Η κεντροδεξιά, η κεντροαριστερά και τα νέα «αναλυτικά εργαλεία»

Ποιος είμαι; Και που να σταθώ; Διερωτήσεις και απορίες πολιτικών, δημοσιολόγων, δημοσιογράφων, διανοουμένων και ακαδημαϊκών, που αναζητούν νέα «αναλυτικά εργαλεία» για να εξηγήσουν την εποχή: την κλιματική αλλαγή, τις μεταναστεύσεις, την πανδημία, τον εγκλεισμό, την ψηφιακή επανάσταση. Η επιλογή αυτών ή των άλλων «εργαλείων» ανάλυσης της πραγματικότητας δεν είναι άμοιρη πολιτικών συνεπειών. Γι’ αυτό έχει ξεσπάσει μία ιδεολογική και θεωρητική διαμάχη στην οποία εμπλέκονται τόσο η πολιτική όσο και η πνευματική εξουσία. Έτσι η Γαλλική κυβέρνηση και ο Γάλλος πρόεδρος θεωρούν, σύμφωνα με την αμερικανική εφημερίδα The New York Times, ότι απειλείται η εθνική συνοχή και υπονομεύεται η γαλλική κοινωνία από προοδευτικές θεωρίες που προέρχονται από τα αμερικανικά πανεπιστήμια και αφορούν ζητήματα όπως η φυλή, το φύλο, η μετα-αποικιοκρατία κ.ά. Όλα αυτά ανταποκρίνονται σ’ ένα πραγματικό γεγονός, τις δυναμικές διαδηλώσεις κατά της αστυνομικής βίας στη Γαλλία, που εξηγούνται από την γαλλική δεξιά ως το αντίστοιχο των διαδηλώσεων για τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ στις ΗΠΑ. 

Έτσι παρατηρείται το παράδοξο, στα γαλλικά πανεπιστήμια, η νέα γενιά ακαδημαϊκών να μην κινείται στην ίδια κατεύθυνση με την προηγούμενη, που ήταν καταφανώς συντηρητική. Αυτή η νέα γενιά επηρεάζεται από τις «αμερικανικές ιδέες» που αναπτύσσονται στα πανεπιστήμια των ΗΠΑ, αλλά των οποίων η θεωρητική βάση είναι η «γαλλική θεωρία» της δεκαετίας του 1970 και του 1980, όπως διαμορφώθηκε από διανοητές όπως ο Michel Foucault και ο Pierre Bourdieu(αυτό εξάγεται από τον αριθμό των παραθέσεων στα προγράμματα σπουδών των αμερικανικών πανεπιστημίων). Με άλλα λόγια, η γαλλική «προοδευτική» σκέψη, η οποία είχε εκτοπισθεί από την συντηρητική, επανεισάγεται στα γαλλικά πανεπιστήμια μέσω των αμερικανικών πανεπιστημίων(ως ένα ιδιότυπο αντιδάνειο)! Όπως στα αμερικανικά, έτσι και στα γαλλικά πανεπιστήμια, ασκείται κριτική στη θεσμική μη αναγνώριση του συστημικού ρατσισμού, και αναγνωρίζεται η γενιά #MeToo, που αντιδρά τόσο στην ανδρική εξουσία όσο και στις παλαιότερες φεμινίστριες. Επίσης, αμφισβητείται το γαλλικό μοντέλο της κοσμικότητας και της ένταξης των μεταναστών από τις πρώην αποικίες της Γαλλίας.

Κι ενώ στη Γαλλία, ο Εμ. Μακρόν προβάλει την ανάγκη άμυνας των συντηρητικών Γάλλων διανοουμένων στις προοδευτικές ιδέες που έχουν αμερικανική προέλευση, στην Ελλάδα, διάφοροι συστημικοί δημοσιολογούντες και αρθρογράφοι ανακηρύσσουν την κεντροδεξιά κυρίαρχη ιδεολογική δύναμη(Τα ΝΕΑ, Ι.Κ. Πρετεντέρης, 15/2/2021)! Παραδόξως, εκκινούντες από την παλιά αρχή της πολυσυλλεκτικότητας των πολιτικών κομμάτων και του περίφημου κοινωνικού αντίστοιχου, που είναι η "μεσαία τάξη", τόσο οι δεξιοί όσο και οι "αριστεροί" στην Ελλάδα μιλούν για την ανάγκη κατάληψης του πολιτικού "κέντρου"! Κι ενώ παρ' ημίν η ιδεολογική ηγεμονία της δεξιάς επιχειρείται να κατακτηθεί με «λίστες πέτσα» και την πανεπιστημιακή αστυνομία, στη Γαλλία οι συντηρητικοί είναι πιο σοβαροί. Έτσι, προβάλλουν τις «κεντρώες» θεωρίες κάποιου πολυπράγμονα κυρίου Μπρούνο Λατούρ.

