Ο Χαλαγουέη για τον Νέγκρι και τις νέες μορφές αντίστασης

ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΤΟΝΙ ΝΕΓΚΡΙ

Αναζητούσα το κείμενο που είχα γράψει παρουσιάζοντας το βιβλίο "Αυτοκρατορία" των Χαρντ και Νέγκρι. Δεν το βρήκα. Βρήκα όμως μία αναφορά του Χαλογουέη στον Νέγκρι και τους "Ιταλούς αυτόνομους" που νομίζω ότι αξίζει να διαβαστεί. 

Οι οργανωτικές και τεχνικές καινοτομίες είναι οι απαντήσεις του κεφαλαίου στη δύναμη ανυποταγής των εργαζομένων, γράφει ο Χαλαγουέη που παραπέμπει στον τύπο «σύνθεση, αποσύνθεση, ανασύνθεση»(Χ., σ. 313) των Ιταλών «αυτόνομων»(δεκαετία του 1960), δηλαδή στην ταξική σχέση κεφαλαίου και εργασίας κάθε στιγμή, καθώς η διεύθυνση (κεφάλαιο) επιχειρεί να επανεισάγει τεχνικά την τάξη, π.χ. ο τεϊλορισμός είναι η επαναφορά από τον ειδικευμένο στον ανειδίκευτο, μαζικό εργάτη, γεγονός που σήμανε την οργανωτική απάντηση των εργαζομένων με μια νέα συνδικαλιστική οργάνωση και τα γενικά συνδικάτα. Ο Νέγκρι θεωρεί πως η αποσυνθετική απάντηση του κεφαλαίου δεν ήρθε αυτή τη φορά από τη διεύθυνση του εργοστασίου αλλά από το κράτος. Αυτό συνέβη με την εισαγωγή του κεϊνσιανισμού  και την ανάπτυξη του κράτους πρόνοιας (φορντισμός), που στόχευε στην αναγνώριση της δύναμης της εργασίας και την ταυτόχρονη ενσωμάτωσή της, στη διατήρηση της τάξης (μέσω της σοσιαλδημοκρατίας) και στη δυναμική του καπιταλισμού μέσω της διαχείρισης της «ζήτησης». Έτσι οδηγηθήκαμε σε μία «κοινωνικοποίηση του κεφαλαίου» (Νέγκρι), στο μετασχηματισμό της κοινωνίας σε «κοινωνικό εργοστάσιο» και στην εμφάνιση μιας νέας ταξικής σύνθεσης και του «κοινωνικού εργάτη» (operaio sociale). Η νέα αυτή σύνθεση εκφράστηκε με μία νέα μορφή πάλης (τέλος δεκαετίας 1960 και ολόκληρη τη δεκαετία 1970), που ξεπέρασε το εργοστάσιο, αμφισβητώντας όλες τις πλευρές διεύθυνσης της κοινωνίας από το κεφάλαιο. Γι’ αυτό το λόγο το κεφάλαιο αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την κεϊνσιανή-φορντική μορφή διεύθυνσης και να αναπτύξει νέες μορφές επίθεσης, δηλαδή το νεοφιλελευθερισμό (ή αυτό που αποκαλεί ο Νέγκρι «Αυτοκρατορία»).

Σύμφωνα με τον Χαλαγουέη «Αυτό που συνδέει την εξέγερση των Ζαπατίστας στο Τσιάπας ή το κίνημα των ακτημόνων(MST) στη Βραζιλία με την πάλη των εργατών του διαδικτύου στο Σιάτλ δεν είναι μία θετική κοινή ταξική σύνθεση αλλά η κοινότητα της αρνητικής τους πάλης ενάντια στον καπιταλισμό». Δεν μας ενδιαφέρει δηλαδή να μάθουμε πως «είναι» ο καπιταλισμός, αλλά να μάθουμε πως θα τον καταστρέψουμε. Υπ’ αυτή την οπτική οι μορφές πάλης δεν είναι πουθενά ίδιες. Κανένα μοντέλο και καμία γενίκευση δεν ισχύει.

    Η εξουσία είναι παντού, στις ομάδες, στις οικογενειακές σχέσεις, στην παρέα, στο σωματείο. Γενικά στους θεσμούς, στις συλλογικότητες θα πρέπει να σκεφτόμαστε την εξουσία υπό τους όρους μιας «πολλαπλότητας των σχέσεων εξουσίας» (Foucault, 1990, 92). Σε αντιστοιχία με την πολλαπλότητα των σχέσεων εξουσίας υπάρχει και μία πολλαπλότητα μορφών αντίστασης. Άρα, «δεν υπάρχει μόνο μία τοποθεσία της μεγάλης Άρνησης, μια ψυχή της εξέγερσης, μια πηγή όλων των εξεγέρσεων ή ένας καθαρός νόμος του επαναστάτη. Αντίθετα, υπάρχει μία πολλαπλότητα αντιστάσεων, και καθεμιά από αυτές αποτελεί ειδική περίπτωση: αντιστάσεις δυνατές, απαραίτητες, απίθανες. Άλλες αυθόρμητες, άγριες, μοναχικές, συντονισμένες, αχαλίνωτες ή βίαιες. Ακόμη άλλες που είναι συγκαταβατικές, συμφεροντολογικές ή θυσιαστήριες. Αυτές μπορούν, εξ ορισμού, να υπάρξουν μόνο στο στρατηγικό πεδίο των σχέσεων εξουσίας» (Φουκώ, 1990, 95-96). Γι’ αυτό «η κραυγή μας», σημειώνει ο Holloway, «μεταφράζεται σε μια πολλαπλότητα κραυγών» (Hol. σελ. 92), σ’ ένα σύμπλεγμα αντίστασης, που μετατοπίζεται συνεχώς σε μία ετερογένεια συγκρούσεων και ανταγωνισμών, που αντιστοιχούν σε χιλιάδες μορφές αντίστασης.

