Η μετακοροναϊό πολιτική...

Διαβάζω στην βρετανική εφημερίδα The Guardian το άρθρο του David Runciman, καθηγητή πολιτικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ.  Το σκίτσο που εικονογραφεί το άρθρο δείχνει έναν πάνοπλο ιππότη-φύλακα του Ηνωμένου Βασιλείου, τον Μπόρις Τζόνσον. Είναι ακόμη η στιγμή που ο άρρωστος από τον κοροναϊό Βρετανός πρωθυπουργός εξακολουθεί να εργάζεται, παραγνωρίζοντας τη δύναμη του «αόρατου εχθρού», όντας συγχρόνως και θύμα μιας επικοινωνιακής πολιτικής που τον θέλει Ουίνστον Τσώρτσιλ! Περισσότερο, όμως, ο Τζόνσον είναι θύμα της «ανοσίας της αγέλης», αποδεικνύοντας με τραγικό τρόπο ότι τελικά και οι «βοσκοί», αυτοί στους οποίους έχουμε παραχωρήσει τις έκτακτες εξουσίες για τη ζωή και το θάνατό μας, πλήττονται ομοίως...».   

Ο Runciman διαπιστώνει ότι έχουμε σήμερα μια γενικευμένη πολιτική ρητορική περί «πολέμου» και αναρωτιέται: «Είναι πραγματικά πόλεμος;» Η απάντησή του είναι έμμεση: «Αυτό που δίνει στην τρέχουσα κρίση την αίσθηση του πολέμου είναι η εμφανής απουσία κανονικών πολιτικών διαδικασιών και επιχειρημάτων» σημειώνει. «Ο πρωθυπουργός πηγαίνει στην τηλεόραση για να κάνει ένα θορυβώδες διάγγελμα στο έθνος για την περικοπή των ελευθεριών μας και ο ηγέτης της αντιπολίτευσης δεν προφέρει τίποτε άλλο παρά μόνο υποστήριξη(σ.σ. σκέφτομαι ότι το ίδιο συμβαίνει παντού-και στην Ελλάδα). Το Κοινοβούλιο, στο μέτρο που είναι σε θέση να λειτουργήσει, φαίνεται να κινείται μηχανικά. Οι άνθρωποι είναι κολλημένοι στο σπίτι, και οι αντιπαραθέσεις τους περιορίζονται στην οικιακή σφαίρα. Γίνεται λόγος για μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Η πολιτική ως συνήθως έχει εξαφανιστεί.»

Αυτά που γράφει ο Runciman μπορούν να συμβούν μόνο σε συνθήκες πολέμου ή σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης. Η «έκτακτη ανάγκη», όμως, μπορεί να περιλάβει περισσότερες «καταστάσεις εξαίρεσης» από ό,τι ένας πόλεμος με ορατό ή αόρατο εχθρό (όπως ο κοροναϊός) και να αποκαλύψει το δημοκρατικό έλλειμμα ή την μεταλλαγή της δημοκρατίας σε ένα ιδιότυπο αυταρχικό πολίτευμα με δημοκρατική επίφαση.

