Γιάνης Βαρουφάκης ή Μουχίκα;

Διαβάζω την πρόταση του Γιάνη Βαρουφάκη για το «οικουμενικό βασικό εισόδημα», την ανάλυσή του για την «τεχνοφεουδαρχία», την κριτική του στον «εργατισμό» του ΚΚΕ και στην παρωχημένη αντίληψη του ΣΥΡΙΖΑ για τον «νεοφιλελευθερισμό». «Δεν υπάρχει νεοφιλελευθερισμός», διατείνεται ο Βαρουφάκης, ούτε καν καπιταλισμός! Υπό μία έννοια έχει δίκιο. Τίποτα δεν υπάρχει. Ο Βιτγκενστάιν έλεγε ότι όλα είναι επινοήσεις. Ότι υπάρχουν μόνο τα παιχνίδια και οι παίχτες τους, οι κανόνες και οι εφαρμογές τους. Η μαθηματική λογική δεν είναι παρά μια επινόηση. Όλα είναι επινοήσεις «γλωσσικών παιγνιδιών». Ο Φρόιντ δεν ανακάλυψε το ασυνείδητο, απλώς εισήγαγε όρους όπως «ασύνειδες σκέψεις» και «ασύνειδα κίνητρα» στη γραμματική των ψυχολογικών μας περιγραφών. Ούτε ο Τζώρτζ Καντόρ ανακάλυψε την ύπαρξη ενός άπειρου πλήθους απειροσυνόλων, απλώς έδωσε νέο όνομα στη λέξη «άπειρο». Και το μόνο ερώτημα που τίθεται για τις εν λόγω «καινοτομίες» είναι αν είναι ή δεν είναι χρήσιμες· του Φρόιντ ήταν του Καντόρ όχι. Άραγε, Οι «επινοήσεις»(κωδικοποιήσεις) του Γιάνη είναι χρήσιμες; Κι αν ναι, για ποιόν; Σε ποιους απευθύνεται, ή όπως λέγαμε κάποτε, ποιο κατά τη γνώμη του είναι «το υποκείμενο της ιστορίας»;

Ο Γιάνης Βαρουφάκης δεν απευθύνεται στην 37χρονη Andreia Venancio (El País Brasil), που ζει σε μια φαβέλα κοντά στο Σάο Πάολο και κουβαλάει νερό αμέτρητες φορές από τη δεξαμενή μέχρι το σπίτι για τις ανάγκες του νοικοκυριού της με τα πέντε παιδιά ηλικίας 5 έως 16 ετών. Δεν απευθύνεται στο θυματοποιημένο αλλά στο φιλόδοξο πρεκαριάτο, που ενδιαφέρεται «για την πάρτη του». Απευθύνεται στο νέο παιδί της φαβέλας του Σάο Πάολο ή του Μουμπάι, που «όνειρό του», όπως λέει πάντα ο Γ. Βαρουφάκης, είναι «Να πάει στη Silicon Valley, να εφεύρει το επόμενο καταπληκτικό app, να κάνει κι ένα start up, και να περιμένει να έρθει ο Elon Musk να του προσφέρει 50 εκατομμύρια δολάρια για να του εξαγοράσει την επιχείρησή του. Αυτό είναι το όνειρό του. Αυτό πρέπει να το θυμόμαστε όχι γιατί αυτό το όνειρο μπορεί ποτέ να ευοδωθεί – μπορεί να ευοδωθεί για ένα άτομο, για πέντε άτομα, αλλά δεν μπορεί αυτό να είναι η έξοδος από την κρίση – αλλά επειδή, όταν μιλάμε εμείς σε αυτούς τους ανθρώπους, στους νέους ανθρώπους ιδίως, στα μέλη του πρεκαριάτου, τα οποία είναι θύματα της τεχνοφεουδαρχίας, έχει πολύ μεγάλη σημασία να μην απευθυνόμαστε σε αυτούς σα να είναι θύματα, κατατρεγμένοι, γης οι κολασμένοι, κλπ. Το αφήγημά μας πρέπει να είναι άλλο, να απευθύνεται στις ιδιωτικές τους, ίσως συμφεροντολογικές, φιλοδοξίες με τρόπο όμως που τους εισάγει στην κεντρική μας ιδέα: Μόνο μέσα από συλλογική πάλη μπορούν να κατακτήσουν τις θεσμικές, δομικές αλλαγές που θα καταστήσουν εφικτές τις φιλοδοξίες τους.». Ο Γιάνης Βαρουφάκης αγνοεί την ανάγκη ανατροπής της κυρίαρχης «συμβολικής τάξης», την ανατροπή της ναρκισσιστικής κοινωνίας που δοξάζει τους παθολογικά «νάρκισσους». Δεν βλέπει τους νέους πέρα από το περιβάλλον του. 

