Γαλλία: Annie Ernaux Δεν είμαστε μόνοι

Η Γαλλία φλέγεται. Η απόφαση του Μακρόν να αυξήσει τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης έβαλε φωτιά στο φυτίλι. Διαβάζω στο κύριο άρθρο του Serge Halimi στην Le Monde diplomatique ότι ο Γάλλος πρόεδρος ασκεί πολιτική υπέρ των προνομιούχων και εναντίον των εργαζόμενων. Οι προνομιούχοι έχουν αποδείξει την ευγνωμοσύνη τους προς τον ευεργέτη τους (Μακρόν), καθώς, μεταξύ 2017 και 2022, από τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών στον επόμενο, ο Μακρόν είδε τη δημοφιλία του μεταξύ των πλουσιότερων να αυξάνεται από το 34% στο 48%. 

Κύρια θύματα της αλλαγής του συνταξιοδοτικού θα είναι η εργατική τάξη, που καταψήφισε συντριπτικά τον Μακρόν, και στην οποία επιβάλει δύο επιπλέον χρόνια εργασίας, τη στιγμή που το προσδόκιμο ζωής με καλή υγεία των χαμηλόμισθων είναι δέκα χρόνια μικρότερο από αυτό των ανώτερων στελεχών. 

Η επιλογή αυτή δεν έχει στόχο την άντληση κεφαλαίων για τα νοσοκομεία και τα σχολεία, αλλά για να «μειώσει το βάρος των συνταξιοδοτικών δαπανών», την στιγμή που οι στρατιωτικές δαπάνες θα διπλασιαστούν από το 2017 μέχρι το 2030. 

Αυτός είναι ο κοινωνικός και πολιτικός πυρήνας του ξεσηκωμού. Η ένταση όμως του κοινωνικού κινήματος δείχνει ότι δεν αρκείται στην υλοποίηση αιτημάτων, αλλά φέρνει στην επιφάνεια μια μεγαλύτερης εμβέλειας συλλογική φιλοδοξία, αυτή για την αλλαγή της ζωής συνολικά. Αυτός ο στόχος «αρπάζει τους συμμετέχοντες στις διαδηλώσεις και τους μεταμορφώνει κυριολεκτικά» γράφει η νομπελίστρια συγγραφέας Annie Ernaux μεταφέροντας την εμπειρία της από τη συμμετοχή της στις διαδηλώσεις του Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου του 1995:

Σε αντίθεση με το σχέδιο για τις συντάξεις της σημερινής εξουσίας, εκείνο του 1995 για την Κοινωνική Ασφάλιση, δεν είχε ανακοινωθεί και μας πήρε λίγο χρόνο για να καταλάβουμε τι διακυβεύεται, γράφει η Ερνό. Υπήρχε όμως αυτή η αλαζονεία του Alain Juppé, του Πρωθυπουργού και συγγραφέα του σχεδίου, η μεγαλαυχία του ως επαΐοντος, ενώ όλοι εμείς οι υπόλοιποι δεν καταλαβαίνουμε, ότι είμαστε ηλίθιοι. Νομίζω ότι στην αρχή αρνηθήκαμε ιδιαίτερα αυτό, την αλαζονεία...

Η 24η Νοεμβρίου 1995 ήταν η πρώτη μεγάλη απεργία κατά του σχεδίου Ζιπέ και η αρχή μιας κινητοποίησης όλων των δημόσιων τομέων. Ούτε τρένα, ούτε μετρό, ούτε ταχυδρομεία, ούτε σχολεία... Για μια βδομάδα, δεν νομίζω ότι ήμουν η μόνη που σκέφτηκα ότι βρισκόμασταν σε προεπαναστατική εποχή. Σε αντίθεση με τον Μάη του 68, ο πληθυσμός στο σύνολό του υποστήριζε την απεργία…

Ήταν εκείνες τις μέρες του Δεκέμβρη του 1995 που συνειδητοποιήθηκε ότι οι αγορές, η διεθνοποίηση του εμπορίου, η οικοδόμηση μιας νεοφιλελεύθερης Ευρώπης κατεύθυναν τις ζωές των ανθρώπων. Τότε αρχίσαμε να συνδέουμε την οικοδόμηση της Ευρώπης με την κατεδάφιση των κοινωνικών δικαιωμάτων....