Αντίθετα, ο Runciman θεωρεί ότι αυτό που ζούμε σήμερα δεν είναι η αναστολή της πολιτικής δημοκρατικής διαδικασίας, αλλά «η απομάκρυνση του επάνω στρώματος της πολιτικής ζωής για να αποκαλύψει κάτι πιο ακατέργαστο από κάτω»! Εδώ έχουμε μία εκπληκτική περιγραφή της περιστολής των δημοκρατικών διαδικασιών και του αυταρχισμού: «Το ακατέργαστο κάτω της πολιτικής ζωής»! Και συνεχίζει ο καθηγητής: «Σε μια δημοκρατία τείνουμε να σκεφτόμαστε την πολιτική ως μία αντιπαράθεση μεταξύ διαφορετικών κομμάτων προκειμένου να κερδίσουν την υποστήριξή μας. Επικεντρωνόμαστε στο ποιος και ποια, ποιοι είναι οι υποψήφιοι, τι μας προσφέρουν, ποιον ευνοούν. Θεωρούμε τις εκλογές ως την απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα. Όμως, οι μεγαλύτερες ερωτήσεις σε οποιαδήποτε δημοκρατία είναι πάντα για το πώς θα ασκούν οι κυβερνήσεις τις εξαιρετικές εξουσίες που τους δίνουμε. Και πώς θα ανταποκριθούμε όταν τις εφαρμόσουν». Αυτά μπορεί να ήταν μέχρι τώρα θεωρητικά ζητήματα, αλλά τώρα τα ζούμε, περιγράφει ο Runciman. Και συνεχίζει: Σήμερα, όπως έγραφε ο Χόμπς, "η εξουσία του πολιτικού καθεστώτος είναι να έχει τη δύναμη ζωής και θανάτου πάνω στους πολίτες. Ο μόνος λόγος που θα μπορούσαμε να δώσουμε σε κάποιον αυτή την εξουσία είναι επειδή πιστεύουμε ότι είναι το τίμημα που πληρώνουμε για τη συλλογική μας ασφάλεια. Αλλά σημαίνει επίσης ότι αναθέτουμε αποφάσεις για τη ζωή και το θάνατο σε ανθρώπους που τελικά δεν μπορούμε να ελέγξουμε."

Eίμαστε στο έλεος των εθνικών ηγετών μας. Αυτό σημειώνει ο Runciman, είναι κάτι άλλο για το οποίο προειδοποίησε ο Hobbes: «δεν υπάρχει αποφυγή του στοιχείου της αυθαιρεσίας στον πυρήνα όλων των πολιτικών. Είναι η αυθαιρεσία της ατομικής πολιτικής κρίσης.» Αυτό μπορούμε να το δούμε, κατά τη δική μου γνώμη, τόσο στην καθυστέρηση στη λήψη μέτρων προστασίας καθώς μέτρησαν πιο πολύ οι οικονομικές ζημιές(Τζόνσον, Τραμπ, Μπολσονάρου), είτε στην άρνηση έκδοσης ευρω-ομόλογου(Βερολίνο), είτε στην αυταρχοποίηση καθεστώτων (Όρμπαν).

«Οι δημοκρατίες δυσκολεύονται να κάνουν τις πραγματικά δύσκολες επιλογές», λέει ο καθηγητής. Αντίθετα, Τα αυταρχικά καθεστώτα όπως η Κίνα δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν τις κρίσεις, αλλά όταν κάτι συμβεί, σε αντίθεση με τις δημοκρατίες, μπορούν να λειτουργήσουν πιο αποτελεσματικά. Όταν η δράση γίνεται αναπόφευκτη, μπορούν να προχωρήσουν περισσότερο. «Το κινεζικό καθεστώς κατάφερε να συγκρατήσει την ασθένεια μέσω μιας αδίστακτης καταστολής», γράφει ο Runciman. Το ίδιο, γράφει ο καθηγητής, συνέβη και στο Ισραήλ που «μπορεί επίσης να κάνει καλύτερη δουλειά από πολλές ευρωπαϊκές χώρες - αλλά είναι μια στρατιωτική κοινωνία που βρίσκεται ήδη σε μόνιμη πολεμική λειτουργία.» Θα προσθέταμε ότι το ίδιο μπορεί να συμβεί και με τις «δυτικές δημοκρατίες», που βρίσκονται σε μόνιμη «κατάσταση έκτακτης ανάγκης»(τουλάχιστον από την 11/9), σε «διαρκή πόλεμο», μία με τον ιό, την άλλη με την οικονομία, πάντα με την τρομοκρατία.