Αλλά με ποια κριτήρια γίνεται η μετατόπιση; Ο ανταγωνισμός ανταλλακτικής και χρηστικής αξίας είναι ένα από τα πεδία αντίστασης. Παράδειγμα η ιδιωτικοποίηση του νερού. Όλες οι κραυγές σε όλα τα πεδία διαρράφονται από μία κόκκινη κλωστή, από ένα σύστημα αξιών (ιδεολογία). Πάντα, όμως, μία «κραυγή» είναι πιο δυνατή, μία αντίσταση προεξάρχει όλων των άλλων. Στη μια περίπτωση μπορεί να επικρατεί η «κραυγή» της εργατικής τάξης, ή η ανθρωπιστική καταστροφή (ανεργία), στην άλλη η πατρίδα, ή το περιβάλλον κ.ά.

Σήμερα, η ανεργία, η φτώχεια και η εξαθλίωση είναι οι πρωταρχικές κραυγές, οι βασικές αντιστάσεις. Γιατί αν με την εργασία του ο άνθρωπος αποξενώνεται από τη δραστηριότητά του (από το προϊόν που παράγει), από τον εαυτό του, από την ανθρώπινη ουσία του, με τη μη εργασία (ανεργία) αποξενώνεται από τους άλλους, από τον κόσμο, καθιστάμενος απόκληρος, αποκλεισμένος πλήρως από τους ανθρώπους και την ανθρωπιά. Κι ενώ η μέγιστη βία είναι η πραγμοποίηση της ανθρώπινης ύπαρξης, η μετατροπή δηλαδή του εργαζόμενου από υποκείμενο σε αντικείμενο-πράγμα, ο άνεργος που δεν είναι ούτε καν πράγμα, είναι ένα τίποτα. Ο μετανάστης άνεργος ή εργάτης είναι ο κάτω των κάτω, το «τίποτα» των τίποτα, ένας homo sacer. Η απόλυτη εμπραγμάτωση του ανθρώπου, τείνει να απορροφήσει ολοκληρωτικά το μυαλό, είναι «απόλυτος θάνατος» (Αντόρνο). Αλλά χειρότερα κι απ’ τον «απόλυτο θάνατο» είναι ο ξεφτιλισμένος «θάνατος» της ελεήμονος επιδοματικής πολιτικής του καπιταλιστικού κράτους.

 Η εξουσία του κεφαλαίου διεισδύει στα πάντα και δηλητηριάζει τα πάντα. Δηλητηριάζει με τα επιδόματα τη σχέση μας με την εργασία και τους άλλους, δηλητηριάζει με τα μίντια τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο (ιδεολογία) και τον εαυτό μας (ναρκισσισμός).  Γι’ αυτό «Η πανταχού παρούσα εξουσία συνεπάγεται την πανταχού παρούσα αντίσταση». Η κραυγή μας «χρωματίζεται πάντα από αυτό ενάντια στο οποίο κραυγάζουμε». Η κραυγή μας ενάντια στην καταπίεση διαμορφώνεται από την καταπίεση και την εξουσία που την αναπαράγει.

Αλλά η κραυγή μας για την κατάλυση της ανθρωπιάς, για την ταπείνωση του Προσώπου, για την αφαίρεση της αξιοπρέπειας σημαίνει, συγχρόνως, την προβολή μιας συγκεκριμένης ανθρωπιάς, που σημαίνει τη χειραφέτηση και την υπέρβαση της ξενότητας και της ξένωσής μας. Αυτό συμβαίνει μέσα από τη διαδικασία του αγώνα και του συλλογικού πράττειν. Εκεί δημιουργούνται οι σχέσεις συντροφικότητας, αλληλεγγύης, αγάπης και μίας νέας ευαισθησίας, μίας νέας συμβολικής τάξης, που προεικονίζει το είδος της νέας κοινωνίας για την οποία αγωνιζόμαστε….     

*Holloway John: Ας αλλάξουμε τον κόσμο χωρίς να καταλάβουμε την εξουσία, Σαββάλας, Αθήνα, 2006