Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης γίνεται συνήθως «διαρκής» και τα προσωρινά μέτρα που θα παρθούν τώρα θα συνεχίσουν να εφαρμόζονται και στο μέλλον. Αυτό υποστηρίζει ο συγγραφέας Γιουβάλ Νώε Χαράρι, καθηγητής του τμήματος ιστορίας στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, που περιγράφει με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες σε ποιον κόσμο θα ζήσουμε μετά την πανδημία. Υπ' αυτή την οπτική, το «θα δούμε μετά την κρίση», που λένε κάποιοι, δεν λαμβάνει υπόψη την πολιτική διάσταση της πανδημίας και των μέτρων. Ότι δηλαδή Οι αποφάσεις που θα λάβουν οι "κυβερνήσεις τις επόμενες εβδομάδες πιθανώς θα διαμορφώσουν τον κόσμο για τα επόμενα χρόνια, όχι μόνον τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης, αλλά και την οικονομία μας, την πολιτική και τον πολιτισμό.", γράφει ο Χαράρι στους Financial Times.
Γι' αυτό προτείνει: «Πρέπει να δράσουμε γρήγορα και αποφασιστικά. Και να λάβουμε επίσης υπόψη τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των ενεργειών μας. Όταν επιλέγουμε μεταξύ διάφορων εναλλακτικών, πρέπει να σκεφτόμαστε, όχι μόνο πώς θα αντιμετωπίσουμε την άμεση απειλή, αλλά και πως θα είναι ο κόσμος που θα ζήσουμε, όταν περάσει η καταιγίδα. Ναι, η καταιγίδα θα περάσει, η ανθρωπότητα θα επιβιώσει, οι περισσότεροι από εμάς θα είμαστε ακόμα ζωντανοί – αλλά θα ζούμε σ’ έναν αλλιώτικο κόσμο.
Πολλά από τα βραχυπρόθεσμα έκτακτα μέτρα, θα γίνουν στο μέλλον αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας. Αυτή είναι η φύση των καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, επισπεύδουν τις ιστορικές συγκυρίες και διαδικασίες. Αποφάσεις, που υπό κανονικές συνθήκες μπορεί να χρειάζονταν χρόνια διαβουλεύσεων για να ληφθούν, παίρνονται πλέον μέσα σε λίγες ώρες. Ωθείται η χρήση νέων, παράκαιρων, ακόμη και επικίνδυνων τεχνολογιών, επειδή είναι μεγαλύτερος ο κίνδυνος της απραξίας. Χώρες ολόκληρες μετατρέπονται σε πειραματόζωα σε μεγάλης κλίμακας κοινωνικά πειράματα. Τι συμβαίνει όταν όλοι εργάζονται από το σπίτι και επικοινωνούν μόνον εξ’ αποστάσεως; Τι συμβαίνει όταν ολόκληρα σχολεία και πανεπιστήμια κάνουν τα μαθήματα διαδικτυακά;», γράφει.
Κατά τον Χαράρι δύο είναι οι σημαντικές επιλογές που αντιμετωπίζουμε σήμερα: η πρώτη έχει να κάνει με την ολοκληρωτική παρακολούθηση ή την ενδυνάμωση των πολιτών και η δεύτερη αφορά στο ποιο δρόμο θα ακολουθήσουμε ανάμεσα στην εθνικιστική απομόνωση και την παγκόσμια αλληλεγγύη.
