Ζώα-καθρέφτες και ανθρωπομορφισμός

Ο Γουές Άντερσον μετά τον «Φανταστικό Κύριο Φοξ» επιστρέφει με μια καινούρια ταινία animation, η οποία θα έχει τετράποδους «ήρωες». Ο τίτλος της θα είναι «Isle of Dogs» και θα έχει πρωταγωνιστές... σκυλιά. Σε ένα από αυτά, τον πρωταγωνιστή Ρεξ, θα δανείσει τη φωνή του ο Έντουαρντ Νόρτον, ο οποίος εμφανίζεται με χιουμοριστικό τρόπο στο βίντεο.

Οι σκύλοι, οι τετράποδοι φίλοι μας, έχουν κερδίσει επάξια την καλλιτεχνική έκφρασης της αγάπης μας αλλά και τη… δόξα.

Στην τελευταία κατηγορία ανήκει ο Φάλα, ένα μικρόσωμο σκωτζέζικο τεριέ, που ήταν το κατοικίδιο του προέδρου Φρανκλίνου Ρούσβελτ (δώρο Χριστουγέννων). Το διάσημο «προεδρικό σκυλί» είχε παραστεί σε πολλές σημαντικές συναντήσεις στο οβάλ γραφείο εν μέσω Β' Παγκοσμίου και ως σωστός κύριος δεν παρέλειπε να δίνει το... πόδι του σε «συνομιλητές» όπως ο Ντε Γκολ ή ο Τσώρτσιλ. Η Laika η κοσμοναύτης, η οποία στις 3 Νοεμβρίου 1957 έγινε το πρώτο ζωντανό πλάσμα που μπήκε σε τροχιά γύρω από τη Γη, ως επιβάτιδα στον τεχνητό δορυφόρο Σπούτνικ 2.  Γνωστός και ο σκύλος, ένας από τους τέσσερις «μουσικούς της Βρέμης» στα παραμύθια των αδελφών Γκριμ. Διάσημος, επίσης,  ήταν και ο Mancs, ο Γερμανικός Ποιμενικός που ήταν διασώστης. Τέλος, όλοι θυμόμαστε τους δύο σκύλους που περίμεναν το τρένο. Πρόκειται για τον Χάτσικο και τον Shep τα δύο ίσως πιο γνωστά σκυλιά - σύμβολα αφοσίωσης και αγάπης που πέρασαν τη ζωή τους περιμένοντας ένα τρένο.

Πιο άγνωστοι αλλά όχι λιγότεροι σημαντικοί ήταν οι σκύλοι στην ελληνική και ξένη λογοτεχνία. Ο Κωστής Γκιμοσούλης εξομολογείται σ’ έναν κολομβιανό σκύλο, τον Μετεώρο. Ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης βρίσκει «πολύ βούτυρο στο τομάρι του σκύλου» και ο Γιώργος Σκούρτης στο πρώτο από τα 75 κείμενα στο «Έτσι… κι αλλιώς κι αλλιώτικα» μιλάει για τον «μπλε σκύλο»! Θυμίζουμε, επίσης, το μυθιστόρημα του Ανδρέα Μήτσου «Ο σκύλος της Μαρί», αλλά και τον Αϊνστάιν, το σκύλο του Κώστα Κατσουλάρη στο μυθιστόρημα «Ο αντίπαλος». Τι συνέβη, άραγε, και ενέσκηψαν τόσα αδέσποτα σκυλιά στη μυθοπλασία; Ποιος ο λόγος της ταυτόχρονης έμπνευσης των συγγραφέων από το συμπαθές τετράποδο, αυτόν τον περίφημο… «φίλο του ανθρώπου»; Στα βιβλία που παρουσιάζουμε σήμερα ο σκύλος είναι άλλοτε το σύμβολο μιας κατάστασης. Στον Κωστή Γκιμοσούλη, ο Μετεώρο γίνεται ο εξομολογητής του ποιητή-αφηγητή, το «άλλο εγώ» του. Στον Γιώργο Σκούρτη ο «μπλε σκύλος» είναι η παρομοίωση του Ξένου, του μετανάστη, του ανοίκειου, του «άλλου», αυτού που αναστατώνει τη γειτονιά, και η οποία τελικά τον προδίδει. Στον Γιώργο Σκαμπαρδώνη (Πολύ βούτυρο στο τομάρι του σκύλου) ο σκύλος εκπίπτει σε μία μεταφορά και παρομοίωση στο τέλος του βιβλίου για να δείξει την πιο απεχθή πλευρά του ανθρώπου και του παρα-κρατικού συστήματος εξουσίας. Τελικά, φαίνεται ότι ο σκύλος είναι το ζώο που μπορεί να υποστεί όλες τις προβολές, όλες τις ματαιώσεις, όλες τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες αλλά και τις χειραγωγήσεις. Έτσι, όμως, μοιάζει περισσότερο με λακανικό καθρέφτη παρά με τετράποδο ζώο. Ή μήπως είναι ένας τετράποδος ζωντανός καθρέφτης;

