Η αθανασία του φιλοσοφικού βίου

εὖ γὰρ ἴσθι, ἦ δ᾽ ὅς, ὦ ἄριστε Κρίτων, τὸ μὴ καλῶς λέγειν οὐ μόνον εἰς αὐτὸ τοῦτο πλημμελές, ἀλλὰ καὶ κακόν τι ἐμποιεῖ ταῖς ψυχαῖς. ἀλλὰ θαρρεῖν τε χρὴ καὶ φάναι τοὐμὸν σῶμα θάπτειν, καὶ θάπτειν οὕτως ὅπως ἄν σοι φίλον ᾖ καὶ μάλιστα ἡγῇ νόμιμον εἶναι. Φαίδων Πλάτωνος ( 115e-116a)

Η φράση του Σωκράτη "Το γλωσσικό λάθος δε βλάπτει μόνο τη γλώσσα, αλλά κακοποιεί τις ψυχές" με ακολουθεί αυτές τις μέρες. Προσπαθώ να βρω τη σωστή μετάφραση της φράσης "τὸ μὴ καλῶς λέγειν". Μου φαίνεται τόσο φτωχό να το μεταφράσω "το γλωσσικό λάθος". Σκέφτομαι πως μια μετάφραση εύστοχη θα ήταν "η γλωσσική κακοποίηση", με την έννοια ότι ο άνθρωπος που μιλά χωρίς να έχει συναίσθηση του βάρους των λέξεών του, του ηθικού βάρους της κάθε φράσης που χρησιμοποιεί, είναι αυτός που δε μιλά όμορφα. Σκέφτομαι την παραίνεση που συχνά χρησιμοποιώ κι εγώ στα παιδιά μου: "Μίλα πιο όμορφα!"

Η ομορφιά, το κάλλος ως ηθική αξία ήταν αυτό που νωρίς είχαν συλλάβει οι αρχαίοι Έλληνες. Πώς να το εξηγήσεις σήμερα αυτό στα παιδιά; Θα σε κοιτάξουν με καχυποψία, γιατί θα φέρουν στο νου τους τις εικόνες ασχήμιας του κόσμου -διαδικτυακού αλλά και πραγματικού - στον οποίο ζουν. Ζούμε σε έναν κόσμο ασχήμιας, τον οποίο καθημερινά προσπαθούν να μας πείσουν να δεχτούμε ως όμορφο. Και η αξία του αρχαιοελληνικού κάλλους βρωμίζεται από τα χνώτα των αδαών κι αυτάρεσκων αγορητών του κενού.

Στην προτροπή του Σωκράτη στον αγαπημένο του μαθητή, να έχει το θάρρος να μιλήσει με γλωσσική ευστοχία, η οποία όμως ορίζεται ως "καλῶς λέγειν" ("να μιλάς με ομορφιά"), εγώ βλέπω δυο αξίες, την ομορφιά και τη γλωσσική ακρίβεια να υψώνονται ως ύψιστες ηθικές αρετές.

Τι υπονοεί εδώ ο Σωκράτης;

Ότι γλώσσα και σκέψη είναι τόσο συνυφασμένα μεταξύ τους, ώστε η γλωσσική ευστοχία μπορεί να αποκαθάρει την ψυχή από την πλάνη και να την οδηγήσει στην αλήθεια;

Ή το αντίστροφο;

Η ψυχή που έχει τη γενναιότητα να δει την αλήθεια (στην προκειμένη περίπτωση να δει ότι το νεκρό σώμα του Σωκράτη δεν είναι πια ο Σωκράτης) δεν υπάρχει περίπτωση να υποπέσει σε γλωσσική αστοχία όπως αυτή του Κρίτωνα;

Ο Κρίτων ρωτά τον Σωκράτη: "Πώς να σε θάψουμε;"

Αυτό που ενοχλεί τον Σωκράτη είναι η μικρούλα λέξη. Το "σε". Και αντιδρά.

"Φίλοι μου", λέει, "δεν μπορώ να πείσω τον Κρίτωνα ότι είμαι ο Σωκράτης , αυτός εδώ μέσα που συζητά και βάζει τάξη στα λεγόμενά του. Με φαντάζεται σαν εκείνον που θα δει σε λίγο, τον νεκρό και ρωτά πώς θα με θάψει."

Τι ενοχλεί τον Σωκράτη;

Νομίζω πως τον ενοχλεί ο φόβος του θανάτου που βλέπει να σκοτεινιάζει την ψυχή των μαθητών του και να τους αποσυντονίζει από τη φιλοσοφική αναζήτηση, καθιστώντας τους ανίκανους να βιώσουν την πνευματική ηδονή . Αυτόν τον φόβο προσπαθεί να κατευνάσει. Δεν τον ενδιαφέρει να αποδείξει την αθανασία της ψυχής, αλλά την οντολογική της προτεραιότητα έναντι του σώματος. Τον ενδιαφέρει να οδηγήσει τις ψυχές των μαθητών του στη μόνη αθανασία που θα είχε νόημα, την αθανασία του φιλοσοφικού βίου.