Διαρκής και λεπτομερής παρακολούθηση
«Για να σταματήσει η πανδημία ολόκληροι πληθυσμοί καλούνται να συμμορφωθούν με ορισμένες κατευθυντήριες γραμμές και δύο βασικοί τρόποι υπάρχουν για να επιτευχθεί αυτό: ο ένας είναι να παρακολουθεί η κυβέρνηση τους πολίτες και να τιμωρεί όσους παραβιάζουν τους κανόνες… Στη μάχη τους ενάντια στην πανδημία του κορονοϊού, αρκετές κυβερνήσεις έχουν ήδη αναπτύξει τα νέα εργαλεία παρακολούθησης, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα την Κίνα. Παρακολουθώντας προσεκτικά τα «έξυπνα κινητά» των πολιτών, χρησιμοποιώντας εκατοντάδες εκατομμύρια κάμερες με προγράμματα αναγνώρισης προσώπου και υποχρεώνοντας τους κατοίκους να ελέγχουν και να αναφέρουν τη θερμοκρασία του σώματος και την ιατρική τους κατάσταση, οι κινεζικές Αρχές όχι μόνο είναι σε θέση να εντοπίσουν άμεσα τους ύποπτους φορείς κορονοϊών, αλλά και τις κινήσεις τους και όποιον ήλθε σε επαφή μαζί τους. Εφαρμογές κινητών προειδοποιούν τους πολίτες για το πόσο κοντά βρίσκονται σε μολυσμένους ασθενείς», σημειώνει ο Ισραηλινός ιστορικός. Αναφέρεται ακόμη στο παράδειγμα της χώρας του, όπου ο πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου άναψε πρόσφατα το πράσινο φως στη Σιν Μπετ (υπηρεσία Εσωτερικής Ασφάλειας του Ισραήλ) να αναπτύξει τεχνολογικά εργαλεία, που συνήθως χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση τρομοκρατών, για να εντοπίζει φορείς του κορωνοϊού. Και προειδοποιεί:
«Ίσως υποστηρίξετε ότι όλα αυτά δεν είναι κάτι νέο, αφού τα τελευταία χρόνια κυβερνήσεις και εταιρείες χρησιμοποιούν τις πιο εξελιγμένες τεχνολογίες για την παρακολούθηση και τη χειραγώγηση ανθρώπων. Ωστόσο, εάν δεν προσέξουμε, η επιδημία μπορεί να σηματοδοτήσει μια σημαντική καμπή στην ιστορία της παρακολούθησης. Όχι μόνο επειδή θα μπορούσε να λειάνει το δρόμο για την ανάπτυξη εργαλείων μαζικής επιτήρησης σε χώρες που τις έχουν απορρίψει μέχρι τώρα, αλλά ακόμη περισσότερο επειδή σηματοδοτεί μια δραματική μετάβαση από την επιδερμική στην λεπτομερή παρακολούθηση.
Μέχρι τώρα, όταν το δάχτυλό σας άγγιζε την οθόνη του έξυπνου κινητού σας που είχατε κι έκανε κλικ πάνω σε ένα σύνδεσμο, η κυβέρνηση ήθελε να μάθει που ακριβώς «κλικάρατε». Αλλά με την πανδημία του κορωνοϊού μετατοπίζεται η εστίαση του ενδιαφέροντος. Τώρα η κυβέρνηση θέλει να γνωρίζει τη θερμοκρασία του δακτύλου σας και την αρτηριακή πίεση κάτω από την επιδερμίδα του.
Έκτακτη ανάγκη
Η τεχνολογία παρακολούθησης αναπτύσσεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς και αυτό που φάνταζε ως επιστημονική φαντασία πριν από 10 χρόνια είναι σήμερα κάτι το συνηθισμένο. Ας σκεφτούμε υποθετικά ότι μια κυβέρνηση απαιτεί να φορά κάθε πολίτης βιομετρικό βραχιόλι που παρακολουθεί τη θερμοκρασία του σώματος και τους καρδιακούς παλμούς 24 ώρες το 24ωρο. Τα δεδομένα που θα προκύπτουν θα αποθηκεύονται και θα αναλύονται από κυβερνητικούς αλγορίθμους. Οι αλγόριθμοι θα γνωρίζουν ότι είστε άρρωστοι, πριν ακόμα το αντιληφθείτε εσείς οι ίδιοι και θα ξέρουν επίσης πού πήγατε και ποιον συναντήσατε. Οι αλυσίδες της μόλυνσης θα μπορούσαν να μειωθούν δραστικά, ακόμα και να κοπούν. Ένα τέτοιο σύστημα θα μπορούσε ενδεχομένως να σταματήσει την επιδημία στην αρχή της σε λίγες μέρες. Ακούγεται υπέροχο, έτσι;
Το μειονέκτημα είναι, φυσικά, ότι αυτό θα προσέδιδε νομιμότητα σε ένα τρομακτικό νέο σύστημα παρακολούθησης. Αν ξέρετε, για παράδειγμα, ότι έκανα κλικ σε έναν σύνδεσμο του Fox News ( το αγαπημένο τηλεοπτικό δίκτυο του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ) και όχι σε ένα σύνδεσμο του CNN, θα έχετε μάθει κάτι για τις πολιτικές μου απόψεις και ίσως και για την προσωπικότητά μου. Αλλά αν μπορείτε να παρακολουθήσετε τι συμβαίνει με τη θερμοκρασία του σώματος μου, την αρτηριακή μου πίεση και τους καρδιακούς μου παλμούς καθώς παρακολουθώ ένα συγκεκριμένο βίντεο, μπορείτε να μάθετε τι με κάνει να γελώ, να κλαίω, και αυτό που με κάνει πραγματικά να εξοργίζομαι.
