Αθαμάνιο, ένα χωριό με ιστορία

Το Αθαμάνιο είναι χωριό του νομού(Περιφερειακής Ενότητας πλέον) Άρτας και Διαμέρισμα του Δήμου Αθαμανίας.

Ο Δήμος Αθαμανίας είναι ο δεύτερος Δήμος σε πληθυσμό μετά τον Δήμο Αρταίων και ο πρώτος σε μέγεθος (304.979 στρέμματα) Δήμος του Νομού, ενώ το Αθαμάνιο είναι το μεγαλύτερο δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου (30.030 στρέμματα). Βρίσκεται  στους πρόποδες των Τζουμέρκων, σε υψόμετρο 760μ., και απέχει 63χλμ από την Άρτα. Περιλαμβάνει τους οικισμούς: το Αθαμάνιο, τα Αμπέλια, η Κορακάδα, το Παλαιοχώρι, ο Πλάτανος,η Σκαλούλα, το Τελήσι.

Είναι κτισμένο αμφιθεατρικά στις παρυφές των Τζουμέρκων (Αθαμανικά Όρη): η κορυφή που βρίσκεται πάνω από το χωριό έχει υψόμετρο 2.393 μέτρα. Υψομετρικά το κέντρο του χωριού βρίσκεται στα 756 μέτρα, λόγω όμως της μορφολογίας του εδάφους είναι κτισμένο από υψόμετρο 620μ έως 1042μ. Γεωγραφικά τοποθετείται στο τμήμα των ανατολικών Τζουμέρκων και σε απόσταση 15 χλμ από τον ποταμό Αχελώο, που αποτελεί και το φυσικό σύνορο με τον Νομό Τρικάλων.

Η περιοχή του Δήμου Αθαμανίας στους μυθικούς και προϊστορικούς χρόνους αποτελούσε τμήμα της χώρας των Αθαμάνων  η οποία εκτεινόταν μεταξύ Ηπείρου, Θεσσαλίας και Δυτικής Στερεάς Ελλάδας. Οι Αθαμάνες, ηπειρωτικό φύλο που κατοικούσαν στην ορεινή περιοχή των Αθαμανικών Ορέων (Τζουμέρκα) και των βορειοανατολικών Αγράφων, οφείλουν το όνομά τους στο μυθικό βασιλιά Αθάμαντα, που ήρθε από τον Ορχομενό της Βοιωτίας, εγκαταστάθηκε και βασίλευσε στην περιοχή. Έτσι πήρε το όνομά του και το χωριό.

Κατά τους ιστορικούς χρόνους, οι Αθαμάνες αναφέρονται πρώτη φορά το 395 π.Χ., ενισχύοντας την τετραπλή συμμαχία Κορίνθου, Άργους, Αθήνας και Θήβας. Στρατευμένοι ή μισθοφόροι πολεμιστές, εκστρατεύουν στην Ιταλία υπό τον βασιλιά Πύρρο κατά τη δεύτερη περίοδο της βασιλείας του (296-272 π.Χ.).

Με την κυριαρχία των Ρωμαίων (167 π.Χ.), η Αθαμανία και όλη η Ήπειρος αρχικά συγχωνεύεται με τη Μακεδονία, αποτελώντας ρωμαϊκή επαρχία, ενώ μετά την υποταγή και της υπόλοιπης Ελλάδας το 146 π.Χ., προσαρτήθηκε στην επαρχία Αχαΐας.

Από τον 3ο μέχρι και τον 11ο αιώνα, Κέλτες, Βάνδαλοι, Οστρογότθοι, Σλάβοι, Νορμανδοί, Βούλγαροι και άλλοι επιδρομείς θα ερημώσουν πολλές φορές την περιοχή των Τζουμέρκων. Η Αθαμανία, στα χρόνια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, αποτέλεσε αρχικά μέρος του Θέματος Νικόπολης και αργότερα τμήμα του ισχυρού Δεσποτάτου της Ηπείρου (1204-1449), ενισχύοντάς το οικονομικά και στρατιωτικά.