Μην ξεχνάμε ότι ο Φλωμπέρ δειπνεί μ’ ένα σκυλί! Ερωτεύεται ένα σκύλο αφού δεν μπορεί να κατακτήσει την κυρία του. Ο σκύλος λέγεται Θαβώρ -είναι το όνομα του όρους της «Μεταμόρφωσης του Χριστού»- και κατά έναν τρόπο παραπέμπει στα σημερινά ηρεμιστικά Ταβόρ! Γενικά, όταν η επικοινωνία με τους ανθρώπους αποτυγχάνει, τότε υποκαθίσταται από την επικοινωνία με τα ζώα! Δηλαδή με το alter ego μας, τον άλλο μας εαυτό. Και η μαντάμ Μποβαρύ την εποχή της ανίας και της δυσφορίας πηγαίνει τη σκύλα της βόλτες, της μιλάει. Μιλάει, με άλλα λόγια, στον εαυτό της. Η μοιχεία της Μποβαρύ μέσα στην άμαξα εξάλλου προέρχεται και πάλι από την ανία. Ήταν όπως γράφει ο Ναμπόκοφ «ένας ιδιαίτερα συμβατικός τρόπος για να υψωθεί κανείς πάνω από τη συμβατικότητα. Ουσιαστικά δεν πρόκειται μόνο εδώ για τη σχέση του Εγώ με το ίδιο Εγώ, αλλά και για την έκφραση της νεωτερικότητας με την ειρωνεία της ειρωνείας, ένα παιγνίδι που αποσκοπεί στο «σπάσιμο» της ανίας. Υπάρχουν στιγμές που ακόμη και το πένθος είναι... ανιαρό». Ο σκύλος συνεπώς, ο διάλογος μαζί του, όπως και ο σκυλίσιος έρωτας, ο στα… όρθια έρωτας (εξ ου και ο όρος «σκυλάδικα»), η ξεπέτα δεν είναι παρά ένα απελπισμένο παιγνίδι για την θεραπεία ανίας και της μοναξιάς.  

Αυτό είναι έκδηλο και στον Κατσουλάρη όπου ο όλος κόσμος είναι ένας σκύλος, ο Αϊνστάιν, εκείνη κι ο έρωτας, ή καλύτερα το όνειρο, όπως είναι κάθε έρωτας. Εκείνη, η Μία, ήταν ένα φάντασμα, όπως το φάσμα των ερωτικών πόθων του καθενός μας, η ελπίδα να συναντηθεί το όνειρο με την πραγματικότητα, το φαντασιακό με τη συνείδηση. Μαζί συνυπάρχουν όλες οι εγωτικές άμυνες, όλες οι μανίες, όλες οι φοβίες, ένας δολοφόνος που είσαι και δεν είσαι εσύ, όλες οι εγγεγραμμένες ή μη εικόνες. Αλλά η παραλία αδειάζει και μένει μόνο ο σκύλος κι ένα γλυκό κενό. Εξάλλου η παραλία δεν ήταν ποτέ γεμάτη εκτός από εκείνη. Ο σκύλος δεν πληρώνει συνεπώς το κενό, απλώς λειτουργεί ως υποκατάστατο που σώζει από την καταστροφή, αν σώζει τελικά. Στη «Λύσσα», πάντως,  του Κορτώ καταγράφεται η αρχαία παράδοση σύμφωνα με την οποία το γάλα γυναίκας που γέννησε πρόσφατα αγόρι αν το πιει σκύλος δεν παθαίνει ποτέ λύσσα. Ο σκύλος σώζεται από τη λύσσα, αλλά δεν συμβαίνει το ίδιο και με την μαντάμ Μποβαρύ.

Σ’ ένα από τα ιερά βιβλία των Ινδών είναι από ένα Αυγό που γεννιέται το φεγγάρι. Ο θεός της βροντής στην Κίνα, που το σημαντικότερο σύνεργο-έμβλημά του είναι το Τύμπανο, γεννήθηκε από ένα Αυγό, που το βρήκε ένας σκύλος. Μα ο θεός της βροντής είναι ολοκάθαρα φεγγαρικός, το Τύμπανο σταθερό θέμα των φεγγαρικών μύθων κι ο Σκύλος είναι ένα από τα οικουμενικά φεγγαροζώα. Ο σκύλος εμπλέκεται στα πάθη της ζωής και των μύθων ως ιχνηλάτης, ως αναζητητής και ευρέτης.

Πέραν τούτων αξίζει να πούμε ότι ο «κολομβιανός σκύλος» δεν έχει καμία σχέση με τον «μπλε» ή τον «βουτυρωμένο» σκύλο. Στην Κολομβία, ή Λοκομβία (από το «λόκο»-τρελός) και γενικά στη Λατινική Αμερική η ποίηση διευθύνει, συνέχει και παρέχει τα πολλαπλά νοήματα στη ζωή. Διαβάζοντας τον Γκιμοσούλη καταλαβαίνει κανείς γιατί ο λόγος του πρώην υποδιοικητή Μάρκος είναι ποιητικός. Εδώ ισχύει ο σκύλος-καθρέφτης. Ο Μονταλμπάν χρησιμοποιεί την έννοια του «καθρέφτη» για να κατανοήσει τη στρατηγική των Ζαπατίστας. «Προφανώς» γράφει «πρόκειται για τον καθρέφτη-πόρτα της ψυχής που θέλει να αποσυντεθεί και να περάσει στην απέναντι πλευρά... και όχι σαν μαγικό σύμβολο της ασύνειδης μνήμης όπως τον θεώρησαν μερικοί συμβολιστές...». Αυτή η «διάβαση» του καθρέφτη είναι μια εναλλακτική πρόταση «της επανάστασης-μετά-την-επανάσταση» σε παγκόσμια κλίμακα. Με άλλα λόγια, πρέπει να διαβούμε τον καθρέφτη, να σκοτώσουμε τον «σκύλο-καθρέφτη» της αστικής μας ανίας του μη απτικού πολιτισμού (Σκούρτης). Και να αγαπήσουμε τα κακόμοιρα ζώα γι’ αυτό που είναι, χωρίς τον ανθρωπομορφισμό που τους προσδίδουμε, μετασχηματίζοντάς τα σε «ζωντανούς-καθρέφτες» του ναρκισσισμού μας.