Το 1995, εμφανίστηκε μια διάσπαση στην πνευματική αριστερά. Ένα μέρος της είχε υπογράψει ένα κείμενο υπέρ της μεταρρύθμισης. Μεταξύ αυτών που υπέγραψαν ο φιλόσοφος Paul Ricœur, ο κοινωνιολόγος Alain Touraine, ο Pierre Rosanvallon, ο Joël Roman και ο Olivier Mongin, από το συντακτικό επιτελείο του περιοδικού Esprit... Εγώ, που θαύμαζα το έργο του Ricœur, ένιωσα έκπληξη. Εξεγέρθηκα όταν διάβασα ότι υπήρχε βασικά από τη μια πλευρά μια ελίτ που κατείχε τη «λογική κατανόηση του κόσμου» και από την άλλη η μεγάλη μάζα των ανθρώπων που παρασύρονταν από τα πάθη, τον θυμό ή τις παρορμήσεις τους. Αυτό ακριβώς θα πει ο Pierre Bourdieu στους αγωνιζόμενους σιδηροδρομικούς εργάτες σε μια αξέχαστη ομιλία στο Gare de Lyon, από την οποία πιστεύω ότι δεν έχουν πολλά αλλάξει το 2023. Ο Μπουρντιέ έλεγε ότι «Η αντίθεση μεταξύ του μακροπρόθεσμου οράματος μιας φωτισμένης «ελίτ» και των (δήθεν) κοντόφθαλμων παρορμήσεων του λαού ή των εκπροσώπων του, χαρακτηρίζει την αντιδραστική σκέψη όλων των εποχών και όλων των χωρών.»

Ο Πιερ Μπουρντιέ ήταν ένα από τα κύρια πρόσωπα του τμήματος των διανοουμένων που υποστήριζε τους απεργούς. Προφανώς ήμουν σε αυτή την πλευρά… Η πολιτική εμπλοκή του Μπουρντιέ στην απεργία είχε την αξία μιας υποχρέωσης για μένα, ως συγγραφέα, να μην παραμείνω θεατής της δημόσιας ζωής. Το να δεις αυτόν τον κοινωνιολόγο, διεθνώς αναγνωρισμένο, να εμπλέκεται στην κοινωνική σύγκρουση, να τον ακούς, ήταν μια απέραντη χαρά, μια απελευθέρωση. Μας έκανε να σηκώσουμε το κεφάλι όταν ο Ζιπέ και οι άλλοι ήθελαν να μας κάνουν να το σκύψουμε, σημειώνει η Ερνό.

Μια πράξη μνήμης

Οι σκληρές και οι μακροχρόνιες απεργίες σπάνε τη συνηθισμένη πορεία των ημερών. Αυτές του 1995 είχαν την ιδιαιτερότητα ότι μέρος του πληθυσμού συνέχιζε να πηγαίνει στο εργοστάσιο ή στο γραφείο χωρίς μεταφορικά μέσα εκτός από το αυτοκίνητο. Υπήρχε πολλή αλληλεγγύη, πολλή επινοητικότητα.…

Θυμάμαι το περίεργο συναίσθημα διαβάζοντας τη Le Monde το βράδυ. Έμοιαζε να είναι μακριά από την πραγματικότητα, από το παρόν, από την αίσθηση που προκαλεί κάθε κοινωνική αναταραχή. Γενικά, οι εφημερίδες και τα ραδιόφωνα ήταν γεμάτα από editorial με μίσος για τους εργαζόμενους που αγωνίζονταν. Θα χαιρόμουν με τη δημιουργία λίγα χρόνια αργότερα της PLPL, «της εφημερίδας που δαγκώνει και φεύγει»*.