Ο Λατούρ εκκινεί από κοινές παραδοχές, όπως η «επιτάχυνση» της οικονομικής ανάπτυξης, που δεν είναι πια αποδεκτή από κανέναν. Αυτή η «μεγάλη επιτάχυνση» έχει πραγματοποιηθεί μετά τη βιομηχανική επανάσταση, τον πόλεμο του 1914, του 1945 και τη δεκαετία του 1970. Ανακύπτει, λοιπόν, το ζήτημα των ορίων εκμετάλλευσης της φύσης, που ανακαλύπτει τώρα ο Λατούρ, αλλά το έχει θέσει ο Εμ. Βαλερστάιν εδώ και πάρα πολλά χρόνια πριν. Ναι, το Covid είναι ένα απροσδόκητο και «πραγματικό» πείραμα, αλλά ακόμα κι αν θα καταφέρουμε να βγούμε από την κρίση υγείας του Covid, το οικολογικό πρόβλημα δεν θα λυθεί. Η κρίση που βιώνουμε αποκαλύπτει με προφανή τρόπο ότι η «Γαία» αντιδρά στην πίεση από την ανθρώπινη δραστηριότητα ως ζωντανός και ενεργός οργανισμός. Η λεπτή μεμβράνη της Γης πάχους μερικών χιλιομέτρων, απειλείται επειδή ο άνθρωπος έχει αλλάξει ριζικά την ατμόσφαιρα και τη γεωλογία της. Αυτό θα έχει σημαντικές συνέπειες και θα πρέπει να αλλάξει εντελώς την πολιτική του 21ου αιώνα, καθώς επιβάλλει, μια πραγματική νέα «παγκόσμια» τάξη: οι μεταναστεύσεις θα γίνουν κλιματικές μεταναστεύσεις, θα υπάρξει έκρηξη των ανισοτήτων, η ανάπτυξη του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού θα είναι όλο και πιο αβέβαιη. Είτε το θέλουμε είτε όχι, όλος ο τρόπος ζωής μας θα αλλάξει. Το Covid είναι μόνο ένα από τα πρώτα προειδοποιητικά σημάδια. «Ο περιορισμός είναι οριστικός», γράφει ο Λατούρ.

Ο Λατούρ απορρίπτει τόσο την «παγκοσμιοποίηση» όσο και την απόσυρση στο «τοπικό». Το glo-(bal)(lo)cal- επανέρχεται. Ο Ντόναλντ Τραμπ ενσάρκωσε στα μάτια του Λατούρ ένα «τέρας» λόγω της υπερσυγκέντρωσης της παγκοσμιοποίησης, της απορρύθμισης, του οικονομικού υπερφιλελευθερισμού, της απόρριψης των συμφωνιών του Παρισιού, του τείχους στα σύνορα με το Μεξικό. Ο Λατούρ απορρίπτει το «τοπικό», όταν κτίζεται πάνω στην ομοιογένεια και την εθνοτική καθαρότητα(Brexit, patrimonialization), όταν αρνείται άλλες ταυτότητες, φυλές, μετανάστες, τους ΛΟΑΤΚΙ, την ανισότητα των γυναικών. Το τοπικό δεν λύνει τα προβλήματα, η εντοπιότητα δεν προστατεύει ούτε από το Covid 19, ούτε από την τρομοκρατία, και ακόμη λιγότερο από την υπερθέρμανση του πλανήτη, γράφει ο Λατούρ.

Όλα τα παραπάνω είναι διαπιστώσεις. Το ζήτημα είναι οι λύσεις. Ο Μπάιντεν, ο Ομπάμα, ο Γκέιτς, ο Τζεφ Μπέζος και άλλοι, προτείνουν τον λεγόμενο «πράσινο καπιταλισμό». Ο Λατούρ ζητεί -με αντιφατικό και χαοτικό τρόπο- να «καλλιεργήσουμε τις προσκολλήσεις» σε μια ταυτότητα, μια κουλτούρα, στις παραδόσεις μιας κοινότητας, σ’ έναν τόπο, σ’ έναν τρόπο ζωής, ένα επάγγελμα, μια τεχνογνωσία. Μιλάει για τις «νέες μορφές ενδιαφέροντος», για το έδαφος, τη γη και την permaculture, δηλαδή ένα σύστημα μόνιμης καλλιέργειας της γης, παραγωγής τροφής και σχεδιασμού κοινοτήτων. Μόνο που το περιορίζει στην… κηπουρική.

Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η ανάπτυξη νέων «αναλυτικών εργαλείων» είναι συνυφασμένη όχι μόνο με την ανάλυση μιας κατάστασης αλλά και με τα συμφέροντα, τους στόχους και τους σκοπούς, που θέτει κανείς. Γι' αυτό η ιδεολογική νομιμοποίηση έχει σχέση με την οπτική γωνία του καθενός, με τη θέση από την οποία "βλέπει" τα πράγματα, αν "θεάται" από "κάτω" ή από "πάνω", από τη θέση των φτωχών, των υποτιμημένων, των απόκληρων, των αφανών και του τεράστιου πρεκαριάτου, ή από τη θέση των ισχυρών. Γιατί ο εγκλεισμός, η πανδημία και η ψηφιακή επανάσταση έχουν άλλες επιπτώσεις για τους "πολλούς" και άλλες για τους "λίγους".   

*Η φωτογραφία είναι αρχείου- συνθήματα ακροδεξιών σε σχολείο της Κόνιτσας