Οι «νέες αρρώστιες της ψυχής»

Στρες, αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη, κρίσεις πανικού είναι μερικές μόνο από τις συνέπειες στην ψυχολογία των πολιτών λόγω της πανδημίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία έρευνας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής φαίνεται ότι «μερικοί άνθρωποι εκμεταλλεύθηκαν τις ευκαιρίες που δημιουργήθηκαν από την τηλεργασία, την τηλεκπαίδευση, τα lockdown και άλλες απαγορεύσεις και διέθεσαν περισσότερο χρόνο στα αγαπημένα τους άτομα, άλλοι όμως υπέστησαν και υφίστανται ισχυρές ψυχολογικές πιέσεις». Δεν εμβαθύνει η έρευνα, απλά κάνει έναν ισοσκελισμό ζημιών και κερδών, παρενεργειών και ωφελειών!  

Ούτε γίνεται αναφορά στις «νέες αρρώστιες της ψυχής», που είχαν ήδη αρχίσει να εμφανίζονται πριν την πανδημία. Η μοναξιά δεν είναι τωρινό φαινόμενο, ούτε η έλλειψη ουσιαστικής επαφής και επικοινωνίας. Απλά τώρα οξύνθηκαν. Και πριν είχαμε δυσάρεστα συναισθήματα που προέκυπταν από τον περιορισμό στο σώμα μας*, από τον περιορισμό σ’ ένα σπίτι-φυλακή ή σ’ ένα δωμάτιο-κελί, ζώντας διαμεσολαβημένα, μέσα από την τηλοψία, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τις ταινίες, τις σειρές, ... Ένα ολόκληρο χωροχρονικό φαντασιακό πεδίο κατασκευάστηκε για να ανταποκριθεί στον περιορισμό, για να ξεπεραστεί η ακινητοποίηση του σώματος, για να μετατοπιστεί η σκέψη, να "πετάξει" μακριά και να κατευνάσει το σοκ από την ψυχική αδράνεια, από την έλλειψη επαφής.

Και πριν ζούσαμε μέσα στην μεγάλη ψευδαίσθηση, με διαμεσολαβημένες εικόνες, ανίκανοι να αισθανθούμε, όπως «ο θεατρίνος του Ντιντερό, ο Ντιντιέ, που μιμείται εκπληκτικά τις αισθήσεις, αλλά δεν αισθάνεται..."**. Αυτός που καταναλώνει μόνο εικόνες, μη ζώντας πραγματικά για να μπορέσει να τις αισθανθεί, να τις σκεφθεί, να τις φαντασιωθεί, θα ακρωτηριαστεί συναισθηματικά. Αυτή η νέα αρρώστια της ψυχής, λέγεται «φαντασιωσική αναστολή».

Κλεισμένος στον εαυτό του αλλά και έγκλειστος στο σπίτι του ο άνθρωπος γίνεται ένας παθολογικός ναρκισσιστής, επικίνδυνος για τους κοντινούς του(έξαρση ενδοοικογενιακής βίας), δυστυχισμένος και παραπονούμενος μόνο και μόνο για να ικανοποιηθεί καλύτερα μέσα στο ίδιο του το παράπονο. Κάτοικος ενός αποσπασματικού χωροχρόνου δεν αναγνωρίζει στον εαυτό του μια φυσιογνωμία, και συρρικνωμένος καθώς είναι μόνο σ’ ένα κομμάτι του, πορεύεται μ’ έναν «ψευδή εαυτό»(faux-self), ανάμεσα στην νεύρωση και την ψύχωση(border-line). Ο θεατρίνος Ντιντιέ καταναλώνει την εικόνα του όπως ο κανίβαλος τα σωθικά του. Κι αυτό γιατί ο περίκλειστος ψυχικός χώρος αδυνατεί να μετουσιωθεί σε μια «πράξη σκέψης», σε μια «γλωσσική πράξη» και να μεταβιβαστεί στον άλλον, στο επίπεδο της ουσιαστικής επικοινωνίας και των πραγματικών σχέσεων.***

 Οι ψυχικές διαθέσεις πνίγονται μέσα στην τηλεπικοινωνιακή παλίρροια… «Η ψυχική ζωή… ταλαντεύεται πλέον ανάμεσα στα σωματικά συμπτώματα(σ.σ. η αρρώστια ή ο φόβος της) και στην εικονοποίηση των επιθυμιών(ονειροπόληση μπροστά στην τηλεόραση). Βυθισμένος (ο άνθρωπος) σε αυτή την κατάσταση, μπλοκάρει, αναστέλλεται, πεθαίνει…»****.

