Δεν υπάρχουν απόψεις στις θετικές επιστήμες

Οι Θετικές Επιστήμες έχουν την φήμη δύσκολων επιστημονικών πεδίων τα οποία απαιτούν πολύ ευφυείς ανθρώπους για να τα κατανοήσουν και να τα καλλιεργήσουν. Μοιραία, λαμβάνοντας υπ' όψιν την προαιώνια αντιπαλότητα μεταξύ των θετικών επιστημόνων και την (άδικη) απαξίωση, συχνά, των θεωρητικώνσυνάδελφων τους, τα πεδία των κοινωνικών επιστημών θεωρούνται περισσότερο “εύκολα” με χαμηλότερες απαιτήσεις για όσους τα θεραπεύουν. Η αλήθεια είναι μάλλον ανάποδα και αυτό αποδεικνύεται χωρίς μεγάλη δυσκολία.

Ο θετικός επιστήμονας διαθέτει αντικειμενικά πλεονεκτήματα και εργαλεία.

Για παράδειγμα, ένας αεροναυπηγός γνωρίζει ότι για να μπορέσει να απογειωθεί το αεροπλάνο του, απαιτείται η τροφοδοσία συγκεκριμένων παραμέτρων πτήσης με προκαθορισμένες τιμές ή εύρος τιμών: ταχύτητα αποκόλλησης από το έδαφος, ελάχιστο μήκος διαδρόμου, μέγιστο φορτίο, μέγιστη ταχύτητα πλάγιων ανέμων, πίεση, θερμοκρασία ατμόσφαιρας. Το πλεονέκτημα για τον μελετητή ή χειριστή είναι η ύπαρξη αναλλοίωτου φυσικού φαινομένου (το οποίο κρύβεται πίσω από τον σχεδιασμό και το πείραμα) μη-εξαρτώμενου από τον ανθρώπινο παράγοντα: “είτε είμαι ο σχεδιαστής ή ο πιλότος, είτε άλλος, εάν όλες οι παράμετροι έχουν τις απαιτούμενες ακριβείς τιμές ή ευρίσκονται μέσα στο επιθυμητό εύρος τιμών, το φυσικό φαινόμενο Bernoulli θα ενεργοποιηθεί και θα αποκολλήσει το αεροπλάνο από το έδαφος”.

Βασικό εργαλείο εξαγωγής αντικειμενικών συμπερασμάτων στις θετικές επιστήμες, είναι απαραίτητα η ακριβής επανάληψη ενός πειράματος, αναμένοντας ακριβώς τα ίδια αποτελέσματα. Στο παράδειγμά μας, οσχεδιαστής/πειραματιστής αναγνωρίζει μία προς μία τις παραμέτρους οι οποίες υπεισέρχονται στην παρθενική πτήση και για την επαναληπτική πτήση τους δίνει τις ίδιες τιμές. Εάν μία σημαντική παράμετρος δεν ληφθεί υπ’ όψιν ή της δοθεί άλλη τιμή (π.χ. η ταχύτητα απογείωσης είναι χαμηλότερη της ελαχίστης), το αεροπλάνο δεν θα απογειωθεί ποτέ. Αυτή η κατάσταση ON–OFF (ισχύει–δεν ισχύει, δεν υπάρχει η έννοια “ολίγον έγκυος”), προφυλάσσει σε υπέρτατο βαθμό τον θετικό επιστήμονα από ένα ψευδές αποτέλεσμα, το οποίο θα εξαπατήσει αυτόν και τους χρήστες. Αντιθέτως, τα “ψευδώς αληθή” όπως και τα “αληθώς ψευδή” συμπεράσματα, είναι αρκετά συνηθισμένα στις μη-θετικές επιστήμες, όπως φαίνεται και στην συνέχεια.

Οι κοινωνικές επιστήμες κινούνται σε ένα άλλο Σύμπαν, εξαιρετικά πολύπλοκο.

