Στα νερά του Γαλάζιου Δούναβη

Οι νότες σε παρασύρουν σε ένα νοερό ταξίδι μέσα από τις κοιλάδες της Αυστρίας, όπου τα κάστρα συνομιλούν με τις γοργόνες και οι όχθες του Δούναβη βγάζουν στον Μέλανα Δρυμό. Ένας μαγικός κόσμος αναδύεται, με τον αέρα, τη γη και το νερό να γίνονται ένα, να χορεύουν μαζί, χωρίς βαρύτητα, χωρίς όρια. Ο Γιόχαν Στράους ο νεότερος δεν έμεινε στην ιστορία τυχαία ως ο πατέρας των βαλς. Απόδειξη ο Γαλάζιος Δούναβης στον οποίο κατάφερε να αιχμαλωτίσει τη ροή και τις εικόνες του πιο σημαντικού ποταμού της Ευρώπης, με τρόπο που ο ακροατής να νιώθει πως συμμετέχει στο ταξίδι με όλες του τις αισθήσεις.

Ο πλήρης τίτλος του βαλς των βαλς είναι Στον όμορφο γαλάζιο Δούναβη. Γράφτηκε το φθινόπωρο 1866, έπειτα από παραγγελία του διευθυντή της Ανδρικής Χορωδίας της Βιέννης, Γιόχαν Χέρμπεκ, κι έμελλε να σημαδέψει τη σύγχρονη ιστορία της Ευρώπης και να αποτελέσει τον ανεπίσημο εθνικό ύμνο της Αυστρίας. Το πλάνο ήταν να παρουσιαστεί στο καρναβάλι της Βιέννης, με στόχο την ανύψωση του ηθικού του αυστριακού στρατού που συνετρίβη πανηγυρικά το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς από τους Πρώσους στον Πόλεμο των Επτά Εβδομάδων. Εκτός από τους νεκρούς του πολέμου και τις επιπτώσεις σε πολιτικό επίπεδο, ο πόλεμος κόστισε και οικονομικά στην Αυστρία που από τη μια μέρα στην άλλη πέρασε σε εποχή κρίσης. Ποτέ πριν δεν υπήρχε μεγαλύτερη ανάγκη για μια αχτίδα ελπίδας και αισιοδοξίας. Ακριβώς αυτή την επιθυμία ήρθε να καλύψει ο Γαλάζιος Δούναβης, υπενθυμίζοντας τις καλύτερες εποχές που έζησε η χώρα.

Ο Γιόχαν Στράους ο νεότερος (25 Οκτωβρίου 1825 - 3 Ιουνίου 1899), που έμελλε να γίνει ο πιο γνωστός των Στράους, ήδη βρισκόταν στο απόγειο της δόξας του όταν κλήθηκε να γράψει τον Γαλάζιο Δούναβη. Σε εκείνον οφείλουμε τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του μουσικού πολιτισμού της Αυστρίας, όπως πέρασε στους αιώνες, δηλαδή τη λικνιστική διάθεση, τη μελωδικότητα, την ξεχωριστή ευαισθησία στην ενορχήστρωση και στο ρυθμό. Τα βαλς του υπήρξαν αντικείμενο μελέτης από μεγάλους μουσουργούς όπως ο Λιστ, ο Βάγκνερ και ο Μπραμς. Ο Στράους συνέθεσε τη μουσική του Γαλάζιου Δούναβη και την αφιέρωσε στον ελληνικής καταγωγής μαικήνα των τεχνών και μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Χορωδίας, Νικόλαο Δούμπα.

Οι εικόνες που είχε στο μυαλό του όταν συνέθεσε το έργο προέρχονται από ένα ποίημα που είχε γράψει ο Καρλ Ίσιντορ Μπεκ, για να εξυμνήσει την ομορφιά του ποταμού που διέσχιζε τις κοιλάδες της πατρίδας του της Μπάγια (και όχι της Βιέννης). Ο Γιόζεφ Βάιλ, αστυνομικός και μέλος της χορωδίας, ανέλαβε να γράψει τους στίχους, που θεωρήθηκαν υποδεέστεροι της μουσικής και αντικαταστάθηκαν με εκείνους που έγραψε το 1890 ο αυστριακός δικηγόρος και συνθέτης Φραντς φον Γκέρνερτ. Ωστόσο, είναι τόση η δύναμη της μουσικής, που το κοινό αγάπησε τον Γαλάζιο Δούναβη άνευ στίχων.

Την πρώτη φορά που παρουσιάστηκε το έργο, στις 13 Φεβρουαρίου 1867, στην αίθουσα Ντιάνα της Βιέννης, ο Στράους απογοητεύτηκε. Περίμενε ότι το κοινό θα αγκάλιαζε το έργο του, όμως η υποδοχή ήταν χλιαρή. Στην παρουσίαση που έγινε την ίδια χρονιά στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού, κι αφού αφαιρέθηκαν οι στίχοι, το έργο αποθεώθηκε. Λίγους μήνες μετά ακολούθησε η παρουσίαση στο Κόβεντ Γκάρντεν του Λονδίνου, στις 21 Σεπτεμβρίου 1867. Το αμερικανικό ντεμπούτο του έργου έγινε στη Βοστώνη πέντε χρόνια μετά, στις 17 Ιουνίου 1872, στο Ιωβηλαίο για την Παγκόσμια Ειρήνη, στο οποίο συμμετείχε ορχήστρα 2.000 μουσικών και 20.000 χορωδοί, υπό τη διεύθυνση του Ιρλανδού αρχιμουσικού Πάτρικ Σάρσφιλντ Γκίλμορ. Παντού γνώρισε τόσο μεγάλη επιτυχία, που ο Στράους χαρακτηρίστηκε ο Ναπολέων των συνθετών.

Κανένα άλλο μουσικό έργο δεν έχει συνδεθεί περισσότερο με την Αυστρία. Κατά τη διάρκεια της απελευθέρωσης της χώρας από τους Ναζί, στις 29 Απριλίου 1945 ανακρούσθηκε ως επίσημος ύμνος, ενώ κάθε χρόνο το έργο κλείνει την καθιερωμένη Πρωτοχρονιάτικη Συναυλία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης. Γιατί όπως έλεγε κι ο Μπερλιόζ «Η Βιέννη χωρίς τον Στράους είναι όπως η Αυστρία, χωρίς τον Δούναβη».

• Στο βίντεο, ο Χέρμπετ Φον Κάραγιαν διευθύνει την Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βιέννης, στην Πρωτοχρονιάτικη συναυλία του 1987, σε μια εκτέλεση του έργου που θεωρείται κορυφαία.