Φοβάμαι. Φοβάμαι πολύ

Οι σκανδιναβικές αερογραμμές (SAS) αναγκάστηκαν προ ημερών να αποσύρουν την καινούργια τους διαφημιστική καμπάνια με τίτλο «Τι είναι αληθινά σκανδιναβικό; Απολύτως τίποτα. Όλα είναι αντιγραμμένα», γιατί εισέπραξαν κανονικό bullying από τα ακροδεξιά κόμματα που κόπτονται για την καθαρότητα της βορειοευρωπαϊκής κουλτούρας. Και στα καθ’ ημάς, δυο συγγραφείς, η Ελεάννα Βλαστού και ο Τάκης Θεοδωρόπουλος, σε αντίστοιχα δημοσιεύματά τους στην «Καθημερινή» («Η εμμονή με τον ρατσισμό είναι η νέα μισαλλοδοξία» και «Γυναίκα λευκή φοβάται μουσουλμάνο») αναρωτιούνται πώς θα ζήσουμε με τους «άλλους». Προφανώς η πρώτη ζήλεψε τη δόξα του δεύτερου και είπε να καταθέσει την προσωπική… τραυματική της εμπειρία.

Χρειάστηκε ένας εξέχων βιολόγος, ο Αλμπέρ Ζακάρ, που τόλμησε να πλέξει το 1981 το εγκώμιο στη διαφορετικότητα, για να εξαπολύσουν οι θεωρητικοί του επιστημονικού ρατσισμού τα βέλη τους εναντίον του. Όλες οι έρευνές τους καταπιάνονται με την αναζήτηση των διαφορών ανάμεσα στους ανθρώπους, για να μπορέσουν να δικαιολογήσουν την ύπαρξη των «φυλών». Και να που ένας επιστήμονας ενδιαφερόταν όπως και αυτοί για τις διαφορές, όχι για να τις εντοπίσει ή να τις καταγγείλει, αλλά για να τους πλέξει το εγκώμιο. Μια τέτοια άποψη, φυσικά, δεν απηχεί τη γνώμη όλου του κόσμου. Ο Ζακάρ είδε χωρίς αμφιβολία το ουσιώδες μέσα από το ηλεκτρονικό του μικροσκόπιο, δηλαδή τον πλούτο που χαρίζει η παραμικρή διαφορά σε ένα κυτταρικό σύνολο. Εμείς οφείλουμε, με τον πιο στοιχειώδη τρόπο, να ψηλαφήσουμε και να αναγνωρίσουμε την ποικιλομορφία και να την αποδεχθούμε ως πηγή πλούτου και όχι ως “το bitcoin του προοδευτισμού”. Άλλωστε, ορισμένα μείγματα, συχνά πλούσια και πολυσύνθετα, φέρνουν στο φως τον πλούτο που γεννιέται από τη διαφορετικότητα: το αγγλοσαξονικό πνεύμα, την αφροκουβανέζικη μουσική, τις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες και τόσα άλλα.

Η ποικιλομορφία προσδιορίζει το σύνολο των βιολογικών, πνευματικών, ψυχικών χαρακτηριστικών που συνιστούν την ετερότητα των ανθρώπων. Κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός. Σε ολόκληρο τον κόσμο δεν υπάρχουν δυο απόλυτα όμοιοι άνθρωποι. Ακόμα και οι πραγματικοί δίδυμοι εξακολουθούν να είναι διαφορετικοί. Η ιδιαιτερότητα του ανθρώπου είναι ότι φέρει μια ταυτότητα που χαρακτηρίζει μόνον αυτόν τον ίδιο. Είναι μοναδικός, δηλαδή αναντικατάστατος. Ο καθένας μας μπορεί να λέει: «Δεν είμαι σαν τους άλλους» και θα έχει δίκιο. Όταν λέμε: «Είμαι μοναδικός», αυτό δε σημαίνει σε καμία περίπτωση: «Είμαι ο καλύτερος». Διαπιστώνουμε απλώς ότι κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός. Με άλλα λόγια, κάθε πρόσωπο είναι ένα θαύμα, μοναδικό και αμίμητο.