Ο θυμός, η χαρά, η ανία και η αγάπη είναι βιολογικά φαινόμενα, όπως ο πυρετός και ο βήχας. Η ίδια τεχνολογία που αναγνωρίζει τον βήχα θα μπορούσε επίσης να εντοπίσει το γέλιο. Εάν οι εταιρίες και οι κυβερνήσεις αρχίσουν να συλλέγουν κατά μαζικό τρόπο βιομετρικά δεδομένα, μπορούν να φθάσουν στο σημείο να μας γνωρίζουν πολύ καλύτερα από ό,τι γνωρίζουμε εμείς οι ίδιοι τον εαυτό μας και τότε όχι μόνον θα μπορούν να προβλέψουν τα αισθήματά μας, αλλά και να τα χειραγωγήσουν και να μας πουλήσουν ο,τι – από προϊόντα μέχρι πολιτικούς. Η βιομετρική παρακολούθηση θα καθιστούσε την κυβερνοπειρατεία στα δεδομένα της Cambridge Analytica να μοιάζει βγαλμένη από την Εποχή του Λίθου. Φανταστείτε στη Βόρεια Κορέα το 2030 να είναι υποχρεωμένοι όλοι οι πολίτες να φορούν βιομετρικό βραχιόλι 24 ώρες το 24ωρο. Όταν ακούν μια ομιλία του «Μεγάλου Ηγέτη» και το βραχιόλι συλλαμβάνει ενδείξεις θυμού, τότε θα είναι τελειωμένοι…
Θα μπορούσε, φυσικά, να υποστηρίξει κανείς την ανάγκη βιομετρικής παρακολούθησης ως προσωρινού μέτρου στη διάρκεια μιας έκτακτης κατάστασης, που θα σταματούσε με τη λήξη της. Αλλά τα προσωρινά μέτρα μέτρα έχουν την κακή συνήθεια να διαρκούν περισσότερο από τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, καθώς υπάρχει πάντα μια νέα κατάσταση έκτακτης ανάγκης που παραμονεύει στον ορίζοντα. Η πατρίδα μου, το Ισραήλ, επί παραδείγματι, κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης στη διάρκεια του πολέμου της Ανεξαρτησίας του 1948, που δικαιολόγησε μια σειρά προσωρινών μέτρων, από τη λογοκρισία του Τύπου και τη δήμευση γης, μέχρι και την παρασκευή πουτίγκας (δεν κάνω πλάκα). Ο πόλεμος της Ανεξαρτησίας έχει κερδηθεί εδώ και πολύ καιρό, αλλά το Ισραήλ δεν κήρυξε ποτέ λήξασα την έκτακτη ανάγκη και δεν κατήργησε πολλά από τα “προσωρινά” μέτρα του 1948 (εκείνο για την πουτίγκα καταργήθηκε το 2011).
Ακόμη και αν μηδενιστούν οι μολύνσεις από τον κορωνοϊό, ορισμένες διψασμένες για προσωπικά δεδομένα κυβερνήσεις θα μπορούν να ισχυριστούν ότι πρέπει να διατηρήσουν την επιτήρηση των βιομετρικών δεδομένων επειδή φοβούνται ένα δεύτερο κύμα κορωνοϊού, ή επειδή υπάρχει ένα νέο στέλεχος του Έμπολα εν εξελίξει στην κεντρική Αφρική ή επειδή . . . τέλος πάντων, αντιλαμβάνεστε…».
*Ο Γιουβάλ Νώε Χαράρι είναι Ισραηλινός ιστορικός και καθηγητής του τμήματος ιστορίας στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ. Είναι ο συγγραφέας των βιβλίων Sapiens: Μια σύντομη ιστορία του ανθρώπου (2014), και Homo Deus: Μια σύντομη ιστορία του μέλλοντος (2016)
Τα αποσπάσματα αντλήθηκαν από εκτενέστατη αναφορά στην ιστοσελίδα: iefimerida.gr - https://www.iefimerida.gr/stories/gioybal-noe-harari-o-kosmos-meta-ton-koronoio
