Γιατροί-ποιητές: Ποίηση στην εντατική

 Η ποίηση θεραπεύει, επουλώνει τις πληγές της ψυχής, διαβάζω σ’ ένα αφιέρωμα των Los Angeles Times 1.

Η οθόνη κλίνης του ασθενή αρχίζει να κουδουνίζει, ο Δρ. John Patrick Murray σπεύδει στη μονάδα εντατικής θεραπείας. Στην λάμψη των φώτων που αναβοσβήνουν, ελέγχει την έγχυση, η οποία παρέχει φυσιολογικό ορό και αντιβιοτικά. Πρέπει να βοηθήσει τον ασθενή, να σταματήσει τους σπασμούς και να αντιμετωπίσει τον φόβο του για το άγνωστο - μια κατάσταση γνωστή σε αυτούς που εργάζονται σε μονάδες εντατικής θεραπείας. Μετά κάθεται και γράφει:

«Συντρίβω ένα μπουκέτο

Χρυσάνθεμα

…

και σου ψιθυρίζω

επέστρεψε σε μένα

επέστρεψε σε μένα

επέστρεψε σε μένα…»

 Η λεπτή αποστολή του Δρ Murray είναι να κρατήσει τον ασθενή ζωντανό όλη τη νύχτα.

"Τα λουλούδια μπορούν να επουλώσουν πληγές", όπως και η ποίηση, λέει. Το «Μπουκέτο», είναι ένα ποίημα εμπνευσμένο από διάφορες εμπειρίες σε μια μονάδα εντατικής θεραπείας. Ο Murray φαντάζεται ένα παράλληλο σύμπαν όπου τα λουλούδια μπορούν να επουλώσουν πληγές. Αυτό το κείμενο δημοσιεύθηκε πέρυσι στην Εφημερίδα της Αμερικανικής Ιατρικής Ένωσης (JAMA).

«Καιόμενοι» γιατροί

Σήμερα, στη μάχη με την πανδημία η διάκριση μεταξύ γιατρών, νοσηλευτών και ασθενών χάνεται. Είναι και οι γιατροί που κινδυνεύουν καθώς «πέφτουν στη φωτιά» χωρίς προστασία. Εδώ δεν υπάρχει η ανάγκη ενεργοποίησης της ενσυναίσθησης του γιατρού καθώς υπάρχει ταύτιση με τον ασθενή. Είναι εν δυνάμει ασθενής και ο ίδιος ο γιατρός. Γι’ αυτό το να μιλάει κανείς για τους γιατρούς-ποιητές την ώρα που καίγονται και οι δυο, θεραπευτής και ασθενής, μοιάζει υπερβολή.

Εδώ ταιριάζει περισσότερο ο «καιόμενος» ιδεολόγος (γιατρός) του Τάκη Σινόπουλου (ποιητής-γιατρός) 2:

« Κοιτάχτε! Μπήκε στη φωτιά! Είπε ένας από το πλήθος.

Γυρίσαμε τα μάτια γρήγορα.

Ήταν στ’ αλήθεια αυτός που απόστρεψε το πρόσωπο, όταν του

μιλήσαμε. Και τώρα καίγεται. Μα δε φωνάζει βοήθεια.

Διστάζω. Λέω να πάω εκεί. Να τον αγγίξω με το χέρι μου.

Είμαι από τη φύση μου φτιαγμένος να παραξενεύομαι.

Ποιος είναι τούτος που αναλίσκεται περήφανος;

Το σώμα του το ανθρώπινο δεν τον πονά;

Η χώρα εδώ είναι σκοτεινή. Και δύσκολη. Φοβάμαι.

Ξένη φωτιά μην την ανακατεύεις, μου είπαν.

 Όμως εκείνος καίγονταν μονάχος. Καταμόναχος.

Κι όσο αφανίζονταν τόσο άστραφτε το πρόσωπο.

Γινόταν ήλιος.

Στην εποχή μας όπως και σε περασμένες εποχές

άλλοι είναι μέσα στη φωτιά κι άλλοι χειροκροτούνε.

Ο ποιητής μοιράζεται στα δύο.»

Πολλοί γιατροί είναι πεπεισμένοι ότι η ποίηση είναι ο καλύτερος τρόπος να κατανοήσουμε την ευθραυστότητα, την ανθεκτικότητα και την καθολικότητα της ανθρώπινης κατάστασης.

Στις αρχές του 19ου αιώνα ο John Keats εγκατέλειψε μια καριέρα στην ιατρική για να επικεντρωθεί στη γραφή. Ο Oliver Wendell Holmes Sr. ("Ο Chambered Nautilus") έγραψε ποιήματα σε όλη την ιατρική του σταδιοδρομία. Ο William Carlos Williams άσκησε παιδιατρική και γενική ιατρική για πάνω από 40 χρόνια, κέρδισε το πρώτο Εθνικό Βραβείο Βιβλίου για την ποίηση το 1950 και του απονεμήθηκε μεταθανάτια το βραβείο Pulitzer για την ποίηση το 1963.

Δεδομένου ότι οι γιατροί καθιέρωσαν σύγχρονα ιατρικά περιοδικά τον 19ο και τον 20ό αιώνα, οι εκδότες άρχισαν να συμπεριλαμβάνουν την ποίηση παράλληλα με τις συζητήσεις για χειρουργικές τεχνικές και διατριβές για νέες θεραπείες.

