Το άγνωστο μυθιστόρημα του Ουόλτ Ουίτμαν

[ Γιώργος X. Παπασωτηρίου / Κόσμος / 18.02.21 ]

Οι αναγνώστες που αγόρασαν τους New York Times της 13ης Μαρτίου του 1852 ίσως είχαν παρατηρήσει μια μικρή διαφήμιση που υπήρχε τότε στη σελίδα τρία και αφορούσε την έναρξη κυκλοφορίας μιας σειράς συνεχιζόμενων ιστοριών σε ανταγωνιστική εφημερίδα. «Πλούσια αποκαλυπτική», έγραφε η διαφήμιση, κάνοντας λόγο για μία ιστορία, η οποία θα αφορούσε «ήθη και συμπεριφορές στα οικοτροφεία, μερικές σκηνές από την εκκλησιαστική ιστορία», εικονογραφημένες, κατά τη διαφήμιση πάντα, με σκίτσα αντρών και γυναικών, και με «τέτοιου είδους επεξηγήσεις, προκειμένου όλοι να καταλάβουν περί τίνος πρόκειται». Μικρή η διαφήμιση, ακόμη πιο σύντομο το τέλος της ιστορίας που δεν τυπώθηκε ποτέ ξανά και μάλλον επρόκειτο περί μεγάλης αποτυχίας.   

 Και τώρα, μερικές όντως συναρπαστικές αποκαλύψεις: η ανώνυμη ιστορία που τυπώθηκε τότε δεν ήταν παρά ένα ολοκληρωμένο μυθιστόρημα του Ουόλτ Ουίτμαν, ένα μυθιστόρημα 36.000 λέξεων, με τον τίτλο «Η ζωή και οι περιπέτειες του Jack Engle». Την ανακάλυψη έκανε πέρσι το καλοκαίρι ένας μεταπτυχιακός φοιτητής και το μυθιστόρημα φιγουράρει ήδη online από τη Δευτέρα από το "Walt Whitman Quarterly Review", ενώ την έντυπη μορφή του έχει αναλάβει να επιμεληθεί το Πανεπιστήμιο της Αϊόβα.  

 Το μυθιστόρημα θυμίζει έντονα Ντίκενς, εστιάζοντας στις περιπέτειες ενός ορφανού που έχει να αντιμετωπίσει έναν μοχθηρό δικηγόρο. Στην ιστορία εμπλέκονται ενάρετοι Κουάκεροι, πολιτικοί, μία χυμώδης ισπανίδα χορεύτρια, ενώ υπάρχουν και ανατροπές, αλλά και διαφορές στους αφηγηματικούς τρόπους που ο συγγραφέας αποφασίζει να πει αυτή την ιστορία.

Σύμφωνα με τον David S. Reynolds, έναν ειδικό στα κείμενα του Ουίτμαν από το Graduate Center του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, το συγκεκριμένο μυθιστόρημα πρόκειται για την πρώτη περιπλάνηση του συγγραφέα στις νουβέλες μυστηρίου της πόλης, ένα πολύ δημοφιλές είδος της εποχής, που συγκινούσε εκατομμύρια αναγνωστών. Ωστόσο, ο Reynolds -καθώς και άλλοι πανεπιστημιακοί που μελέτησαν αυτή την αποκάλυψη-  εστιάζουν και σ' ένα ακόμη μυστήριο που αφορά τον ίδιο τον Ουίτμαν, την προσωπικότητα, αλλά και την επαγγελματική του ιδιότητα.  