…η κινητοποίηση δεν μπορεί να γίνει κατανοητή χωρίς το είδος του ηλεκτροσόκ που προκαλεί το σχέδιο Ζιπέ στη γαλλική κοινωνία. Αυτό έθεσε υπό αμφισβήτηση την Κοινωνική Ασφάλιση, την κατάκτηση της Απελευθέρωσης, τις συντάξεις, άρα ζητήματα θεμελιώδη για τη ζωή, υπαρξιακά. Δεν είχε σημασία που η μεταρρύθμιση στόχευε δημοσίους υπαλλήλους και εργαζόμενους στις δημόσιες επιχειρήσεις. Ο κόσμος συνειδητοποίησε ότι το κράτος, επιτιθέμενο στους εργαζόμενους στις δημόσιες υπηρεσίες, έπληττε έμμεσα τον τρόπο ζωής του καθενός και σήμερα μπορούμε να δούμε ότι όντως αυτό είναι που συνέβη... Οι διαδηλωτές του 1995 το κατάλαβαν καλά, φωνάζοντας «Όλοι μαζί! Να υπερασπιστούμε τα κοινωνικά επιτεύγματα», μια έκφραση που πιστεύω ότι είναι επίκαιρη και σήμερα….

Από το 1995 παραμένει πάνω από όλα η ανάμνηση της τελευταίας νικηφόρας συνδικαλιστικής κινητοποίησης… (αλλά) δεν καταφέραμε να αλλάξουμε το μέλλον. Παρά τους αγώνες στο νοσοκομείο, στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο, μετά από είκοσι πέντε χρόνια αχαλίνωτου νεοφιλελευθερισμού, ζούμε σε μια χώρα με διαλυμένες δημόσιες υπηρεσίες (σχολείο, πανεπιστήμιο, νοσοκομείο).

Όλοι βλέπαμε μια άνευ προηγουμένου αγανάκτηση των μισθωτών που δεν αντέχουν άλλο την επισφάλεια των συμβάσεων ή τον παραλογισμό της εργασίας, την απελπισία της νεολαίας που κάποτε καταλάμβανε τα λύκεια και τα πανεπιστήμια ενάντια στην εμπορευματοποίηση της εκπαίδευσης… το #MeToo το 2017... την περιφρόνηση για την εργατική τάξη, αυτή που αποκαλώ φυλή μου… παντού μεμονωμένες κινητοποιήσεις. «Όλοι νόμιζαν ότι ήταν μόνοι». Μέχρι την κινητοποίηση στις 19 Ιανουαρίου. Τι χαρά εκείνο το πρωί… Συγκλονίστηκα το βράδυ όταν έμαθα ότι δύο εκατομμύρια άνθρωποι είχαν κάνει διαδηλώσεις παντού στη Γαλλία, ενάντια στο νομοσχέδιο της κυβέρνησης.

Παρά τις ήττες μας…  οι διαδηλωτές του Γενάρη του 2023…  με έκαναν να σκεφτώ για άλλη μια φορά τους στίχους του Éluard: «Ήταν λίγοι / Σε όλη τη γη / όλοι νόμιζαν ότι ήταν μόνοι/ έγιναν αίφνης πλήθος». Θα ήθελα να τους ευχαριστήσω. Ας μην κατεβάζουμε άλλο το κεφάλι, καταλήγει η Annie Ernaux.

(Annie Ernaux: Νόμπελ Λογοτεχνίας. Το κείμενο είναι από συνέντευξη που έχει αναθεωρηθεί από την ίδια).

* Το να διαβάζεις όχι να διαβάζεις, το PLPL, ήταν ένα περιοδικό κριτικής των μέσων ενημέρωσης. Δημιουργήθηκε τον Ιούνιο του 2000 και έγινε Le Plan B το 2006.