Μετά την κατάληψη της Άρτας από τους Τούρκους το 1449, η περιοχή των Τζουμέρκων προβάλλει αντίσταση και παραμένει ανεξάρτητη μέχρι το 1479, οπότε και αναγνωρίζει την τουρκική κυριαρχία, διατηρώντας όμως σημαντικά προνόμια ως ημιανεξάρτητη, αυτοδιοικούμενη κοινότητα. Κατά τον 17ο αιώνα, τα προνόμια περιορίζονται, οι φόροι αυξάνονται ενώ η περιοχή δοκιμάζεται από ληστείες και διωγμούς.

Από το 1696, οπότε τα χωριά της περιοχής των Τζουμέρκων και της ευρύτερης περιοχής οικειοθελώς τίθενται υπό την προστασία των Ενετών με την υποχρέωση πληρωμής φόρου, και ιδιαίτερα μετά τη συνθήκη του Κάρλοβιτς μεταξύ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και Βενετίας το 1699, μια νέα περίοδος ανασυγκρότησης και ανοικοδόμησης της περιοχής αρχίζει. Ανασυγκροτούνται οικισμοί, οικοδομούνται μοναστήρια, εκκλησίες,  επισκευάζονται υδραγωγεία, νερόμυλοι κλπ.

Γεγονότα που σημαδεύουν την περιοχή των Τζουμέρκων κατά τον 18ο αιώνα είναι τα Ορλωφικά το 1770 και η άνοδος στην εξουσία του Αλή Πασά το 1785. Η συμμετοχή των Τζουμέρκων στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 είναι αξιόλογη. Στο μοναστήρι του Αγ. Γεωργίου στο Βουργαρέλι το Μάιο του 1821 συγκεντρώθηκαν οι οπλαρχηγοί των Τζουμέρκων και Ραδοβυζίων (Γεώργιος Καραϊσκάκης, Γώγος Μπακόλας κ.ά.) και κήρυξαν την επανάσταση της Άρτας. Από τότε, αρκετά επαναστατικά κινήματα σημειώνονται στην περιοχή των Τζουμέρκων και αρκετές μάχες διεξάγονται μέχρι το 1881, οπότε και γίνεται η προσάρτηση της περιοχής και της Άρτας στην ελεύθερη ελληνική επικράτεια.

Τα πολεμικά γεγονότα του 20ου αιώνα (Βαλκανικοί πόλεμοι και οι δυο Παγκόσμιοι Πόλεμοι) και ιδιαίτερα η Κατοχή 1941-1944 και η δράση των αντιστασιακών δυνάμεων ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ στην περιοχή κατά τον Εμφύλιο σημαδεύουν την περιοχή των Τζουμέρκων με σημαντικές ανθρώπινες απώλειες και καταστρεπτικές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες.

Η εσωτερική και η εξωτερική μετανάστευση τις επόμενες δεκαετίες θα μειώσουν ακόμα περισσότερο το ανθρώπινο δυναμικό του Δήμου Αθαμανίας, κατά συνέπεια και του χωριού Αθαμανίου.

Το παλιό όνομα του Αθαμανίου είναι Λουψίστα, και άλλαξε το 1950. Μετά την Επανάσταση του 1821, η πρώτη οριοθέτηση των συνόρων άφησε την Ήπειρο ως τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέχρι το 1881, οπότε κι έγινε η προσάρτηση της περιοχής της Ηπείρου. Όμως, οι Τούρκοι που είχαν στην ιδιοκτησία τους αυτές τις περιοχές και τα χωριά είχαν πουλήσει τις εκτάσεις αυτές σε πλούσιους Έλληνες.

