαυσης και διά του άλλου.
Και δεν είναι πάντα μια διαδικασία ειρηνική. Έχει βίαιες συγκρούσεις, αληθινά βάσανα, περιορισμούς, χωρισμούς, δράματα, φόνους ή αυτοκτονίες. Η αλήθεια δεν μπορεί να κατασκευαστεί στην ασφάλεια ενός συμβολαίου. Ως διαδικασία αλήθειας ο έρωτας βρίσκεται κοντά στην πολιτική. «Η ερωτική ευτυχία», λέει ο Μπαντιού, «είναι η απόδειξη πως ο χρόνος μπορεί να φιλοξενήσει την αιωνιότητα. Μια τέτοια απόδειξη είναι ο πολιτικός ενθουσιασμός όταν συμμετέχουμε σε μια επαναστατική δράση».
Και στον έρωτα και στην πολιτική έχουμε επίσης συμβάντα, διακηρύξεις, πίστη. Αν ο έρωτας είναι η κατασκευή του Δύο, «η πολιτική δράση καθιστά αλήθεια αυτό για το οποίο είναι ικανό το συλλογικό. Παραδείγματος χάρη είναι ικανό για ισότητα; Είναι ικανό να ενσωματώσει το ετερογενές; Να σκεφτεί πως δεν υπάρχει ένας μόνο κόσμος;»
Ό,τι είναι για την πολιτική η εξουσία, το Κράτος, είναι για τον έρωτα η οικογένεια, η ίδια ένταση, η ίδια απειλή διάψευσης της ελπίδας. Το πρόβλημα στην πολιτική είναι ο έλεγχος του μίσους και όχι της αγάπης. Μ’ αυτή την έννοια, είναι η δυνατότητα του συλλογικού να συμπεριλάβει ολόκληρο τον κόσμο, υπερβαίνοντας κάθε διαφορά. Και εδώ συναντά με έναν τρόπο την έννοια του κομμουνισμού. Μόνο που στον έρωτα δεν υπάρχουν ταξικοί εχθροί.
Τα θλιμμένα «δημοκρατικά» άτομα
«Κάθε πραγματική ευτυχία λαμβάνει χώρα σε μια ενδεχόμενη συνάντηση, δεν υπάρχει καμία αναγκαιότητα να είναι κανείς ευτυχισμένος. Μόνο τα «δημοκρατικά» άτομα του σύγχρονου κόσμου, αυτά τα θλιμμένα άτομα, φαντάζονται ότι μπορούμε να ζούμε μέσα στην ειρήνη των νόμων, των συμβολαίων, της πολυπολιτισμικότητας και των συζητήσεων μεταξύ φίλων. Δεν βλέπουν ότι το ζην σημαίνει ζην απολύτως, και ως εκ τούτου καμία αναπαυτική αντικειμενικότητα δεν μπορεί να εγγυηθεί αυτή τη ζωή. Απαιτείται το ρίσκο του «γίγνεσθαι υποκείμενο», γράφει εδώ ο Μπαντιού.
Η φιλοσοφία για τον Γάλλο φιλόσοφο, δεν είναι αφηρημένος λόγος αλλά αποβλέπει στην έλευση της «πραγματικής ευτυχίας», την οποία αντιπαραθέτει στην κατ' επίφασιν ευτυχία που ταυτίζεται με τον καταναλωτισμό και τον κομφορμισμό. Για να ανταποκριθεί σ' αυτό τον πρακτικό στόχο, η φιλοσοφία συγκροτείται ως «λογική της εξέγερσης».
«Η ιστορία: δομή και συμβάν» Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, Αuditorium Τheo Αngelopoulos Πέμπτη 25 Ιανουαρίου 2018, 19:00 μ.μ. Είσοδος ελεύθερη, ταυτόχρονη μετάφραση
«Ποίηση και Φιλοσοφία» Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Πολυχώρος της Μουσικής Βιβλιοθήκης του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής» Παρασκευή 26 Ιανουαρίου 2018, 19:00 μ.μ. Είσοδος ελεύθερη μέχρι εξαντλήσεως των διαθέσιμων θέσεων.
