Ίταλο Καλβίνο: Η διχοστασία του σύγχρονου ανθρώπου

Ο Ίταλο Καλβίνο περιγράφει στο εμβληματικό του έργο, «Αόρατες πόλεις», την κόλαση που βιώνουμε σήμερα ως συνέπεια της καταστροφής της φύσης. Σ' αυτό ο συγγραφέας δεν καλούσε σε μια ευτυχισμένη προσαρμογή, αλλά να αναζητήσουμε "ποιος και τι, μέσα στην κόλαση, δεν είναι κόλαση", και σ' αυτόν (ή σ' αυτό) να "δώσουμε διάρκεια, να του δώσουμε χώρο". 

Ο Καλβίνο ξεκινούσε, πάντα, από το άτομο, από τη "διχοστασία" που διέπει τον σημερινό άνθρωπο. Τη "σχιζοφρένεια" -την αλλοτρίωση- αυτή περιγράφει στο βιβλίο του "Ο διχοτομημένος υποκόμης", το οποίο καταλήγει ως εξής:

«...Ο Μεντάρντο (σ.σ. ο υποκόμης) ξανάγινε ακέραιος άνθρωπος, ούτε καλός ούτε κακός, ένα μείγμα κακίας και καλοσύνης... Είχε όμως την εμπειρία του ενός και του άλλου μισού ανακατεμένες, και γι’ αυτό θα πρέπει να ήταν πολύ σοφός. Η ζωή του ήταν ευτυχισμένη... αλλά και η δική μας ζωή άλλαξε προς το καλύτερο. Ίσως περιμέναμε πως, από τη στιγμή που ο υποκόμης ξανάγινε ακέραιος, θα άρχιζε μια εποχή υπέροχης ευτυχίας. Είναι όμως φανερό πως δεν αρκεί ένας ολοκληρωμένος υποκόμης για να γίνει ολοκληρωμένος κι όλος ο κόσμος».  Όλες οι "καθαρότητες", η απόλυτη "αγιοσύνη" και η απόλυτη "κακότητα", όλοι οι μανιχαϊσμοί, όλες οι σωτηριολογικές ιδεολογίες και όλοι οι πλατωνισμοί περί σοφών ηγεμόνων ή τυράννων, καταρρέουν. Ενίοτε δε, το «καθαρό» καλό και η άγια καλοσύνη είναι περισσότερη άγρια, οδυνηρή και απάνθρωπη από την αιμοβόρα, επίσης «καθαρή» κακότητα. 

«Ο διχοτομημένος υποκόμης» (1951) είναι το πρώτο βιβλίο της «φανταστικής» τριλογίας του Ίταλο Καλβίνο και η παρουσίασή του το 1952 θα γνωρίσει μεγάλη επιτυχία αλλά και τις έντονες ενστάσεις κάποιων κριτικών. Θα ακολουθήσει το 1957 «Ο αναρριχώμενος βαρόνος». Και η τριλογία θα ολοκληρωθεί με τον «ανύπαρκτο ιππότη» το 1959. 

Σε μια επιστολή ο Καλβίνο εξηγεί τους διάφορους συμβολισμούς του: Οι «λεπροί» είναι οι απομονωμένοι στον δικό τους οργιαστικό κόσμο καλλιτέχνες της παρακμής. Ο γιατρός και ο μαραγκός συμβολίζουν την επιστήμη και την τεχνική που έχουν απομακρυνθεί από τον άνθρωπο. Ο γιατρός κυνηγάει και μελετάει τις ατμίδες του, ενώ ασχολείται ελάχιστα με τις ασθένειες των ανθρώπων, ενώ ο τεχνίτης κατασκευάζει εκπληκτικά πολύ-ικριώματα για τους καταδικασμένους σε θάνατο (σ.σ. προσωπικά σκέφτομαι και κάποιους λογοτέχνες, σήμερα, που κατασκευάζουν "λεκτικά ικριώματα στα οποία κρεμούν χαρακτήρες"). Όσο για τους Ουγενότους, αυτοί αφορούν το περιβάλλον του ίδιου του Καλβίνου και δίνουν μια εικόνα ολόκληρης της πορείας του ιδεαλιστικού αμοραλισμού.

Το τέλος του μυθιστορήματος "Ο διχοτομημένος υποκόμης" είναι ευτυχισμένο, όπως εξάλλου συμβαίνει σε όλα τα παραμύθια. Τα δύο μισά, το καλό και το κακό, του υποκόμη, θα μονομαχήσουν με διακύβευμα τον έρωτα μιας όχι τόσο όμορφης αλλά όμως έξυπνης νεαρής φτωχής κοπέλας. Θα χάσουν και οι «δύο εαυτοί», και τα δύο "μισά". Αλλά μέσα από την απώλεια και την ήττα θα επανενωθούν, θα επέλθει η συμφιλίωση, και το πρόσωπο θα επανασυσταθεί ακέριο με καταλύτη και συγκολλητική ουσία όχι κάποια ιδεολογία αλλά τον έρωτα...

 *Ο Ίταλο Καλβίνο (1923-1985) γεννήθηκε στην Κούβα. Σε νεαρή ηλικία εγκαταστάθηκε με τους γονείς του στην Ιταλία. Το 1943 προσχωρεί στους παρτιζάνους της ιταλικής αντίστασης. Πρωτοεμφανίστηκε στα ιταλικά γράμματα το 1947 με το μυθιστόρημα "Το μονοπάτι με τις αραχνοφωλιές" με θέμα την Αντίσταση. Το ίδιο θέμα πραγματεύεται και στο επόμενο βιβλίο του, μια συλλογή από διηγήματα με γενικό τίτλο "Τελευταίο έρχεται το κοράκι". Ακολουθεί η τριλογία που τον έκανε διάσημο, τρία σύντομα μυθιστορήματα που συνθέτουν τον κύκλο "Οι πρόγονοί μας: Ο διχασμένος υποκόμης", "Ο αναρριχώμενος βαρόνος" και "Ο ανύπαρκτος ιππότης". Ακολουθεί, το 1956, μια συλλογή ιταλικών λαϊκών παραμυθιών που μετέγραψε ο συγγραφέας με τον τίτλο "Ιταλικοί μύθοι", ενώ δυο χρόνια αργότερα εκδίδει τα "Διηγήματα", συλλογή που περιέχει και την πολύ γνωστή ενότητα διηγημάτων "Οι δύσκολοι έρωτες". Ακολουθούν δύο σύντομα μυθιστορήματα, το "Μαρκοβάλντο ή οι εποχές στην πόλη" και το "Η μέρα ενός εκλογικού αντιπροσώπου" (1963) που ολοκληρώνουν τη "νεορεαλιστική" του φάση. Το 1965 και το 1967 εκδίδει δύο συλλογές "φανταστικών" διηγημάτων με τίτλους "Τα κοσμοκωμικά" και "Ταυ με μηδέν", ενώ το 1969 εκπλήσσει όλο τον κόσμο με το "Κάστρο των διασταυρωμένων πεπρωμένων". Ακολουθούν τα έργα "Οι αόρατες πόλεις" (1972), "Αν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης" (1979) και "Πάλομαρ" (1983). Μετά το θάνατό του εκδόθηκαν τα έργα "Κάτω απ' τον ιαγουάρο ήλιο", "Σχετικά με το παραμύθι" (δοκίμιο), "Αμερικανικά μαθήματα" (δοκίμιο), "Ο δρόμος του Σαν Τζιοβάνι", "Γιατί να διαβάζουμε τους κλασικούς" (δοκίμιο) και "Πριν να πεις "εμπρός"".