Αγοραστές των χωριών της Άρτας και των Τζουμέρκων ήταν ο Χρηστάκης Ζωγράφος, ο οποίος ήταν εκείνη την εποχή προμηθευτής του τουρκικού στρατού, και ο Κωνσταντινος Καραπάνος, γαμπρός του Χρηστάκη Ζωγράφου και γιος του Γεράσιμου Καραπάνου, αρχιεπιστάτη των κληρονόμων του Μουσταφά Πασά, μεγάλου αξιωματούχου της Τουρκίας, έμπιστου συνεργάτη του σουλτάνου Αβδούλ Αζίζ και ιδιοκτήτη περιοχών της Θεσσαλίας και της Δυτικής Μακεδονίας.

Οι δύο αυτές οικογένειες συγγένεψαν μεταξύ τους παντρεύοντας τους απογόνους τους κι έτσι έγινε μεταβίβαση περιουσίας, που περιελάμβανε κάποια χωριά, όπως το Αθαμάνιο, τα οποία και πάλι υπέφεραν από την καταπίεση και τη βαριά φορολογία των νέων ιδιοκτητών. Οι κάτοικοι αποφάσισαν να αγοράσουν οι ίδιοι μόνοι τους το δικό τους χωριό, πρόταση την οποία αποδέχτηκε ο Καραπάνος.

Το συμβόλαιο αγοραπωλησίας συντάχθηκε στις 16 Ιουνίου 1883 (αρ. 1486) και το συμφωνηθέν ποσό ήταν 4.500 χρυσές λίρες, εξοφλητέο μέχρι το 1891. Παρά τις προσπάθειες για εξόφληση του τελικού ποσού, το συμβόλαιο διαλύθηκε και τα δικαιώματα χάθηκαν. Οι αρχικοί ιδιοκτήτες δέχτηκαν να πουλήσουν το Αθαμάνιο στους κατοίκους του μέσω εγγυητή (26 Σεπτεμβρίου 1898) και εξόφληση σε 33 χρόνια. Την ψιλή κυριότητα ανέλαβε το κράτος, την οποία ανέκτησαν οι κάτοικοι του χωριού το 1998.

Πληθυσμιακά αποτελείται από κατοίκους άνω των 45 ετών σε ποσοστό πάνω από 60%, ενώ οι νέοι ασχολούνται κατά κύριο λόγο με την κτηνοτροφία και τις κατασκευές. Τα τελευταία χρόνια, γίνεται μια προσπάθεια επενδύσεων στον αγροτουρισμό μέσω Περιφερειακών Προγραμμάτων Ανάπτυξης και επενδυτικών Προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με αποτέλεσμα το χωριό επί του παρόντος να έχει τη δυνατότητα φιλοξενίας και σίτισης επισκεπτών.

Η ομορφιά του ορεινού όγκου των Τζουμέρκων και αρκετά σημεία αρχαιολογικού ενδιαφέροντος αποτελούν σημαντικό πόλο έλξης για τους επισκέπτες. Υπάρχουν αρκετά μονοπάτια που προσφέρονται για ορειβασία και σημεία πάνω από το χωριό για αναρρίχηση. Σε απόσταση 3 χιλιομέτρων και σε υψόμετρο 960 μ. λειτουργεί πίστα αγώνων Παραπέντε. 

Μνημεία – Μουσεία: 

         Γεφύρι στα Χατζηγιαννέικα. Χρονολογία Οικοδόμησης 1910.

         Γεφύρι στο Κορφίτο  Μονότοξο.

         Γεφύρι στο Μεγάλο Λαγκάδι  Μονότοξο. Χρονολογία Οικοδόμησης 1890 

·        Ιερός Ναός Κοίμησης Θεοτόκου 

Πολιτιστικές εκδηλώσεις - Πανηγύρια

Πανηγύρια:

·        Κοίμηση της Θεοτόκου - 15 Αυγούστου στο Αθαμάνιο

·        Αποτομή της Κεφαλής του Ιωάννου του Προδρόμου - 29 Αυγούστου στο Αθαμάνιο

·        Αγίας Κυριακής - 7 Ιουλίου στην Κορακάδα

·        Αγίας Παρασκευής - 26 Ιουλίου στο Παλαιοχώρι

Πληροφορίες: ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ ΑΘΑΜΑΝΙΟ ΑΡΤΑΣ