Η διαφορά είναι το αντίθετο της ομοιότητας. Αυτός που τον θεωρούμε «διαφορετικό» έχει διαφορετικό χρώμα δέρματος απ’ ό,τι εμείς, έχει άλλα έθιμα, άλλη θρησκεία, άλλο τρόπο ζωής, γιορτάζει με διαφορετικό τρόπο, μιλάει άλλη γλώσσα κ.λπ. Υπάρχει η διαφορά που εκδηλώνεται με τη φυσική εμφάνιση (το ύψος, το χρώμα του δέρματος, τα χαρακτηριστικά του προσώπου κ.λπ.), υπάρχει, επίσης, και η διαφορά στη συμπεριφορά, στη νοοτροπία, στις πεποιθήσεις κ.λπ. Οπωσδήποτε, λοιπόν, είμαστε όλοι διαφορετικοί ο ένας από τον άλλο. Απλώς, ορισμένοι έχουμε κοινά κληρονομικά χαρακτηριστικά. Κατά κανόνα, αυτές οι ομάδες ζουν μαζί. Σχηματίζουν έναν πληθυσμό που διαφέρει από μια άλλη ομάδα στον τρόπο της ζωής του. Υπάρχουν πολλές ανθρώπινες ομάδες που διαφέρουν μεταξύ τους στο χρώμα του δέρματος, στην τριχοφυΐα, στα χαρακτηριστικά του προσώπου και επίσης στον πολιτισμό. Όταν αναμειγνύονται  (με το γάμο), γεννιούνται παιδιά που τα ονομάζουμε «μιγάδες». Κατά κανόνα, οι μιγάδες είναι ωραίοι. Η ομορφιά τους οφείλεται στην επιμειξία.

Βέβαια, η αναγνώριση της ποικιλομορφίας των ανθρώπων από μόνη της δεν συνιστά την «ανακάλυψη της Αμερικής», εάν δε συνοδεύεται από τον παράλληλο σεβασμό και την αναγνώριση της ισότητας των ανθρώπων μέσα στη διαφορετικότητα. Ο πλούτος δε βρίσκεται στη διαφορά, αλλά στη δημιουργική ανάμειξη των διαφορών. Για παράδειγμα, η λέξη «φυλή» δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για να πούμε ότι υπάρχει ανθρώπινη ποικιλία. Χρησιμοποιήθηκε για να υπερτονιστούν οι εντυπώσεις των φανερών διαφορών, δηλαδή των σωματικών. Δεν έχουμε το δικαίωμα να βασιζόμαστε στις σωματικές διαφορές ή σε άλλα στίγματα ετερότητας, προκειμένου να διαιρούμε και να ταξινομούμε την ανθρωπότητα με ιεραρχικό τρόπο, δηλαδή να σκεφτόμαστε ότι υπάρχουν άνθρωποι ανώτεροι από τους άλλους ανθρώπους, που θα τους τοποθετούσαμε σε μια κατώτερη τάξη. Με άλλα λόγια, δεν έχουμε το δικαίωμα να πιστεύουμε ότι, επειδή το δέρμα μας είναι λευκό ή επειδή είμαστε Έλληνες, Ορθόδοξοι, μιλάμε ελληνικά, είμαστε επιστήμονες ή πλούσιοι, έχουμε περισσότερες ικανότητες από τους άλλους ανθρώπους. Η ποικιλομορφία σίγουρα αποτελεί πλούτο, όταν ξέρουμε να την ξεπερνάμε, δηλαδή να συγχρωτιζόμαστε με τους άλλους χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς.

Η δημοκρατία χτίζεται πάνω στα γερά θεμέλια πολιτών με κριτική ικανότητα και απόψεις. Χρειάζεται πρωτίστως πολίτες κι όχι αδελφοποιτούς, κατά τον Σαβατέρ. Αντίθετα, η ισοπεδωτική ομοιομορφία των απόψεων και η δεκτικότητα των μαζών σε δογματικές αντιλήψεις οδηγεί αναπόφευκτα στη διαιώνιση των προβλημάτων και την ανία. Από την άλλη, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο πολιτισμός – με την ευρύτερη έννοιά του – δε δημιουργήθηκε δια της παρθενογενέσεως. Υπήρξε αποτέλεσμα της σύνθεσης, πολλές φορές ακόμα και των αντιθέτων. Έτσι, λοιπόν, η ποικιλομορφία δρα ως οξυγόνο για τον πολιτισμό, αφού επιτρέπει τον διαρκή εμπλουτισμό του με νέα στοιχεία, καθιστώντας τον εξελίξιμο, πολυφωνικό και ανανεώσιμο. Και σήμερα – περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη φορά – η διαφορετικότητα και η πολυφωνία επιβάλλονται ως επιτακτικές ανάγκες απέναντι στην απώλεια της προσωπικής ταυτότητας, της προσωπικής κρίσης, του προσωπικού γούστου, του «Εγώ» εν γένει, από τους Οργουελικούς μηχανισμούς του θαυμαστού, καινούριου κόσμου μας.

Κλείνοντας, να το εξομολογηθώ. Φοβάμαι. Φοβάμαι πολύ. Άντρες και γυναίκες χρώματος μαύρου στην ψυχή.