Οι νέοι/ες

Άνθρωποι μεγάλης ηλικίας που έζησαν, που έχουν βιωμένες εικόνες και ιστορίες να αφηγηθούν, που έχουν μία vita activa να τροφοδοτεί την vita contemplativa, βυθίζονται στον μηρυκασμό εικόνων και βιοστοριών, συστήνοντας την μυθιστορία τους, το «μυθιστορηματικό χρονικό» τους, που έχει μία αληθινή βάση, τα res factae, τα πραγματικά δηλαδή γεγονότα, και την «προοπτική» που δίνει στα πραγματικά γεγονότα η φαντασία του καθενός και της καθεμιάς (τα res fictae, τα φανταστικά γεγονότα). Με αυτά τα υλικά «γράφουμε» το ιστορικό μυθιστόρημα του εαυτού μας, από εδώ προκύπτει ο «μύθος» μας, λιγότερο ή περισσότερο αληθινός, ο ψευδής ή πραγματικός μας εαυτός.

Αλλά αν αυτοί/ες που έχουν ζήσει, οι άνθρωποι μεγάλης ηλικίας μπορούν να «γεμίσουν» τον εγκλεισμό ή τον περιορισμό της επαφής με φαντασιακά υποκατάστατα, τι γίνεται με τους νέους/ες που δεν έχουν ζήσει, που δεν έχουν μία «ενεργή ζωή» που να τροφοδοτεί την φαντασιακή ζωή και τα συναισθήματά τους; Δεν έχει γίνει μία έρευνα ειδικά για τους νέους/ες. Πάντως, οι νέοι αντιδρούν. Συναντώνται στις πλατείες, στα σπίτια, παντού όπου μπορούν, όχι μόνο γιατί δεν θέλουν μια ζωή χωρίς νόημα, μια ζωή χωρίς άγγιγμα, χωρίς επαφή, αλλά γιατί αλλιώς θα τρελαθούν.

 Οι μηχανικοί ψυχών

Για να στηρίξει την ακρωτηριασμένη υποκειμενικότητα το σύστημα θα προσφέρει τα "δεκανίκια της ψυχής", τους "μηχανικούς ψυχών", τους παπάδες, τους ψυχολόγους και μακροπρόθεσμα το σχολείο, καθώς και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης-φυλακές! Στα τελευταία εγκλείονται οι anormaux(Φουκώ), οι "απροσάρμοστοι", οι «αλήτες», οι διαφορετικοί, οι ανοίκειοι. Στους ανοίκειους, στους «ξένους» προστίθενται οι «ξένοι των ξένων», οι πρόσφυγες, οι άνθρωποι των αλλεπάλληλων αποκλεισμών, οι υποψήφιοι για όλες τις τιμωρίες, οι "homo sacer", οι μαντρωμένοι στις φυλακές και στα στρατόπεδα, καθώς και στα γκέτο, όπως οι Ρομά.

Στον καιρό του Μεγάλου Φόβου, καθένας περιορίζεται στον φοβισμένο του εαυτό. Ο αρμός της κοινωνικής σύγκλισης είναι ο φόβος και η κοινωνία αποτελείται από άτομα, που φοβάται το ένα το άλλο. Ο Κάφκα αυτο-εγκλείεται και «κρύβεται», συρρικνούμενος σε κατσαρίδα. Αλλά το άτομο δεν φοβάται μόνο τους άλλους, φοβάται και τον ίδιο του τον εαυτό:  «Σαν άνθρωπος είμαι ένας, όμως ο φόβος μ’ έχει κόψει σ’ εκατό κομμάτια. Κι όσο μεγαλύτερος είναι ο φόβος τόσο μαζεύομαι σ’ ένα μόνο κομμάτι. Κι ο φόβος δεν αφήνει όλα αυτά τα κομμάτια να συγκεντρωθούν, να γίνουν ένα», λέει κάποιος στον ψυχαναλυτή του*****. 

Και το ερώτημα που τίθεται είναι: Θα δεχθούμε αυτό που εξορίζει τον άνθρωπο από την αλήθεια του κόσμου; Θα υποταχθούμε, τελικά, σ’ αυτή τη δυστοπία χωρίς έναν σπασμό, χωρίς μία αντίδραση;

*https://www.lesinrocks.com/2020/04/06/actualite/actualite/journal-du-confinement-jour-15/

**Τζούλια Κρίστεβα, Οι νέες αρρώστιες της ψυχής, 1996, σελ. 32

*** στο ίδιο, σελ. 62

*****Νίκος Σιδέρης, Ψιχία ψυχής