 «Είναι σα να μπορούμε να ρίξουμε μια ματιά στο εργαστήριο του σπουδαίου συγγραφέα. Είναι σαν να ανακαλύπτουμε την πρόοδο που έκανε ο Ουίτμαν, ανακαλύπτοντας τον ίδιο του τον εαυτό», εξηγεί ο Ed Folsom, συνεργάτης της επιθεώρησης "Walt Whitman Quarterly Review". Αυτή τη μεταμόρφωσή του ως δημιουργού ήταν κάτι που ο Ουίτμαν τη μια στιγμή ευχόταν να του συμβεί, αλλά και την αμέσως επόμενη επιθυμούσε να αποκρύψει. Υπήρχαν περίοδοι, όπως αυτές στις αρχές του 1850, που δεν δημοσίευσε τίποτα, δουλεύοντας μανιωδώς πάνω σ' αυτό που αργότερα έγινε γνωστό ως «Φύλλα Χλόης», το 1855 πια. Είχε προηγηθεί η επιτυχία του "Franklin Evans", την οποία σχεδόν απαξίωσε. «Η σοβαρή επιθυμία μου είναι να βυθιστούν στη λήθη όλα αυτά τα ακατέργαστα και αγορίστικα στοιχεία της δουλειάς μου», έγραφε το 1882, ενώ στα 1891, όταν πληροφορήθηκε ότι ένας κριτικός σκόπευσε να επανεκδώσει κάποια από τα πρώιμα έργα του, είχε εξοργιστεί. «Θα έμπαινα στον πειρασμό να τον πυροβολήσω, αν μου δινόταν η ευκαιρία», είχε γράψει τότε. Αυτό βέβαια ποσώς αποθάρρυνε τον Zachary Turpin, τον μεταπτυχιακό φοιτητή του Πανεπιστημίου του Χιούστον που ανακάλυψε τον "Jack Engle." Για την ακρίβεια, αυτή ήταν η δεύτερη φορά που η τύχη -και η έρευνα- βοήθησαν τον συγκεκριμένο φοιτητή να ανακαλύψει κάτι από τα πρώτα δείγματα γραφής του Ουίτμαν. Πέρσι, είχε γνωστοποιήσει ότι ανακάλυψε ένα εγχειρίδιο 47.000 λέξεων για την υγεία και την άσκηση των ανδρών που ο Ουίτμαν είχε δημοσιεύσει στο New York Atlas το 1858. Το συγκεκριμένο, άγνωστο μέχρι σήμερα αριστούργημα του Ουίτμαν βρέθηκε όταν πέρσι τον Μάιο έψαχνε συνδυαστικά ονόματα για μια ιστορία που αφορούσε έναν δικηγόρο με το όνομα Covert και ένα ορφανό που λεγόταν Jack Engle, να μια καταχώριση, για παράδειγμα, που συχνά εμφανίζεται σε παλιά σημειωματάρια του Ουίτμαν. Για καιρό, ο φοιτητής και παρά τα εκατομμύρια σελίδων από εφημερίδες και αρχεία της εποχής, δεν μπορούσε να εντοπίσει καμία συνάφεια και φυσικά κανένα γνωστό δημοσιευμένο έργο του Ουίτμαν, στο οποίο να γίνεται αναφορά στα συγκεκριμένα στοιχεία. Και μετά βρήκε τη διαφήμιση και από εκεί οδηγήθηκε στην εφημερίδα "The Sunday Dispatch", ένα κυριακάτικο νεοϋορκέζικο φύλλο, με το οποίο συνεργαζόταν ο Ουίτμαν. Για να βρει τη διαφήμιση στο φύλλο της συγκεκριμένης μέρας ζήτησε τη βοήθεια της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου και του αρχείου της και από εκεί και μετά, όπως χαρακτηριστικά λέει, τον οδήγησε το ένστικτο του. «Μπορεί να μην είναι σπουδαίο μυθιστόρημα, αλλά δεν είναι και κακό», λέει ο Reynolds για τις 36.000 (νεο-ανακαλυφθείσες) λέξεις του Ουίτμαν. Από την πλευρά του ο Turpin θεωρεί ότι πρόκειται για ένα «ενδιαφέρον, πανέμορφο και παράξενο» πόνημα, με περίεργα ονόματα,  συνωμοσίες, μυστηριώδη πρόσωπα, ένα μυθιστόρημα - εισαγωγή σε έναν τρελό, θεότρελο κόσμο. 

Ο Jack Engle και όλοι εκείνοι οι σκοτεινοί χαρακτήρες αγοριών, θυμίζουν πολύ την αντρική περσόνα των δρόμων που ο Ουίτμαν δημιούργησε. «Μακρύ, πυκνό γρασίδι καλύπτει το πρόσωπό μου», λέει ο Jack σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση. «Πάνω μου χλόη μαζί με χώμα από τα δέντρα που τρέφονται από τη φθορά των ανθρώπινων σωμάτων». O ήρωας περιπλανιέται στους τάφους που βρίσκονται αυτά τα σώματα, διαβάζοντας τις επιτύμβιες περιγραφές ηρώων πολέμου όπως ο Alexander Hamilton, που συμμετείχε στον πόλεμο του 1812, ο επίσης ήρωας πολέμου Capt. James Lawrence. Λίγο μετά, ο Jack ξεχύνεται στους δρόμους της πόλης, για να αρχίσει η αφήγηση της δικής του ιστορίας... Σήμερα, είναι πολύ εύκολο να σκεφτεί κανείς τον ελευθερωμένο στίχο του Ουίτμαν στα «Φύλλα Χλόης», εκεί που το «εγώ», το πρώτο πρόσωπο, μπορεί να υποδηλώνει και άλλες ταυτότητες, όμως, αυτό δεν πρέπει να το θεωρούμε δεδομένο. Απόδειξη, τα σημειωματάρια του Ουίτμαν από τα 1850 που αποδεικνύουν ότι ένας από τους φάρους των αμερικανικών γραμμάτων πειραματιζόταν για χρόνια με το ύφος και τις φόρμες γραφής, με τις οποίες επιθυμούσε να εκφραστεί. «Τον παρακολουθείς να αναρωτιέται για το τι θα κάνει; Τι θα είναι αυτό που θα γράψει; Μυθιστόρημα; Έργο με δεκάδες πρωταγωνιστές; Είναι τουλάχιστον συναρπαστικό να ξέρεις ότι τα "Φύλλα Χλόης" θα μπορούσαν να έχουν πάρει μία ολότελα διαφορετική μορφή», λέει ο Turpin. Όσο για την ανακάλυψή του; Προτιμά αυτή την επιτυχία να την αποδίδει σε ακόμη μία μυστηριώδη φράση του ποιητή: «Ποτέ δεν χάνεται κάτι πραγματικά». Όπως ακριβώς συνέβη με το συγκεκριμένο έργο του Ουίτμαν.   

Στοιχεία από New York Times 2017