Η ελευθερία να αγαπάς

Είναι θέμα σεβασμού προς τον άλλο η μονογαμία ή άμεση συνέπεια της ιδιοκτησίας; Οι περισσότερες/οι από εμάς δεν τολμούν να ζήσουν πολυγαμικά, σε μία κοινωνία που υπερασπίζεται τη μονογαμία ενώ θα το ήθελαν; Είναι ο άνθρωπος ζώο μονογαμικό ή πολυγαμικό; Μήπως ο γάμος είναι μία απαρχαιωμένη συνθήκη που θα 'πρεπε να αναθεωρήσουμε;

Καινούργιες και πιθανώς άγνωστες μορφές συνύπαρξης θα υπάρξουν στο μέλλον. Συνειδητοποιώντας πως η οικονομία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας, θα αφήσουμε ίσως πίσω μας το γάμο. Οι εσωτερικές αντιφάσεις της μορφής του γάμου θα φτάσουν στην κατάληξή τους, κι ο έρωτας δεν θα βασίζεται πλέον στην εδαφικότητα των συμβολαίων, του φύλου ή του αντικειμένου.

Κατά τη διάρκεια των πέντε χιλιάδων ετών της γραπτής ιστορίας του ανθρώπου, η πολυγαμία ήταν ευρύτατα διαδεδομένη σε σχέση με την μονογαμία. Η μελέτη της προϊστορίας δείχνει ότι στις φυλές επικρατούσαν σεξουαλικές σχέσεις χωρίς κανένα περιορισμό, έτσι που κάθε γυναίκα ανήκε σε κάθε άντρα και επίσης κάθε άντρας σε κάθε γυναίκα. Αργότερα η πολυγαμία και η ευκαιριακή απιστία παραμένει δικαίωμα των αντρών, έστω κι αν η πρώτη για οικονομικούς λόγους παρουσιάζεται σπάνια, ενώ από τη γυναίκα συνήθως απαιτούν αυστηρή πίστη στη διάρκεια της κοινής ζωής και η μοιχεία της τιμωρείται. Η μονογαμική οικογένεια υποστηρίζεται ότι βασίζεται στην κυριαρχία του άντρα, με  σκοπό τη γέννηση παιδιών που η πατρότητά τους θα είναι αδιαφιλονίκητη εφόσον αυτά τα παιδιά είναι οι άμεσοι κληρονόμοι της πατρικής περιουσίας.  

Για τον Ένγκελς, με την καθιέρωση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής συντελείται παράλληλα και το πέρασμα του πολυγαμικού-ζευγαρωτού γάμου, στη μονογαμία: «Η πρώτη ταξική αντίθεση που εμφανίζεται στην ιστορία συμπίπτει με την ανάπτυξη του ανταγωνισμού του άντρα και της γυναίκας στη μονογαμία και η πρώτη ταξική καταπίεση με την καταπίεση του γυναικείου φύλου από το αντρικό. Η μονογαμία ήταν μια μεγάλη ιστορική πρόοδος, ταυτόχρονα όμως, πλάι στη δουλεία και τον ατομικό πλούτο, εγκαινίασε την εποχή που κρατά ως τα σήμερα και όπου κάθε πρόοδος είναι μαζί και μια σχετική οπισθοδρόμηση, όπου  η ανάπτυξη του ενός κατορθώνεται με τον πόνο και την καταπίεση του άλλου. Η μονογαμία είναι η κυτταρική μορφή της πολιτισμένης κοινωνίας όπου μπορούμε κιόλας να μελετήσουμε τη φύση των αντιθέσεων και αντιφάσεων που αναπτύσσονται  μέσα της. [...] Ετσι η μονογαμία καθόλου δε μπαίνει στην ιστορία σα συμφιλίωση του άντρα και της γυναίκας, και πολύ λιγότερο σαν η ανώτατη μορφή της. Αντίθετα. Εμφανίζεται σαν υποδούλωση του ενός φύλου από το άλλο, σαν κήρυξη πολέμου ανάμεσα στα δυο φύλα, πολέμου άγνωστου σ' όλη την προϊστορία. («Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους). Την καινούργια οικογενειακή μορφή, γράφει ο Ένγκελς, τη συναντάμε  στους αρχαίους Έλληνες, όπου στην ηρωική εποχή βρίσκουμε  τη γυναίκα ταπεινωμένη από την κυριαρχία του άντρα και από το συναγωνισμό που της κάνουν οι δούλες. Το γεγονός ότι υπήρχε η δουλεία πλάι στη μονογαμία, ότι υπήρχαν οι νεαρές όμορφες σκλάβες( Ιλιάδα: διαμάχη Αγαμέμνονα- Αχιλλέα) που ανήκαν στον άντρα, δίνει  στη μονογαμία τον ειδικό χαρακτήρα της, ότι δηλ. είναι μονογαμία μόνο για τη γυναίκα, όχι όμως και για τον άντρα. Και αυτόν το χαρακτήρα τον έχει ακόμα και σήμερα.