Τα όνειρα των νέων της φαβέλας του Σάο Πάολο, του Μπαγκλαντές και του γκέτο στο Ζεφύρι, δεν φθάνουν μέχρι τη Σίλικον Βάλεϊ. Το πολύ να φθάνουν μέχρι το Μαρακανά ή μια υψηλή θέση στη συμμορία διακίνησης ναρκωτικών. Αλλά και τα «όνειρα» για ένα start up δεν είναι όνειρα που θέλγουν τους νέους. Οι νέοι, σήμερα, θέλουν να ζήσουν, θέλουν να ερωτευθούν, να ταξιδέψουν, να γλεντήσουν. Δεν θέλουν το άχθος αλλά τη δημιουργία(η Χάνα Άρεντ έκανε τη διάκριση σε εργασία άχθους και εργασία δημιουργίας). Γι’ αυτό οι νέοι δεν εργάζονται όταν δεν γουστάρουν. Προτάσσουν την οικονομία του μοιράσματος και της αλληλεγγύης. Δεν καταναλώνουν αλλά συνεργάζονται και συνεισφέρουν. Μοιράζονται τις γνώσεις τους. Για την τροφή προτιμούν την αγορά από τα μαγαζιά συνεταιρισμένων αγροτών. Δεν θέλουν να δουλεύουν με τον εξαντλητικό τρόπο των γονιών τους και χωρίς καμία αναγνώριση. Δεν θέλουν το «Μπουλό, Μετρό, Ντοντό» (δουλειά, μετρό, ύπνος). Θέλουν να ζήσουν διαθέτοντας χρόνο για τον εαυτό τους, για να συναντηθούν με τους φίλους τους, για να διαβάσουν, να σκεφτούν, να ερωτευθούν, να ταξιδέψουν, να ονειρευτούν. Μισούν το «εγκεφαλικό κάψιμο» (burn out), τον άγριο ανταγωνισμό, την ανάγκη της συνεχούς αύξησης της αποδοτικότητας και τη φενάκη της αλήθειας από το ηλεκτρονικό-ψηφιακό θέατρο της ψευδαίσθησης. Απεχθάνονται τις «σκατένιες δουλειές»(“bullshit jobs”), τις γραφειοκρατικές δουλειές χωρίς καμία ή με ελάχιστη χρησιμότητα, και προτιμούν αυτές που έχουν νόημα και για τις οποίες θα είναι περήφανοι/ες. Απορρίπτουν την κοινωνία της κατανάλωσης και του κανιβαλισμού,  και ότι η συσσώρευση πλούτου τους κάνει δήθεν πιο αυτόνομους και πιο ελεύθερους. Γνωρίζουν ότι το παρόν σύστημα καταστρέφει τον πλανήτη. Εκτός από τους νέους που "βλέπει" ο βαρουφάκης, υπάρχουν και οι νέοι που προτείνουν τη συνεταιριστική οικονομία και τη συνεισφορά, που μοιράζονται αλληλέγγυα τις γνώσεις τους, και ακολουθούν εναλλακτικές καλλιέργειες μη εξάντλησης της γης, που αρνούνται το περίφημο «αυτοαναλωνόμενο πάθος». Έτσι, σιγά σιγά χάνουν τις καταναλωτικές συνήθειες. Κι αυτό τους δίνει το αίσθημα του αυτοελέγχου της ύπαρξής τους.

 Απέναντι στους πολιτικούς που προτείνουν μια κοινωνία του "Εαυτού" και της ναρκισσιστικής ατομικότητας, υπάρχει η κουλτούρα της συλλογικότητας, του μοιράσματος και της αλληλεγγύης, υπάρχουν τα παραδείγματα πολιτικών, όπως ο Χοσέ Μουχίκα, ο πάμπτωχος πρόεδρος της Ουρουγουάης(2010-2015), που δεν έπεσε στην παγίδα της εξουσίας και των συμβόλων της, που έμεινε με το ταπεινό φολκς βάγκεν του, ένα φτωχόσπιτο και τα σκυλιά του, μαθαίνοντάς μας την "ταπεινότητα ν' ακούς".

*Η φωτογραφία είναι από την El Pais