Σε κοινωνίες με αντικρουόμενα οικονομικά συμφέροντα (π.χ. καπιταλισμός), δεν υπάρχει αντικειμενικό πρότυπο “αυτό είναι σωστό, αυτό είναι λάθος”. Εάν αποφασίσει κάποιος να ασχοληθεί π.χ. με εμπόριο αγροτικών προϊόντων, αναφύονται ένα σωρό προβλήματα τα οποία απαιτούν δύσκολους χειρισμούς σε πραγματικό χρόνο, ισορροπώντας σε ένα αβέβαιο έδαφος: η αλυσίδα ‘παραγωγή–συσκευασία-προώθηση στον καταναλωτή’ εξαρτάται από συμφωνίες με όλους τους εμπλεκόμενους, καιρικές συνθήκες, ζιζάνια, κυβερνητικούς κλυδωνισμούς, τραπεζικό κούρεμα, πληθωρισμό, μνημόνια και πολλά-πολλά άλλα. Δεν υπάρχει επιβεβαιωτικό πείραμα. Δεν είναι δυνατόν π.χ. να επαναληφθεί η ίδια αλυσίδα, σε μεταγενέστερο χρόνο, λειτουργώντας σε καιρικές, βιολογικές και πολιτικές συνθήκες πανομοιότυπες με τις αρχικές. Στην καλύτερη περίπτωση, η πρόβλεψη θα δίνει μόνο αδρές τάσεις.

Αυτός είναι και ο κύριος λόγος για τον οποίο “επιτρέπεται” στους μη-θετικούς επιστήμονες να διαφωνούν και να ερίζουν. Ανάλογα με την γνώση, Παιδεία, προσωπικό συμφέρον και ταξική αντίληψη, καθορίζει, ο καθένας από την σκοπιά του, π.χ. “πόσο θα κυμανθεί ή θα πρέπει να κυμανθεί η τιμή του προϊόντος στον παραγωγό και η τελική τιμή στον καταναλωτή”, λαμβάνοντας υπ’ όψιν κάποιες παραμέτρους και αγνοώντας ή και παραβλέποντας (κάποιοι και εσκεμμένα), άλλες. Πιστεύω ακράδαντα ότι όσο ανεβαίνει το επίπεδο της Παιδείας μας και παράλληλα οι παραγωγικές δυνάμεις (οι εργαζόμενοι ως σύνολο) γίνονται με τους αγώνες τους κύριοι των μέσων παραγωγής (των εργαλείων της δουλειάς τους), τόσο οι αναγκαίες παράμετροι κατανόησης και λύσης των κοινωνικών θεμάτων (από τα νομικά έως τα οικονομικά θέματα) θα μειώνονται, θα γίνονται απλούστερες και οι γνώμες θα συγκλίνουν, καθώς τα όνειρα θα γίνονται όλο και πιο κοινά.

“Εμείς των θετικών επιστημών” δεν έχουμε την πολυτέλεια των πολυδιάστατων θέσεων και απόψεων. Σύμφωνα με την βασική Αρχή του πεδίου μας,“Για να γίνεται αποδεκτή ως ορθή μία θέση, αυτή θα πρέπει να αποδεικνύεται πειραματικά και ταυτόχρονα άλλη ερευνητική ομάδα, ανεξάρτητη της πρώτης, θα πρέπει με τις ίδιες πειραματικές συνθήκες, παραμέτρους και αριθμητικές τιμές αυτών, να καταλήγει ακριβώς στα ίδια συμπεράσματα”.

Με άλλα λόγια, οι θετικοί επιστήμονες οφείλουν να μην έχουν προσωπικό λόγο. Δεν πρέπει να πιστεύουν, αλλά να γνωρίζουν. Δεν πρέπει να εξαρτάται η αντικειμενικότητα των συμπερασμάτων τους από την ευφράδειά τους. Δεν πρέπει να πείθουν, αλλά να εξηγούν. Και όταν διαφωνούν για ένα συγκεκριμένο θέμα του Φυσικού Κόσμου, ας θυμόμαστε ότι υποχρεωτικά ο ένας από τους δύο έλαβε ατυχώς υπ’όψιν  του ορθά, λιγότερες παραμέτρους από τον άλλο…

*Ο Κώστας Κάππας είναι καθηγητής Ιατρικής Φυσικής - Ακτινοφυσικής του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας και του Ιατρικού Τμήματος Πανεπιστημίου Θεσσαλίας