Η κατάλυση της δημοκρατίας

Μπορεί το αστικό κράτος να είναι άραγε δημοκρατικό; Μπορεί, όταν οι εκμεταλλεύτριες τάξεις, αυτές δηλαδή των αστών και του κεφαλαίου, επιβάλλουν, παντού και πάντοτε, τον δικαιικό  κώδικα των συμφερόντων τους; Ή μήπως έχουμε να κάνουμε με μια εκ φύσεως ταξική δικτατορία;

«Δεν θα πρέπει να μιλάμε για την ταξική φύση αλλά για την ταξική χρησιμοποίηση του κράτους»*, απαντά στο ερώτημα ο Πουλαντζάς, κι έχει δίκιο. Διότι το κράτος είναι το κατεξοχήν πεδίο της ταξικής διαπάλης το οποίο, αναλόγως των ιστορικών συνθηκών και του κάθε φορά «νικητή», διαθέτει πολλές ενδιάμεσες αποχρώσεις δημοκρατικότητας.

Πώς τούτη η δημοκρατικότητα μετριέται; Μα, από το περιεχόμενο της ίδιας της λέξης. Η οποία άλλοτε νοηματοδοτείται από τα ίδια τα πράγματα κι άλλοτε μένει κενή. Όσο μεγαλύτερο μερτικό εξουσίας (κράτος) δίδεται στο λαό (δήμος) τόσο υψηλότερος γίνεται και ο βαθμός της κυριολεξίας. Και όσο περισσότερα τα δικαιώματα και οι ελευθερίες, τόσο περισσότερο πραγματώνεται το νόημα.

Το κράτος είναι θεσμική υλικότητα: δίδει δηλαδή ή δεν δίδει στους/ις πολίτες/ισσες δυνατότητες να υπάρξουν, παραχωρεί ή δεν παραχωρεί συνθήκες ελευθερίας. Ο δε βαθμός της δημοκρατίας του από τούτα ακριβώς εξαρτάται, από τα δικαιώματα και τις ελευθερίες. Βασικά, πρωταρχικά, δικαιώματα –εξακολουθούν να- θεωρούνται αυτό της υγειονομικής περίθαλψης και αυτό της εκπαίδευσης. Υποχρεούται, δηλαδή, το αστικό κράτος να διασφαλίζει για την καθεμιά/να τις ανάλογες παροχές δίχως, εννοείται, να ζητά αντίτιμο. Και από την παροχή τους εξαρτάται η ελευθερία: η ανασφάλεια για το ζην, να αναρωτιέσαι δηλαδή τι θ’ απογίνεις αν αρρωστήσεις, είναι μορφή δουλείας. Δεσμά. Αλυσίδες. Όπως αλυσίδες είναι να μην μπορείς να μάθεις όσα και ό,τι θες και να επαναδιαμορφωθείς μέσα από μελέτη και σπουδές.

Ελευθερία είναι, επίσης, η δυνατότητα να μιλάς, να κινείσαι, να συμμετέχεις, να πολιτεύεσαι δίχως φόβο. Φόβο μπας και το αφτί και το μάτι του «μεγάλου αδελφού» σ’ ακολουθούν κατά πόδας, φόβο μπας και συντριβείς στις συστημικές συμπληγάδες που δεν συγχωρούν λοξοδρομήματα.

Αν ο δυτικός κόσμος έχει γίνει λιγότερο δημοκρατικός, αν έχει περάσει σε καθεστώς μεταδημοκρατίας, με τα δικαιώματα των από κάτω να τελούν διαρκώς υπό αίρεση και την ολιγαρχία να αυξάνει την εξουσία της, είναι ερώτημα που εκκρεμεί. Έχει να κάνει με τη θέση από την οποία βλέπεις την κοινωνία τούτη. Αν, λόγου χάρη, ακούς στ’ όνομα Μητσοτάκη ή σε άλλο ηχηρό παρόμοιο, δεν έχεις λόγο να απαντήσεις καταφατικά. Ούτε και να παραπονιέσαι. Οι φίλοι σου περνάνε μια χαρά, ο πλούτος τους αυξάνει, αφού λαμβάνουν το μερτικό του λιονταριού απ’ τη δημόσια περιουσία, την Υγεία, την Παιδεία κ.ο.κ. Ξέρεις να ελέγχεις και το πόπολο αφού έχεις ΜΜΕ και λοιπούς μηχανισμούς μαζί σου. Και, επιπλέον, παρακολουθείς. Αν όχι τα πάντα, ό,τι, όσους και όσα μπορείς. Δίχως ενοχές. Κι αισθάνεσαι κυρίαρχος.

Το αστικό κράτος στη χειρότερη μορφή του είναι εδώ: αυταρχικό, σχεδόν δολοφονικό αφού ασκεί νομίμως βιοπολιτική αφήνοντας τους φτωχούς να πεθαίνουν και να κρυώνουν (βλέπε κατάργηση ΕΣΥ, τιμολόγια θέρμανσης κ.ά.). Και παντελώς ανελεύθερο, φυσικά, αφού η καταδίκη στην ανέχεια είναι η πιο βαριά αλυσίδα. Μια πεντακάθαρη σκλαβιά.

Αυτής της μορφής ο σκοταδισμός που σήμερα εν Ελλάδι εκπροσωπείται από τον Κυριάκο Μητσοτάκη, πρωθυπουργό που φεύγει απ’ τη Βουλή για να μην απαντήσει σε όσα του τίθενται, μοιάζει πρωτοφανής. Αλλά δεν είναι. Είναι το φυσικό επόμενο μιας Ευρώπης που παρέδωσε το πνεύμα της στους τεχνοκράτες, τους οικονομιστές και τους, κατ’ Αντόρνο, ημιμορφωμένους, «άριστους» προσοντούχους.

Και όσο εμπεδώνονται οι ακροφιλελεύθερες, βαθιά ταξικές σε βάρος του λαού, πολιτικές, η δημοκρατία θα τραυματίζεται. Ξανά και ξανά, ώσπου να καταλυθεί παντελώς.

*Νίκος Πουλαντζάς, Το Κράτος, Η Εξουσία, Ο Σοσιαλισμός