«Οι δημοκρατίες είναι ικανές να είναι εξίσου αδίστακτες - όπως έδειξαν κατά τους πολέμους του 20ού αιώνα.», γράφει ο Runciman και συνεχίζει: «Τα τελευταία χρόνια, έχει φανεί μερικές φορές ότι η παγκόσμια πολιτική είναι απλώς μια επιλογή μεταξύ ανταγωνιστικών μορφών τεχνοκρατίας. Στην Κίνα, είναι μια κυβέρνηση μηχανικών που υποστηρίζεται από ένα μονοκομματικό κράτος. Στη Δύση, είναι ο κανόνας των οικονομολόγων και των κεντρικών τραπεζιτών, που λειτουργούν εντός των περιορισμών ενός δημοκρατικού συστήματος. Αυτό δημιουργεί την εντύπωση ότι οι πραγματικές επιλογές είναι τεχνικές εκτιμήσεις σχετικά με το πώς θα τρέξουν τεράστια, σύνθετα οικονομικά και κοινωνικά συστήματα.»

Αλλά τις τελευταίες εβδομάδες μια άλλη πραγματικότητα έχει αποκαλυφθεί. Οι τελικές κρίσεις αφορούν τον τρόπο χρήσης της εκτελεστικής εξουσίας. Αυτά δεν είναι απλώς τεχνικά ερωτήματα. Η αυθαιρεσία είναι αναπόφευκτη. Και ο αγώνας κατά την άσκηση αυτής της εξουσίας μεταξύ της δημοκρατικής προσαρμοστικότητας και της αυταρχικής σκληρότητας θα διαμορφώσει το μέλλον όλων μας. Είμαστε πολύ μακριά από τον τρομακτικό και βίαιο κόσμο από τον οποίο ο Hobbes προσπάθησε να ξεφύγει σχεδόν πριν από 400 χρόνια. Αλλά ο πολιτικός μας κόσμος είναι ακόμα αυτός που Hobbes θα αναγνώριζε, σημειώνει ο Runciman.

Ο κ. καθηγητής αντιμετωπίζει τους πολιτικούς ως τους βασικούς υπεύθυνους και διαμορφωτές του μέλλοντός μας. Τα οικονομικά συμφέροντα δεν υπάρχουν πουθενά. Και όμως, ακόμα και σήμερα, εν μέσω ανθρωπιστικής κρίσης, ο άγριος ανταγωνισμός για το κέρδος εξακολουθεί. Κάποιοι επενδύουν οικονομικά αλλά και πολιτικά στην κρίση με προοπτική την μετα-κοροναϊό εποχή. Συγκρατούμε από αυτά που γράφει και από αυτά που δεν γράφει ο καθηγητής πολιτικής επιστήμης του πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, την αιώρηση των σημερινών πολιτικών καθεστώτων από τον αυταρχισμό στην κατ’ επίφαση δημοκρατική νομιμοποίηση μέσω πολιτικών συναινέσεων και κυβερνήσεων εθνικής ενότητας. Μετά την υγιεινομική κρίση έρχεται η οικονομική κρίση. Θα χρειαστούν νέα σκληρά μέτρα λιτότητας που θα ντυθούν το ένδυμα της «επιβίωσης», ή της «μη χρεοκοπίας». Θα έχουμε πιθανόν εκλογές νομιμοποίησης με αυτά τα συνθήματα. Ή ακόμα κυβερνήσεις εθνικής ενότητας ή μεγάλων συνασπισμών(με αιχμή τους "τεχνοκράτες"). Θυμίζουμε ότι στην τελευταία περίπτωση, ο Μεγάλος Συνασπισμός στη Γερμανία τσάκισε τους σοσιαλδημοκράτες(SPD), ενώ η κυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα κατεδάφισε το δεύτερο. Αξίζει να σημειωθεί ότι η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ευρώπη οφείλεται ακριβώς σε αυτές τις «ετερόκλητες συμμαχίες». Στην Ελλάδα, το ενδεχόμενο μιας συνεργασίας ΝΔ-ΣΥΡΙΖΑ λόγω της αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης μετά από εκλογές(εξαιτίας και της απλής αναλογικής) και στη βάση της οικονομικής κρίσης, θα εξαφανίσει τον δεύτερο πολιτικό σχηματισμό…

*Το άρθρο του David Runciman είναι στην βρετανική εφημερίδα The Guardian(https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/mar/27/coronavirus-politics-lockdown-hobbes). Το παραπάνω κείμενο είναι το δικό μου διάβασμα και οι σκέψεις που μου προκάλεσε.