"Στην ιατρική συναντάμε καταστάσεις όπου οι ασθενείς μας βρίσκονται σε μερικές από τις πιο σημαντικές στιγμές της ζωής τους, είτε πρόκειται για γεννήσεις είτε για το τέλος της ζωής τους", λέει ο Dr. Rafael Campo, υπέυθυνος ποίησης της JAMA και γιατρός στο Harvard Medical School και το ιατρικό κέντρο Beth Israel Deaconess στη Βοστώνη.

"Πιστεύω ότι γι’ αυτό η JAMA άρχισε πραγματικά να δημοσιεύει ποίηση, η οποία συχνά αντιμετωπίζει αυτές τις μοναδικές στιγμές στη ζωή μας που φωτίζουν πραγματικά την ανθρώπινη κατάσταση".

Οι φοιτητές της ιατρικής γράφουν συχνά για «το φόβο ή την αίσθηση ότι μπορεί να χάνουν την ανθρωπιά τους ή να γίνονται λιγότερο ευαίσθητοι στους ανθρώπους και στα συναισθήματα», λέει ο Coulehan, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Stony Brook.

Ο Coulehan θεωρεί ότι τα ποιήματά του μπορούν να παραγάγουν περισσότερα - και πιο ουσιαστικά – πράγματα, πολλές απαντήσεις σε σχέση με τις εκθέσεις ή τα δοκίμια του.

Ο Ραφαέλ Κάμπο λέει ότι υπάρχει μια φυσική ποιότητα της ποίησης που τήν καθιστά ένα ιδιαίτερα ισχυρό μέσο για τους γιατρούς.

"Η ποίηση μας επιτρέπει να ακούμε τον ήχο της καρδιάς", προσθέτει. "Μας επιτρέπει πραγματικά να βυθίσουμε τον εαυτό μας πλήρως στη φωνή του άλλου προσώπου", και επιτρέπει στους γιατρούς να συνδέονται με τους ασθενείς σε πιο προσωπικό επίπεδο.

"Όταν μια θεραπεία δεν είναι εφικτή, όταν δεν πρόκειται να υπάρξει άλλος κύκλος χημειοθεραπείας, ή δεν υπάρχει άλλη διαδικασία για να εκτελεστεί, τι πρέπει ακόμα να προσφέρουμε στους ασθενείς μας;... Είναι η δική μας ανθρωπιά. Αυτό μπορεί να είναι μια ουσιαστική θεραπεία για τους ασθενείς.". Ναι, η ποίηση εμπεριέχει τους ρυθμούς του σώματος μας, τον καρδιακό χτύπο, τον ρυθμό της αναπνοής, ρυθμούς τόσο βαθείς και αρχαίους όπως η ίδια η ζωή, καταλήγει ο Κάμπο.

Οι φοιτητές της ιατρικής αρχίζουν την ιατρική εκπαίδευση τους με "ελλείμματα ενσυναίσθησης" τα οποία αυξάνονται κατά την διάρκεια της εκπαίδευσης τους ώστε να διδάσκονται την αποστασιοποίηση παρά την γενναιοδωρία, και αυτό οδηγεί τους εκπαιδευόμενους να αντιμετωπίζουν τους ανθρώπους "σαν σύνθετα φυσιολογικοβιολογικά συστήματα" παρά σαν συγκεκριμένους ανθρώπους με τις ατομικές τους ιστορίες.(μελέτη του Κένεθ Αρνέττ-Kenneth Arnette).

Όπως γράφει και ο Στήβεν Ντόμπυνς, "Ένα ποίημα είναι ένα παράθυρο που κρέμεται μεταξύ δύο ή περισσοτέρων ανθρωπίνων υπάρξεων που διαφορετικά θα ζούσαν μέσα στα σκοτεινά δωμάτια τους." Η ποίηση περιέχει πολλές από τις επιθυμίες που λατρεύουν οι γιατροί, αυτό που ο Παβέζε ονόμασε "μια απόλυτη θέληση του να δεις καθαρά", και ο Τζέσλοου Μίλοτζ περιέγραψε σαν "την παθιασμένη επιδίωξη της αλήθειας" και ότι "μετά από τριάντα χρόνια στην εξάσκηση της ιατρικής, έφτασα να βιώνω την πράξη της ιατρικής με τον τρόπο που ο Πάμπλο Νερούντα βίωνε την ποίηση, ένα πεδίο που εμπεριέχει ’’τα αξιώματα της αφής, γεύσης, όρασης, ακοής, της λαγνείας για το δίκαιο, την σεξουαλική επιθυμία, τον ήχο του ωκεανού, τίποτα να μην εξαιρείται από σκοπού, τίποτα να μην γίνεται αποδεκτό από σκοπού, της εισόδου στο βάθος των πραγμάτων σε μια βουτιά αγάπης. 3

1 Los Angeles Times (Courrierinternational, 5.4.2020)

2 Ο Τάκης Σινόπουλος (1917–1981) γεννήθηκε στην Ηλεία. Σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πήρε μέρος στον ελληνοϊταλικό πόλεμο 1940-41 και έζησε τις εμπειρίες του εμφύλιου πολέμου 1946-49 ως στρατεύσιμος. Από το 1949 ως το θάνατό του ασκούσε το επάγγελμα του ιατρού στην Αθήνα. Παράλληλα, ασχολήθηκε με την ποίηση και την κριτική.

3 Γιατί οι Γιατροί Χρειάζονται την Ποίηση by Richard M. Berlin(D. Αρβανιτάκης M.D.), www.academia.edu/