Όλοι είμαστε ξένοι

 «Παραδόξως, το ξένο μας κατοικεί, είναι η κρυμμένη πλευρά της ταυτότητάς μας, ο τόπος όπου ερημώνεται η κατοικία μας, ο χρόνος κατά τον οποίο ναυαγούν η συναίνεση και η συμπάθεια. Αναγνωρίζοντάς τον (ξένο) μέσα μας, αποφεύγουμε να τον μισήσουμε. Ο ξένος, σύμπτωμα που κατά κύριο λόγο καθιστά προβληματικό, κι ίσως ανέφικτο, το «εμείς», αρχίζει να υπάρχει όταν αναδύεται η συνείδηση της διαφοράς μου, και ολοκληρώνεται όταν αναγνωρίζουμε ότι όλοι μας είμαστε ξένοι, απείθαρχοι απέναντι σε δεσμούς και κοινότητες», γράφει η Τζούλια Κρίστεβα,.

Στο πλαίσιο της πλανητικής οικονομικής και πολιτικής ενοποίησης, ό,τι αποκαλείται «παγκοσμιοποίηση», διαμορφώνονται νέες μορφές ετερότητας και το ερώτημα που τίθεται είναι αν μπορούμε να ζήσουμε «εσωτερικά, υποκειμενικά» μαζί με τους άλλους, αν θα μπορέσουμε να είμαστε άλλοι, χωρίς αποκλεισμούς και εξάλειψη των διαφορών μας.

Η Κρίστεβα διατρέχοντας όλες τις ιστορικές αντιλήψεις των διαφόρων συστημάτων που αφορούν τον «ξένο» και εμπεριέχονται στον στωικισμό, τον ιουδαϊσμό, το χριστιανισμό και τον ανθρωπισμό του Διαφωτισμού καταλήγει στη σημερινή εποχή, θεωρώντας εκ προοιμίου βέβαιο ότι η ξενοφοβία των ημερών μας αντλεί την έντασή της από την κρίση των ηθικών και θρησκευτικών συστημάτων.

Οι «ξένοι» κατηγοριοποιoύνται σε δύο ομάδες, τους «είρωνες» και τους «πιστούς». Οι πρώτοι είναι αυτοί που διχάζονται ανάμεσα σ’ αυτό που δεν υπάρχει πια και σε αυτό που δεν θα υπάρξει ποτέ. Γι’ αυτό γίνονται φανατικοί του κενού και του ουδέτερου, γίνονται «είρωνες» ελλείψει ψευδαισθήσεων. Οι «πιστοί» από την άλλη πλευρά είναι αυτοί που κάνουν την υπέρβαση πέρα από το πριν και το τώρα, προσδοκώντας με πεισματικό πάθος μια γη της επαγγελίας, όπου θα κατοικεί ένας έρωτας, μια επιτυχία, ένα παιδί.

Η ουτοπία των ξένων είναι η συνάντηση, η φιλοξενία, ο στιγμιαίος κοσμοπολιτισμός, το συμπόσιο ως «το θαύμα της σάρκας και του πνεύματος». Είναι, επίσης, το συνενοχικό απόλυτο και το μίσος που προσπορίζει στον ξένο συνοχή απέναντι σ’ έναν κόσμο υπεκφυγών και ομοιωμάτων, «ψευδοσχέσεων» και ψευδοάλλων». Αν, όμως, όλοι, σήμερα, είμαστε ξένοι καθώς είμαστε αποξενωμένοι από τον εαυτό μας, αν το «Εγώ είναι κάποιος άλλος» (Ρεμπώ), μπορούμε άραγε να είμαστε για τον εαυτό μας ένα «καλειδοσκόπιο ταυτοτήτων» χωρίς να πεθάνουμε από μίσος, ή να μας περάσουν για τρελούς ή απατεώνες; Κι όμως ο Μερσώ του Καμύ (ο Ξένος) θα επανασυνθέσει τον αποδομημένο λόγω του ξεριζωμού εαυτό του μέσα από το μίσος εναντίον των άλλων. Επιτέλους, έχει κάτι «για να μην αισθάνεται μόνος»!  

Αξίζει να σημειωθεί η παρατήρηση της Κρίστεβα που αφορά τους ναζί, αλλά και τους σύγχρονους φανατικούς (τους «πιστούς» σε κάτι). Οι ναζί, λοιπόν, «επειδή έχασαν την απόλυτα συμβολική, υψηλή και αφηρημένη έννοια της ανθρωπότητας (την αξίωση μιας διιστορικής ανθρώπινης αξιοπρέπειας) και την αντικατέστησαν με μία τοπική, εθνική, ιδεολογική ένταξη, έκαναν την αγριότητα το χαρακτηριστικό τους γνώρισμα που ασκούνταν ενάντια σ’ εκείνους που δεν συμμερίζονταν αυτή την ένταξη».

Το ταξίδι της ξενηλασίας της Κρίστεβα μέσα από το ταξίδι στην «ξενότητα του άλλου» και πυξίδα μία «ηθική του σεβασμού για το ασυμβίβαστο», καταλήγει στην εντός μας υπάρχουσα «ανησυχητική ξενότητα», στον ξένο που μας κατοικεί, στον αποξενωμένο εαυτό μας. Κάποτε υπήρξαμε κι εμείς οι Έλληνες ξένοι -μετανάστες εργάτες- κι αντί να συμπαθήσουμε τους ξένους που φιλοξενούμε, τους αντιμετωπίζουμε με άγχος, καθώς ανασύρουν στην επιφάνεια μια οδυνηρή διαδρομή που έχουμε ήδη απωθήσει ( αυτό που ονομάζεται «καταναγκασμός της επανάληψης»).

Ο ξένος γίνεται το απωθημένο που επιστρέφει, γίνεται ένα «αγχογόνο αντικειμένο», καθώς παραπέμπει στο ταπεινωμένο εκτός και εντός κομμάτι της ζωής μας. Ο αποσυντονισμός και η αβεβαιότητα που προκαλεί η «ανησυχητική ξενότητα» μπορεί να οδηγήσει στην υποκατάσταση της πραγματικότητας από τα σύμβολα και τα σημεία. Έτσι ένας αθώος Πακιστανός, κάθε Πακιστανός, κάθε Σαχζάτ Λουκμάν αποκτά στα μάτια του «αγχωμένου» μέχρι τρέλας ελληναρά τα πραγματικά χαρακτηριστικά ενός εγκληματία! Έτσι εύκολα θα βάλει το μαχαίρι στο χέρι του η Χρυσή Αυγή και οι λοιποί φασίστες αγκιτάτορες.

 Αντί, λοιπόν, για το αγχωτικό σύμπτωμα προτείνεται η συμφιλίωση με το απωθημένο μας και το άνοιγμα στο Νέο, προτείνεται ο κατευνασμός της ξενοφοβίας μέσω της επανεξέτασης της ξενότητας.

Γιατί «το ξένο είναι μέσα μας, επομένως είμαστε όλοι ξένοι».

Κι «Αν αναγνωρίσω ότι είμαι κι εγώ ξένος, τότε δεν υπάρχουν ξένοι».   

Τζούλια Κρίστεβα: Ξένοι μέσα στον εαυτό μας, Scripta