Γιατί η Generation Ζ διαβάζει Ντοστογιέφσκι;

Το 2024, το πιο διαβασμένο κλασικό βιβλίο από τους νέους στο Ηνωμένο Βασίλειο δεν ήταν ούτε το Pride and Prejudice, της Jane Austen, ούτε το 1984, του George Orwell αλλά το  διήγημα του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι(1821-1881) «Λευκές Νύχτες». Η οικονομική εφημερίδα  «Financial Times» επιχείρησε να διερευνήσει τους λόγους αυτής της επιτυχίας στους νεαρούς Βρετανούς της Generation Ζ.

Το White Nights, που δημοσιεύτηκε το 1848, διηγείται την ιστορία του αφηγητή του, ενός νεαρού άνδρα ο οποίος  ζει στην Αγία Πετρούπολη και υποφέρει από μοναξιά και ο οποίος ερωτεύεται μια νεαρή γυναίκα, που δεν ανταποκρίνεται στην αγάπη του. Το διήγημα πούλησε περισσότερα από 50.000 αντίτυπα στην αγγλική γλώσσα φέτος.

Η επιτυχία του βιβλίου οφείλεται σύμφωνα με την εφημερίδα «εν μέρει στο TikTok», του οποίου οι χρήστες είναι ως επί το πλείστον κάτω των 35 ετών και το ένα τρίτο κάτω των 25 ετών. Πιο συγκεκριμένα οφείλεται στο BookTok, μια κοινότητα «με μεγάλη επιρροή» στην πλατφόρμα, εντός της οποίας το βιβλίο έχει γίνει viral.

«Τι κάνει το White Nights, ένα βιβλίο που γράφτηκε πριν από 176 χρόνια, τόσο ελκυστικό για τη Generation Z του BookTok;» διερωτώνται οι Financial Times.

Το βιβλίο γράφτηκε «όταν ο Ντοστογιέφσκι ήταν 26 ετών και απευθυνόταν στους ομηλίκους του: «Η νύχτα ήταν υπέροχη - μια από αυτές τις νύχτες που μόνο η νεολαία μας τις γνώριζε, αγαπητέ αναγνώστη.», γράφει.

Ο μυθιστοριογράφος «είναι ο τέλειος εκπρόσωπος για το πολύ συνειδητοποιημένο αναγνωστικό κοινό της Generation Z…  το τέρας της ρωσικής λογοτεχνίας του 19ου αιώνα είναι  απόλυτα συντονισμένο με τους νεαρούς αναγνώστες μέσω της αντίθεσης στον δυτικό καπιταλισμό…», προσθέτει η λονδρέζικη οικονομική εφημερίδα. Δύο άλλα μυθιστορήματα του συγγραφέα, το Crime and Punishment και το The Brothers Karamazov, συγκαταλέγονται επίσης στα best seller του Penguin Classics.

Τελικά, όμως, οι Financial Times δεν αποδίδουν την ελκυστικότητα του Ντοστογιέφσκι στο περιεχόμενο του έργου του («στο μήνυμα» της αντίθεσης στο δυτικό καπιταλισμό), αλλά στη χρήση του έξυπνου μάρκετινγκ μέσω  της πλατφόρμας Τικ Τοκ από τον Penguin Classics. Αλλά ο εκδοτικός οίκος προώθησε και άλλους μεγάλους κλασσικούς συγγραφείς, όπως ο Φραντς Κάφκα, ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε και ο Άντον Τσέχοφ. Γιατί όλους αυτούς τους ξεπέρασε ο Ντοστογιέφσκι; Σ’ αυτό δεν απαντά η εφημερίδα. Ίσως εδώ θα έπρεπε να δοθεί ο λόγος στον  Μπαχτὶν που έβλεπε  στη ντοστογιεφσκικὴ γραφὴ τη συνεχή αντίστιξη του «εγώ» με το  «έτερο», της αρετής με τη φαυλότητα, του ψεύδους με την  αλήθεια, του ιερού με το βέβηλο. Ο Ντοστογιέφσκι δεν κατασκευάζει πρόσωπα, έλεγε ο Μπαχτίν, αλλά το λόγο του προσώπου για τον εαυτό του και της σχέσης του με τον κόσμο. Πρόκειται για μια ρεαλιστική και όχι συναισθηματική γραφή. Τέλος, στον Ντοστογιέφσκι κατέχει  δεσπόζουσα θέση η «μεταφυσική της οδύνης». Ο Ρασκόλνικοβ στο « Έγκλημα και Τιμωρία» γονατίζει μπροστά στη Σόνια και της φιλάει τα πόδια λέγοντας: «Γονάτισα όχι μπροστά σου, αλλά μπροστά σε όλη την ανθρωπότητα που υποφέρει». Αυτό που τον προβληματίζει είναι η ύπαρξη του πόνου, και μάλιστα του άδικου πόνου…

Ο άδικος πόνος στους δρόμους του Λονδίνου, στη βομβαρδισμένη Γάζα, στην Ουκρανία, στη Συρία, στην Αφρική, νομίζω ότι αυτός ο άδικος πόνος κάνει επίκαιρο τον Ντοστογιέφσκι…