Η μονογαμία για τον Ένγκελς ήταν η πρώτη μορφή οικογένειας που δε στηριζόταν σε φυσικούς αλλά σε οικονομικούς όρους, δηλ. στη νίκη της ατομικής ιδιοκτησίας πάνω στην αρχική φυσική κοινή ιδιοκτησία: «Η κυριαρχία του άντρα στην οικογένεια και η παραγωγή παιδιών, που να μπορούν να είναι μονάχα δικά του, και που προορίζονταν να κληρονομούν τα πλούτη του, αυτοί μονάχα ήταν οι αποκλειστικοί σκοποί της μονογαμίας, που οι Έλληνες τους έκφραζαν απερίφραστα.[...]». Από την αρχαιότητα και κυρίως στη διάρκεια του Μεσαίωνα για τις ανώτερες τάξεις ο γάμος ήταν οικονομική συναλλαγή. Ερωτικοί δεσμοί, με σύγχρονη έννοια παρουσιάζονται μονάχα έξω από την επίσημη κοινωνία( βοσκοί, δούλοι).

Οι κοινωνιοβιολόγοι υποστηρίζουν ότι δεν έχουμε μάθει ν' αγαπάμε αλλά σκοπός της φύσης είναι η επιβίωση γονιδίων με οποιοδήποτε τρόπο. To 1976 ο Richard Dawkins(Το εγωιστικό γονίδιο) υποστηρίζει ότι «Είμαστε... οχήματα-ρομπότ τυφλά προγραμματισμένα για να προφυλάξουμε τα  εγωιστικά μόρια που ονομάζονται γονίδια». Έτσι, τα αρσενικά (και αυτό ισχύει για το ανθρώπινο είδος, σύμφωνα με τον Dawkins) ενδιαφέρονται να συνδέονται με  πολλά θηλυκά γιατί παράγουν  εκατομμύρια σπερματοζωάρια· μπορούν, λοιπόν, να διαδίδουν καλύτερα τα γονίδιά τους κάνοντας παιδιά με το μεγαλύτερο δυνατό αριθμό θηλυκών. Έτσικαταλήγει ότι είναι πιθανό τα ανθρώπινα αρσενικά να έχουν την τάση της πολυγαμίας και οι γυναίκες της μονογαμίας για λόγους εξελικτικής γενετικής.

 Η ιστορία των διαφυλετικών σχέσεων είναι η ιστορία μιας αδιάκοπης ταλάντευσης ανάμεσα σε ελευθερία και καταπίεση, φανερού έρωτα και καλυμμένης υποκρισίας. Σε ατομικό επίπεδο, ο οποιοσδήποτε θα μπορούσε ενδεχομένως να ζήσει πολυγαμικά, όπως στις μουσουλμανικές χώρες. Στη φύση, ελάχιστα ζώα είναι μονογαμικά. Η πολυγαμία όμως εμπεριέχει την αυτοεπιβεβαίωση και την πιθανότητα ή βεβαιότητα να πληγώσεις τον άλλο.

Μια απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα θα μπορούσε να είναι ότι η μονογαμία ή η πολυγαμία, ο γάμος ή η ελεύθερη σχέση είναι ατομική προτίμηση που πρέπει να γίνεται σεβαστή ως τέτοια αν την αποδέχονται και τα δύο μέρη. Οι άνθρωποι λοιπόν μπορούν να επιλέγουν μόνοι τους αν θέλουν να είναι μονογαμικοί ή όχι, να παντρεύονται ή όχι, χωρίς να τους το επιβάλλει κανείς, ως αμοιβαία ερωτική συμφωνία μεταξύ ανθρώπων, ως ερωτική σχέση με όρους, περιορισμούς και οφέλη.

Η SARAH HOLMES έγραφε  ότι η απάντηση στο γάμο είναι «ανεξάρτητοι άντρες και γυναίκες, μέσα σε ανεξάρτητες οικογένειες, ζώντας αυτόνομες και ανεξάρτητες ζωές, με πλήρη ελευθερία να δημιουργούν και να διαλύουν σχέσεις και με απόλυτα ίσες ευκαιρίες στην ευτυχία, την εξέλιξη και την αγάπη». Καταδικάζει οποιοδήποτε διακανονισμό που περιλαμβάνει την αγάπη για ένα μόνο άνθρωπο σε μια συγκεκριμένη περίοδο γιατί, υποστηρίζει ότι το να μην είναι κανείς ελεύθερος να αγαπά είναι η σκληρότερη από όλες τις σκλαβιές. (Γυναίκες της αναρχίας, κείμενα αναρχικών γυναικών του 19ου και 20ου αιώνα,εκδόσεις ΠΑΝΟΠΤΙΚΟΝ, 2016.)