Οι απαρχές των "ποπ" τραγουδιών ανάγονται στον δεύτερο αιώνα μ.Χ., πιστεύει ο καθηγητής του Κέιμπριτζ, Tim Whitmarsh, εξατάζοντας ένα ελληνικό ποίημα χαραγμένο σε πολλά κοσμήματα που χρονολογούνται από την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Το αρχαίο ελληνικό κείμενο είναι ελάχιστα γνωστό και αναλύθηκε από τον Tim Whitmarsh, ρίχνοντας νέο φως στην ιστορία της ποίησης και του τραγουδιού. Το ποίημα λέει: «Λέγουσιν-Λένε / ἃ θέλουσιν-Ό,τι τους αρέσει / λεγέτωσαν-Ας το πουν / οὐ μέλι μοι-Δεν με νοιάζει / σὺ φίλι με-Συνέχισε, αγάπησέ με / συνφέρι σοι-Σου κάνει καλό.»
«Είναι η ιδέα του να μη νοιάζεσαι – μια σθεναρή επιβεβαίωση της ατομικότητάς σου σε έναν κόσμο που απαιτεί πράγματα από σένα», λέει ο Whitmarsh, που παραλληλίζει το ποίημα με τους στίχους των Sex Pistols: «Είμαστε αρκετά άδειοι / Και δεν μας νοιάζει», αλλά και το τραγούδι της Taylor Swift [Shake It Off ], που λέει: «Μπορείς πάντα να με μισείς, δεν με νοιάζει».
Το ανώνυμο αρχαίο κείμενο, ήταν δημοφιλές σε όλη την ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία τον δεύτερο αιώνα και βρέθηκε γραμμένο σε 20 πολύτιμους λίθους αλλά και ως γκράφιτι στην Καρθαγένη της Ισπανίας.
Αφού συνέκρινε όλες τις γνωστές εκδοχές του κειμένου, ο Tim Whitmarsh παρατήρησε ότι χρησιμοποιούσε διαφορετική μορφή μέτρου από αυτή που συνήθως συναντάμε στην αρχαία ελληνική ποίηση, χρησιμοποιώντας τονισμένες και άτονες συλλαβές.
Θυμίζουμε ότι οι αρχαίοι Έλληνες βάσιζαν το μετρικό τους σύστημα στην προσωδία, δηλαδή στην εναλλαγή συλλαβών πού ήταν μακρές ή βραχείες. Η νέα ποίηση, όμως, είχε ως βάση τού μετρικού της συστήματος τον τόνο. Θεώρησε δηλαδή ως μακρά την τονισμένη συλλαβή και ως βραχεία την άτονη. (Το σύστημα αυτό λέγεται και τονικό σύστημα)
Μέχρι τώρα λέει ο Whitmarsh θεωρούσαμε ότι η «τονισμένη ποίηση», ο πρόγονος όλης της σύγχρονης ποίησης και του τραγουδιού, ήταν άγνωστη πριν από τον πέμπτο αιώνα, όταν άρχισε να χρησιμοποιείται στους βυζαντινούς χριστιανικούς ύμνους. Με το κείμενο αυτό διαπιστώνουμε ότι η απαρχή της «τονισμένης» ποίησης είναι πιο παλιά. «Αυτό το ποίημα σπρώχνει πίσω την πρώτη εμφάνιση της τονισμένης ποίησης κατά τουλάχιστον 300 χρόνια».
Ο Whitmarsh πιστεύει ότι ο στίχος, με τις γραμμές των τεσσάρων συλλαβών του, με έντονη έμφαση στην πρώτη και πιο αδύναμη στην τρίτη, θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει έναν «χαμένο κρίκο» μεταξύ του χαμένου κόσμου της αρχαίας μεσογειακής προφορικής ποίησης και του τραγουδιού, με τις πιο σύγχρονες μορφές που γνωρίζουμε σήμερα, όπως είναι η rock'n'roll και η ποπ μουσική.
Σύμφωνα με τον καθηγητή, «το ποίημα δείχνει μια ξεχωριστή και ακμάζουσα κουλτούρα, κυρίως προφορική, η οποία ευτυχώς για εμάς σε αυτήν την περίπτωση αποτυπώθηκε και σε μια σειρά από πολύτιμους λίθους».
Δεν χρειαζόσουν ειδικούς ποιητές για να δημιουργήσεις αυτό το είδος μουσικοποιημένης γλώσσας, οι λέξεις είναι απλές, επομένως επρόκειτο για μια εκδημοκρατισμένη μορφή λογοτεχνίας, μια μορφή προφορικής ποπ κουλτούρας που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της υψηλής κλασικής κουλτούρας.
Οι πολύτιμοι λίθοι στους οποίους γράφτηκαν τα ποιήματα (το καλύτερα διατηρημένο βρέθηκε στο λαιμό μιας νεαρής γυναίκας θαμμένης σε μια σαρκοφάγο στη σημερινή Ουγγαρία), παρήχθησαν μαζικά από εργαστήρια και διανεμήθηκαν σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, από την Ισπανία στη Μεσοποταμία. Ο Whitmash, του οποίου η εργασία σχετικά με το κείμενο μόλις δημοσιεύτηκε στο Cambridge Classical Journal, πιστεύει ότι αγοράστηκαν κυρίως από άτομα των μεσαίων τάξεων της ρωμαϊκής κοινωνίας.
«Το πιο κοντινό αντίστοιχο (του μενταγιόν) είναι πιθανώς ένα quote T-shirt. Όταν έχεις ανθρώπους σε μια τεράστια αυτοκρατορία πρόθυμους να αγοράσουν πράγματα που τους συνδέουν με κέντρα μόδας και εξουσίας, έχεις τις προϋποθέσεις ώστε ένα απλό ποίημα να γίνει viral, και αυτό είναι σαφές ότι συνέβη εδώ», λέει ο καθηγητής.
Ο Whitmarsh συνάντησε το ποίημα σε μια συλλογή επιγραφών και μια συνάδελφος στο Κέιμπριτζ, η Άννα Λευτεράτου, του είπε ότι της θύμιζε κάποια μεταγενέστερη μεσαιωνική ποίηση.
«Αυτό με ώθησε να σκάψω κάτω από την επιφάνεια και μόλις το έκανα, αυτές οι σχέσεις με τη βυζαντινή ποίηση έγιναν όλο και πιο φανερές… Ο λόγος που κανείς δεν το έχει σκεφτεί ως ποίημα στο παρελθόν είναι επειδή είναι καταχωρημένο ως επιγραφή και δεν έχει καταλογογραφηθεί μαζί με έργα λογοτεχνίας. Έχουμε δεκάδες χιλιάδες επιγραφές από την αρχαιότητα και απλώς νομίζω ότι οι άνθρωποι δεν τις έψαχναν».
*Πληροφορίες https://www.theguardian.com/books/2021/sep
